Publicatiedatum 03-02-2021 | 12:58
Geert MT

Het gesprek met Geert (66,5 jaar) gaat eigenlijk over mantelzorg én over zelfzorg. Ze vertelt over haar man Mick (67 jaar) en haar moeder Néné, die onlangs 99 is geworden. En over het besluit dat zij en Mick twee jaar geleden als vanzelfsprekend namen, toen Néné gevallen was en haar elleboog gebroken had. Om samen bij haar in huis in Geleen te trekken om voor haar te zorgen, zolang het nodig is. Hun eigen huis hebben ze wel aangehouden.

Dit interview is afgenomen op 3 december (tijdens de tweede lockdown) en op 22 december 2020.

Natuurlijk gaat het gesprek vooral over de komst van COVID-19, over wat het betekende en hoe ze vanaf dat moment voor haar zorgen en de voldoening die dit geeft. Maar het gaat ook over hun passie voor 'line dance' en het werk voor de kerk dat hoe dan ook toch door moet gaan. Dat Néné geen corona mag krijgen staat van begin af aan als een paal boven water. Zelf moeten ze daarom ook de maatregelen in acht nemen.

Dat wil ik ook

Néné is de spil waar het gezin om draait. Ze is geboren op de Molukken in 1921. Ze heeft 4 kinderen gekregen die allen in Nederland hun leven leiden. Van één zoon heeft ze een aantal jaar geleden helaas voortijdig afscheid moeten nemen. Néné is klein van stuk (1.52m) en ze weegt op dit moment nog maar 29 kilo. Over kwetsbaar gesproken. Maar geestelijk is ze nog helemaal bij. Pas geleden toen Geert in de kamer haar line dance-danspassen aan het oefenen was voor het videoscherm riep ze ineens: "Dat wil ik ook!" Mick bood Néné meteen een stevige arm aan en maakte met haar danspassen door de kamer. Dat daar nabijheid maar ook veel voorzichtigheid bij nodig was mag duidelijk zijn.

Néné is een van de weinige 99-jarigen die nog thuis woont en vooral door haar familie wordt verzorgd. Van alle 1,4 miljoen 75-plussers in Nederland woont 92% zelfstandig. Dit aandeel neemt af met de leeftijd: van de 75-79-jarigen woont 98% zelfstandig en van de 90-plussers 71% (SCP Sociaal en Cultureel Planbureau (Sociaal en Cultureel Planbureau), 2019). Circa 13% van de zelfstandig wonende 75-plussers heeft een migratieachtergrond (CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) StatLine). Voor die groep geldt dat ze  over het algemeen minder vaak publiek gefinancierde zorg ontvangen en iets vaker steun vanuit hun eigen netwerk krijgen dan autochtone ouderen (Schellingerhout 2004). Zij hebben vaker een laag inkomen dan ouderen met een niet-migrantenachtergrond (SCP, 2019). Mantelzorgers* die in een thuissituatie zorgen voor een kwetsbare oudere (de partner of kinderen) doen vaak veel zelf, een deel van de verleende zorg is daarbij vaak onzichtbaar voor anderen. Uiteraard besluit niet iedereen bij zijn ouders in te wonen of ouders in huis te nemen, maar voor veel mensen geldt wel dat ze langdurig en intensief voor een kwetsbare oudere zorgen. Voor deze mantelzorg moeten ze zelf veel opofferen.

*Een mantelzorger is een persoon die minimaal 8 uur per week en/of langer dan 3 maanden zorg verleent aan een hulpbehoevende. De zorgverlening vloeit direct voort uit de sociale relatie (Bron: Nationale Raad voor de Volksgezondheid).   

De maatregelen

Geert MT

Vanaf het begin van corona nemen Geert en Mick alle noodzakelijke maatregelen om Néné en zichzelf gezond te houden. Geert: "Néné heeft altijd goed voor ons gezorgd en nu doen wij dat voor haar." Naast afstand houden door de kleinkinderen - die mogen alleen vanaf de deurpost naar oma zwaaien - en de medewerkers van Buurtzorg, die dagelijks ondersteuning bieden aan Geert en Mick bij de verzorging, hoort daar ook fysieke nabijheid bij. Voor Mick en Geert is het soms best een ingewikkelde puzzel om te leggen, vooral omdat er geen zorg mogelijk is zonder lichamelijk contact met haar en de ruimte krap is.

Geert en Mick zijn naast de buurtzorgmedewerkers de enige die dicht bij haar mogen komen. En Mick doet – met toestemming van Néné – zelf de persoonlijke verzorging. Buurtzorg vult de zorg daarop aan. Telkens als ze even buiten zijn geweest of in contact met de kinderen worden de handen goed gedesinfecteerd en elke dag wordt alles goed schoongemaakt. De buurtzorgmedewerkers dragen nu echte mondkapjes en plastic handschoenen, en er is desinfecteerhandgel en keukenrol om de handen af te drogen. Geert en Mick dragen geen mondkapje omdat ze samen met Néné één huishouden voeren. Maar daarmee zijn ze er natuurlijk niet.

De coronamaatregelen en vooral het afstand houden maken het fysieke contact tussen mantelzorgers en ouderen, maar ook de samenwerking met professionele hulpverleners (thuiszorg) moeilijker. Indien mantelzorgers thuis de primaire zorgrol hebben en professionele hulpverleners daarop aanvullen moet de taakverdeling maar ook het omgaan met de regels (afstand houden, mondkapje dragen en hygiëne e.d.) goed met elkaar afgestemd worden. Zeker als ouderen in en kleine woning wonen levert dat vaak een complexe puzzel op.

Passen en meten

Geert MT

Doordat Geert en Mick bij Néné zijn ingetrokken is hun leven behoorlijk op zijn kop gezet. Haar huis is klein: beneden een woonkamer, badkamer en keuken. Boven nog drie kleine slaapkamers. Geert: "Het was voor ons handiger bij haar in te trekken dan andersom, want in ons huis is de badkamer boven." Toen corona kwam, bleek wel dat ze dicht op elkaar zaten en dus was het belangrijk goede afspraken te maken en naar oplossingen te zoeken. Dit voorjaar, tijdens de eerste lockdown hebben ze de woonkamer uitgebreid met een partytent buiten waar een ruime tafel staat en inmiddels ook een televisiescherm, terrasverwarming en dekens. De hele zomer hebben Geert en Mick met hun drie kinderen en aanhang daar op 1,5 meter afstand van elkaar getafeld en spelletjes gedaan.

Geert: "De buren hebben gelukkig hun terras aan de voorkant, dus die hadden daar geen last van en daar hielden we ook rekening mee." Néné kon weliswaar niet aanschuiven, maar die gezelligheid om haar heen deed haar wel goed. "Eenzaam is ze niet geweest," zegt Geert, "daar zorgen we wel voor." Nu het weer kouder wordt, hebben ze deze uitwijkmogelijkheid even niet en is het passen en meten in de woonkamer: "We wisselen elkaar meestal af in de zorg voor Néné zodat het niet te druk wordt en afstand houden mogelijk is."

Sinds corona worden mantelzorgers mentaal extra belast omdat ondersteuning om allerlei redenen moeilijk te realiseren is (Smits, 2020). Onderzoek van Pharos (2020) onder migrantengroepen en ouderen met dementie laat zien dat de extra belasting van de mantelzorgers sinds corona leidt tot grote fysieke en emotionele vermoeidheid. Belangrijk is om hier als professioneel hulpverlener oog te hebben voor de kans op overbelasting en dit bespreekbaar te maken. Onderzoek toont aan (zie o.a. Huis et al., 2018) dat erkenning en waardering gelden als belangrijke basisbehoeften van de mantelzorger. Wanneer een oudere opgenomen wordt in een verpleeg- of verzorgingshuis blijkt dat mantelzorgers zich niet altijd serieus genomen voelen en soms zelfs buitengesloten voelen (Pharos, 2020).

Uit het vragenlijstonderzoek van het RIVM blijkt dat er sprake is van meer eenzaamheid onder 70-plussers sinds de uitbraak van corona. Dit kan ook mantelzorgers en uiteraard kwetsbare ouderen treffen.

Blijven leven en bewegen 

ANP

Dat bewegen goed is voor Néné, is de afgelopen jaren wel gebleken. Na haar valpartij twee jaar geleden had ze een doorligwond opgelopen die wel 7 cm diep was. Door extra hulp van de wondzorg en haar veel in beweging te houden is de wond na een aantal maanden genezen. En dat is ook nu in coronatijd nog steeds de regel. Waar mogelijk zorgen ze voor de noodzakelijke beweging – heen en weer naar het toilet, de badkamer en weer terug. En de danspassen natuurlijk, hoewel dat niet iets voor elke dag is. Geert: "En we zijn er zelf ook nog, ook ons leven en onze conditie moet een beetje op peil blijven."

Maar hoe dan? Geert: "Ik doe als ik kan elke dag mee met 'Nederland in Beweging' bij Omroep Max. Daarnaast hebben we besloten onze line dance-lessen indien mogelijk te blijven volgen. Ik oefen een enkele keer thuis voor de televisie maar we gaan – mits het is toegestaan en er geen lockdown is - ook twee keer per week naar de line dance-lesavonden in een gemeenschapshuis. Die lessen gingen een tijdje niet door tijdens de eerste lockdown, daarna mocht het wel weer (d.d. 3 december), bij de ene dansclub met 4 en de andere met 12 man." Vlak voor de kerst ging alles weer op slot. Geert: "Afstand houden is bij line dance gelukkig geen probleem en natuurlijk gelden daar alle regels zoals handen desinfecteren en mondkapjes."

Goed voor jezelf zorgen als mantelzorger is heel belangrijk om overbelasting te voorkomen. Het gaat hier om zelfzorg en zelfmanagement waarbij voldoende ontspanning, aflossing van de taken (respijtzorg) en een gezonde leefstijl belangrijke aspecten zijn. Als mantelzorgers overbelast zijn schiet juist het bewegen er makkelijk bij in. Recent onderzoek van het Mulierinstituut toont aan dat volwassenen en ouderen in coronatijd minder zijn gaan bewegen.

Het platform ouderenzorg van V&VN Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland) heeft een website ontwikkeld voor migranten die voor hun ouders zorgen. Kijk hier voor meer tips over mantelzorg in coronatijden.

Wie dan op Néné let? Geert: "We hebben een camera, via een verbinding op onze smartphone kunnen we zien of ze slaapt en het goed maakt. Zo kunnen we met een goed gevoel naar buiten." Als er een feest te vieren is – zoals met kerst – hebben Geert en Mick nog altijd hun eigen huis  waar ze om beurten met hun al buitenhuis wonende kinderen samen kunnen zijn als Néné op bed ligt. Op afstand, dat wel.

Naar de kerk

Ook het werk voor de Moluks Evangelische Kerk hoort bij Geerts leven en dat wil ze niet loslaten. Veel voorbereiding voor de zondagsdienst kan ze thuis doen, waar buiten lockdowntijd naast de dominee en drie kerkraadsleden maximaal 23 mensen bij aanwezig mogen zijn. Het is inmiddels een heel ritueel. Geert: "De mensen moeten zich van te voren telefonisch aanmelden om deel te nemen aan de kerkdienst. En vol is vol. Bij binnenkomst moeten ze zich registreren en een handtekening zetten. Mocht iemand besmet zijn dan kunnen we iedereen snel waarschuwen. Maar gelukkig is dat tot nu toe nog niet nodig geweest." Geert en Mick moeten hun leven flink aan corona aanpassen. Leuke uitjes naar familie of het jaarlijks uitstapje met vrienden naar de Ardennen zitten er voorlopig even niet in. "Maar het is wat het is", zegt Geert.

Bij de dag leven en berusting kan een effectieve 'copingstrategie' zijn in moeilijke tijden. Dit maakt dat mensen negatieve ervaringen over zich heen laten komen zonder al te veel mopperen. Het kan stress reduceren. Een strategie van de mantelzorger kan zijn om de ziekte van het familielid en de daarbij behorende mantelzorgtaken te accepteren (De Jon, 2018). Mensen gaan er niet tegen vechten en accepteren de situatie zoals deze is. 'Ze proberen er het beste van te maken’ (de Jong, 2018). Dit kan ook helpen de coronaperikelen het hoofd te bieden.

Tot slot: lange tijd hebben Geert en Mick bewust niet met Néné over corona gesproken. "We wilden haar niet nodeloos ongerust maken", zegt Geert, "maar nu weet ze het en benoemt ze het indirect." Toen pas geleden een van de kleinkinderen kwam, riep ze zelf: "Niet binnenkomen hoor, anders word ik ziek!" 

Met dank aan

Met dank aan:
Geert, Mick en Néné uit Geleen

Bronnen:

Dit interview is afgenomen op 3 december 2020 (tijdens de tweede lockdown) en op 22 december. Onderzoeken zijn geraadpleegd op 28 januari 2021.