Wie aan jongeren vraagt om de coronacrisis in één woord te omschrijven krijgt meestal een krachterm als antwoord. Juist bij jongeren hakt de lockdown er enorm in. Elkaar ontmoeten, samen zijn, grenzen opzoeken en kansen verkennen, het hoort bij de fase van jongvolwassenheid. "Dat dát nu allemaal niet kan en onder druk staat maakt jongeren kwetsbaar", legt jongerenwerker Ytsje van Stichting Binding uit.
De interviews zijn afgenomen in februari 2021.
Het zijn vooral de kwetsbare jongeren bij wie de coronacrisis extra hard toeslaat. Door met hen contact te zoeken proberen jongerenwerkers hulp te bieden en escalatie te voorkomen. Maar echt contact maken in de anderhalvemetersamenleving, gedicteerd door een avondklok is een uitdaging van formaat.
Stapje voor stapje
Stichting Binding is een zorg- en welzijnsorganisatie. De organisatie biedt ondersteuning aan de inwoners van Cothen, Langbroek en Wijk bij Duurstede die hulp nodig hebben om mee te doen in de samenleving. Jongerenwerk maakt hiervan onderdeel uit. "Wij werken vanuit relatieopbouw", vertelt Ytsje. "Als jongerenwerker zoek ik jongeren op, leg contact en bouw stapje voor stapje een vertrouwensband met hen op. Vertrouwen is cruciaal in ons werk.
Het jongerenwerk speelt zich grotendeels af op straat. Dat is nu heel lastig, want jongeren zijn veel minder op straat te vinden. Ze blijven thuis of gaan chillen bij vrienden. Maar dit is niet voor alle jongeren een optie. Voor een kleine groep kwetsbare jongeren is thuisblijven onveiliger dan buiten rond hangen." Voor deze jongeren geldt dat de spanningen thuis meer gevaar voor hun welzijn opleveren, dan buiten zijn na negen uur 's avonds.
De Factsheet Jongeren laat zien dat er in Nederland ruim 2,5 miljoen jongeren zijn tussen de 16 en 27 jaar. Ongeveer 7,5% bevindt zich in een dermate kwetsbare positie dat ze ondersteuning nodig hebben bij de overgang naar volwassenheid. Ze hebben geen werk (19%), geen startkwalificatie (23%) of staan bijvoorbeeld onder bescherming van jeugdhulp (Movisie, 2020). Ook zijn er vaak spanningen thuis en kan de thuissituatie zelfs onveilig zijn. In Nederland is het aantal dak- en thuisloze jongeren de afgelopen tien jaar verdrievoudigd. De multiproblematiek is hetgeen wat deze doelgroep vooral kwetsbaar maakt. (Movisie, 2020). De publicatie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) omschrijft jongerenwerk als een laagdrempelige voorziening voor de doelgroep jongeren waarbij er vooral veel extra aandacht voor jongeren is die opgroeien in omstandigheden met veel risico’s. Het jongerenwerk probeert hun kans op problemen thuis, op school of in de vrije tijd zo klein mogelijk te maken. En het biedt een weg terug voor jongeren die al in de problemen zijn geraakt. Een jongerenwerker is een vertrouwenspersoon voor jongeren in hun eigen leefomgeving. Hij of zij kent de wijk, het dorp of de stad en spreekt de taal van de jongeren. Jongerenwerkers zijn daarom bij uitstek in de positie om het gesprek met jongeren aan te gaan.
Vertrouwen onder druk
Doordat jongeren zich nu opgejaagd voelen vanwege de kans op boetes, liggen bekende hangplekken er nu verlaten bij. Jongeren hebben zich verplaatst naar andere delen in de wijk. Minder verlicht en beter verscholen. "Als ik ’s avonds buiten ben en jongeren zie, dan wil ik naar hen toe", zegt Ytsje. "Ik wil contact maken en weten hoe het gaat. Maar dan slaat de twijfel toe. Sinds corona moet ik steeds afwegen of het wél of niet een goed moment is om jongeren te benaderen."
Door de gedragsregels komen jongerenwerkers soms letterlijk in de knoop in de uitvoering van hun opdracht om jongeren de hulp te bieden die nu nog noodzakelijker lijkt. "Als wij jongeren op straat ontmoeten gaan we in gesprek, we zoeken de dialoog op. Een jongerenwerker staat naast de jongere, meer als een gelijke", legt Ytsje uit. "Een handhaver voert de wet uit: bij een overtreding kan hij of zij een boete uitschrijven of een waarschuwing geven. We hebben zogezegd verschillende rollen en dat maakt het in de samenwerking soms lastig. Als wij in gesprek gaan met jongeren, blijven de handhavers even op afstand. Dat hebben we zo afgesproken.
Maar een gesprek heeft tijd nodig om op gang te komen. Je moet eerst wat over koetjes en kalfjes kletsen voordat je bij de meer serieuze onderwerpen komt. Dat duurt soms te lang en dan kan het voorkomen dat handhaving erbij komt. Ik begrijp dat, maar voel hierdoor ook druk. Zeker als ik weet dat jongeren officieel gezien in overtreding zijn. Bijvoorbeeld als ze met meer dan twee mensen buiten zijn of als het ná negen uur ’s avonds is. Als in mijn bijzijn een boete wordt uitgeschreven, draagt dit niet bij aan het vertrouwen van de jongeren in mij als jongerenwerker. Dit leidt ertoe dat ik soms besluit maar niet op jongeren af te stappen, omdat ik niet wil dat ze in de problemen komen. Of dat ik op ze afstap en waarschuw voor handhaving. Maar dat voelt ook weer niet goed."
Nieuwe contactmogelijkheden creëren
Jongerenwerkers zoeken daarom naar nieuwe manieren om in contact te komen en te blijven met jongeren. Meer dan vroeger maken ze in Wijk bij Duurstede gebruik van social media. Via Instagram, Snapchat en vooral WhatsApp weten jongeren de jongerenwerkers goed te vinden. Hun telefoonnummers zijn bekend bij jongeren en worden duidelijk gecommuniceerd door de stichting. Het is een goede manier om veilig met elkaar te communiceren. "En als het nodig is, wordt een-op-eencontact georganiseerd. Dat kan op kantoor, volledig coronaproof."
Ook organiseert de stichting waar Ytsje werkt 'inlopen op afspraak' (klik op de flyer voor een vergroting). "Voor corona konden jongeren spontaan binnenlopen met vragen of gewoon voor een praatje. Dat kan niet meer. Nu maken we een afspraak zodat we het aantal mensen in het gebouw goed kunnen beheersen." "Binnen nemen we de standaard gedragsregels in acht", vertelt Gertjan Kaaij, directeur van de stichting. Dat betekent: verplicht een mondkapje op bij binnenkomst en handen desinfecteren. "We hebben bij de ingang desinfecteergel klaar staan." En natuurlijk houden ze anderhalve meter afstand van elkaar. "Maar soms moet je een arm om iemand heen kunnen slaan." Dan bevestigt uitzondering de regel. En lijkt medemenselijkheid belangrijker dan veiligheid.
"We zijn professionals", benadrukt Gertjan. "En de veiligheid van de jongeren staat voorop. Toch levert dat soms spanningen op met de regels, maar we doen het weloverwogen en kunnen het altijd uitleggen." Ook Ytsje geeft aan dat het niet altijd makkelijk is om de coronaregels voor de volle 100% uit te voeren. "Een jongere die voor je ogen in elkaar zakt van verdriet, die pak je op. Maar we zijn heel alert. We weten welke jongeren bij hun grootouders wonen en wiens ouders chronisch ziek zijn. Dan ben je extra voorzichtig. En ik houd mezelf ook goed in de gaten. Ik wil ook af en toe ook gewoon bij mijn ouders op bezoek. Bij klachten neem ik maatregelen en laat ik me testen. Een sneltest biedt hier uitkomst."
Over een andere boeg
Ook bij Stichting Kick in Breda vereiste corona een nieuwe aanpak. Onderdeel van Kick is GBGZ. Dat staat voor 'Grote Broer en Grote Zus' en verwijst naar de jongeren die Kick ontvangt voor de dagbesteding. Kick werkt complementair aan jongerenwerk en richt zich vooral op de ondersteuning van kwetsbare jongeren tussen de 16 en 23 jaar. Hun werkvorm is 'voor en door jongeren' waarbij jongeren de gelegenheid krijgen om aan hun eigen ontwikkeling te werken.
Daarbij koppelen ze vragen uit de wijk aan taken voor jongeren. "Bij de eerste lockdown deden we alles online met de broers en zussen", vertelt Jenny Parren van Kick. "Maar dat werkte niet. Deze jongeren moeten vooral buitenshuis aan de slag. We hebben toen een omslag in het denken moeten maken. We hebben afgesproken dat we niet meer uitgaan van wat allemaal niet kan, maar beginnen nu met de vraag: wat kan wel?" Bij Kick hebben ze het oude programma moeten loslaten en zijn in overleg gegaan met de 'broers en zussen' van GBGZ. Samen hebben ze een alternatief programma opgesteld. En dat wordt na iedere persconferentie weer bijgesteld op basis van de dan geldende maatregelen.
Ontheffing biedt ruimte
Bij Kick zijn ze constant in gesprek met een ambtenaar van gemeente Breda. "Hierdoor kunnen we snel schakelen als dat nodig is. In de kerstvakantie dreigde ons alternatieve programma in het water te vallen omdat er binnen eigenlijk geen mogelijkheden meer waren. Maar door de ontheffing konden er dus toch nog op kleine schaal dingen doorgaan." De ontheffing betekent dat de twee locaties van Kick open mogen blijven, naast de studio's en een aantal gymzalen. Uiteraard allemaal onder bepaalde voorwaarden.
Ook is het toegestaan dat de 'broers en zussen' de dagelijkse straatrondes lopen. "Dat is belangrijk", legt Jenny uit. "Door de straatrondes blijft het contact in de wijk bestaan. En komen vragen vanuit de wijk binnen." De 'broers en zussen' pakken deze vragen op en bedenken acties om aan die vragen invulling te geven. Sinds corona zijn dat vooral ondersteunende acties aan corona. "In de zomer hebben de 'broers en zussen' op de stoep van het verzorgingstehuis in de wijk plaatjes gedraaid voor de bewoners. De bewoners konden vanuit de tuin en hun balkon genieten van Nederlandstalige muziek. Binnen werden de zorgverleners hierdoor enigszins ontlast. Het was echt een succes. Sindsdien kijken we bij elke vraag uit de wijk eerst: wat kan wel en vervolgens gaan we van daaruit aan de slag."
De uitkomsten van het vragenlijstonderzoek en de interviews met jongeren door de RIVM Corona Gedragsunit (RIVM 2020) komen op veel fronten overeen met de verhalen van de jongerenwerkers in dit verhaal. De meeste jongeren kennen de regels en tonen zich bereid om de regels op te volgen omdat ze rekening willen houden met anderen, zoals mensen met een kwetsbare gezondheid en ouderen. Niet alle regels zijn voor hen even duidelijk en dat maakt naleving lastig. Als handhaving in de buurt is, zijn jongeren extra alert om geen boete te krijgen.
Uit de verhalen van jongeren en jongerenwerkers komt naar voren dat jongeren rekening houden met ouderen, maar dat ze niet altijd het idee krijgen dat ouderen dat ook (willen) zien. Dit kan wederzijds onbegrip in de hand te werken. Door jongeren en ouderen met elkaar in contact te brengen, zoals gebeurt bij Stichting Kick, ontmoeten de twee groepen elkaar in een positieve setting. Het zou kunnen bijdragen aan het herstel van wederzijds respect en het vertrouwen tussen ouderen en jongeren verbeteren.
Echt luisteren
Corona is niet alleen een uitdaging voor jongerenwerkers maar vooral ook voor de jongeren zelf, benadrukken jongerenwerkers. Dat geldt voor alle jongeren en voor kwetsbare jongeren in het bijzonder. Ook Stichting Binding zag de spanning bij jongeren het afgelopen jaar toenemen. Eenzaamheid, depressiviteit, onrust en angst. Het zijn gevoelens waar steeds meer jongeren door de maatregelen mee kampen. "Jongeren zien geen perspectief", zegt Ytsje. "Ze raken werk en stages kwijt. De scholen zijn dicht. En thuis nemen de spanningen toe."
Het feit dat jongeren zich vaak niet gehoord voelen helpt hierbij niet. Daarom maakte Stichting Binding met jongeren een film over de effecten van corona op hun leven. "Het is een middel om met elkaar in gesprek te komen", zegt Gertjan. "Om op afstand te luisteren wat jongeren te vertellen hebben. Het is eveneens een manier om met jongeren die nu niet in beeld zijn toch in contact te komen."
De stichting verspreidde de film inclusief een lesbrief aan alle scholen in de regio en stuurde deze aan verschillende raadfracties. De gemeente pakte de handschoen op. "Samen met de burgemeester ga ik met een aantal jongeren in gesprek", vertelt Wil Kosterman, wethouder Jeugd in Wijk bij Duurstede. "We weten dat dit een verwarrende tijd is voor jongeren en we willen weten hoe het met ze gaat. Daarin volgen we ook het advies van de Rijksoverheid om in gesprek te blijven met jongeren. Maar vooral willen we hen laten weten: wij zien jullie. Laat je horen!"
Meer dan de helft van de geïnterviewde jongeren geeft aan dat de coronacrisis en bijbehorende maatregelen hun stemming negatief beïnvloeden. Ze slapen minder, zijn negatiever geworden, voelen zich eenzaam of geïrriteerd en maken zich meer zorgen over hun eigen gezondheid en/of schoolprestaties als gevolg van het coronavirus (RIVM, 2020) [1]. Het merendeel van hen geeft aan geen behoefte te hebben aan psychologische hulp hiervoor.
De toegang tot een mentorfiguur voor raad en advies heeft een positieve invloed op het naleven van de maatregelen. Bovendien zijn de meeste kwetsbare jongeren negatief over de digitale communicatie met hulpverleners. Jongeren die in groepen samenwonen, zoals een woongroep of opvanglocatie, geven aan dat het door de coronacrisis niet goed met hen gaat, variërend van een dipje tot veel moeilijkheden door de situatie. Als de situatie voor de coronacrisis al lastig was, zijn de problemen verergerd en is het moeilijk om daarvan te herstellen. Vragenlijstonderzoek van Trimbos [2] onder professionals die in de frontlinie van psychische zorg en ondersteuning werken, laat zien dat jeugdwerkers vaak niet hun cliënt konden helpen en de zorg konden leveren welke volgens hen echt nodig was.
Met dank aan
Met dank aan:
Jongerenwerker Ytsje en Gertjan Kaaij van Stichting Binding in Wijk bij Duurstede, mevrouw Wil Kosterman, wethouder Jeugd van Wijk bij Duurstede en Jenny Parren van Stichting Kick in Breda
Bronnen:
- Engbersen, G., A Krouwel, A., Wentink, T., van Toorn, M., Snel, E., Erdem, Ö., Custers, G. (2020). De verdeelde samenleving. De maatschappelijke impact van COVID-19 in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam & Nederland
- Van Bon-Martens, M., Van Doesum, T., Leone S., De Beurs, D., Kroon, H. & Shields-Zeeman., L (2020). Impact van de coronacrisis op het werk en welzijn van professionals voor psychische hulp
Indien u meer wilt weten over de in het verhaal genoemde film kunt u zich wenden tot Gertjan Kaaij van Stichting Binding via info@stichting-binding.nl
De interviews zijn afgenomen in februari 2021.