Genieten aan tafel is een toegepast onderzoek op het gebied van eten en drinken in verpleeghuizen. Het onderzoek is uitgevoerd door Wageningen Food & Biobased Research (WFBR) en Phliss.  Dit is een vervolg op de pilot Genietende Groene Tafel, waaruit bleek dat het implementeren van een holistisch maaltijd- en ambianceconcept in de praktijk positieve effecten heeft op een aantal aspecten van zowel maaltijdbeleving als de voedselinname en verbetering van eigen regie en de participatie van de bewoner daarin.

Met 'Genieten aan tafel' dragen Wageningen Food & Biobased Research (WFBR) en Phliss  bij aan de Green Deal Duurzame Zorg. Door het delen van de opgedane kennis en ervaring willen zij andere bedrijven en organisaties inspireren.

Gedekte tafel in het project Genieten aan tafel
Genieten aan tafel

Aanpak

Door middel van het project Genieten aan tafel is gekeken of plezierig en optimaal eten en drinken meer kan betekenen in gezondheid en preventie van kwetsbare ouderen. Per locatie is in samenwerking met het personeel een interventieplan ontwikkeld met als doel het bevorderen van maaltijdbeleving en voedselinname. Binnen het project waren er vier domeinen. Per domein zijn er, op basis van wetenschappelijke literatuur, diverse strategieën ontwikkeld, die vertaald zijn naar concrete interventies. Een minimale vereiste van het interventieplan was om tenminste één interventie per strategie te implementeren. Een scholing van drie dagdelen voor het personeel was een interventieactiviteit die voor alle locaties gold.

De 4 domeinen met de strategieën zijn:

  • Bewoner: Stimuleren autonomie en eigen regie. Stimuleren participatie en zelfredzaamheid (cliënten meer betrekken bij het voorbereiden, klaarmaken en keuzeproces t.a.v. de maaltijden).
  • Product: Aandacht voor voldoende variatie en optimale hoeveelheden. Positieve en aantrekkelijke presentatie van het eten. Optimaal stimuleren van de zintuigen van bewoners. Duurzame aanpak wat betreft product en proces.
  • Omgeving: aantrekkelijke eetomgeving wat betreft aankleding en inrichting. Ontspannen sfeer tijdens maaltijden met voldoende tijd om te eten. Aantrekkelijke sociale eetomgeving.
  • Personeel: Gastvrije werkwijze en cliëntgerichte aanpak: aansluiten bij individuele behoeftes en wensen van cliënten. Scholing rondom participatie van cliënt in dagelijkse werkzaamheden.

Voorbeelden van de concrete interventies zijn:

  • Schalen neerzetten en andere opscheplepels gebruiken waardoor bewoners gemakkelijk hun eten zelf op kunnen scheppen en zelf kunnen bepalen hoeveel zij willen eten.
  • Bewoners kunnen zelf kiezen wat ze op welke dagen willen eten, zo houden ze zelf de regie.
  • Prettige sfeer creëren door bijvoorbeeld een tafelkleed, gezamenlijk tafeldekken of een bloemetje op tafel.
  • Bewoners van huiskamers op een afdeling kunnen gezamenlijk met elkaar eten in plaats van individueel. Familie kan wel of niet mee eten.
  • Ervoor zorgen dat bewoners zelf drinken kunnen pakken wanneer ze dat willen, zonder dat het op een verplicht tijdstip moet.

Hierin wordt uitgegaan van eten en drinken in een brede context. Vaak hoeft de verandering niet groot te zijn, het is van belang wat de huidige bewoners belangrijk vinden.

Doel en doelgroep

Het doel van het project Genieten aan tafel is om de maaltijdbeleving van verpleeghuiscliënten te optimaliseren, met als doel om eetlust, voedingsstatus, functionele status en kwaliteit van leven te verbeteren. Eén van de wegen hier naartoe was door de eigen regie van bewoners te bevorderen.

Genieten aan tafel is primair bedoeld voor de kwetsbare ouderen in verpleeghuizen.  De secundaire doelgroep is het (zorg)personeel in de instellingen dat zich bezighoudt met eten en drinken.

Werking

Literatuuronderzoek

  • Bij patiënten in ziekenhuizen of bewoners van verpleeg- of verzorgingshuizen helpt flexibiliteit in menukeuze en eetmoment om ondervoeding te voorkomen. Daarnaast heeft dit een positief effect op de energie- en eiwitinname van patiënten en bewoners. Dit verkleint ook de kans op voedselverspilling (1). 
  • Daarnaast blijkt uit eerder uitgevoerde onderzoeken (randomised controlled trials) in Nederland dat dit soort interventies resulteerde in minder ondervoeding, verhoging van lichaamsgewicht en verbetering van fijne motoriek en kwaliteit van leven (1). 
  • Een huiselijke omgeving draagt bij aan het voorkomen van ondervoeding bij patiënten in ziekenhuizen of bewoners van verpleeg-en verzorgingshuizen (1).
  • Uit de literatuur blijkt dat de voedingsstatus van bewoners positief kan worden veranderd met interventies gericht op maaltijdmomenten en de omgeving waarin de maaltijden worden genuttigd (2).  

Overzicht literatuur

  1. Wat Werkt Dossier Voeding
  2. Kristel et al. (2006)   

Eigen onderzoek

Onderzoek naar Genieten aan Tafel vond plaats op acht zorglocaties. Op vier locaties werden interventies geïmplementeerd ter bevordering van maaltijdbeleving en op vier locaties werd de gebruikelijke zorg uitgevoerd (controle). Op alle locaties zijn metingen gedaan voor de aanvang van de interventie (T0), bij de start van de interventie (T1), 3 maanden na de start (T2) en 6 maanden na de start (T4).

De belangrijkste resultaten uit het onderzoek waren dat de smaak van de warme maaltijd en de beleving van het aantal keuzes voor eten en drinken verbeterde op interventie locaties. Het onderzoek had overall geen effect op aspecten van maaltijdbeleving noch op de gezondheidsmaten. Bij sommige instellingen waren wel een aantal veranderingen te zien (zie H6 van het onderzoeksrapport) en op individueel niveau werden in de praktijk positieve ontwikkelingen gezien. Zo zijn bewoners positiever over maaltijden; er is meer fysieke participatie in het maaltijdproces; bewoners hebben meer inspraak rondom eten en drinken; wanneer bewoners zelf konden opscheppen aten zij vaak meer; en de sfeer is verbeterd.
 

Genieten aan tafel

Een vrouw vertelt iets voor een scherm over Genieten aan tafel
Genieten aan tafel

Aansluiting andere doelen Green Deal

  • Op één locatie waar de medicijnverstrekking kritisch geëvalueerd werd vond een significante daling plaats in het aantal soorten medicijnen.
  • Op één zorglocatie is veel gedaan om voedselverspilling te verminderen. De hoeveelheid afval dat geproduceerd werd in de keuken is op deze locatie significant verlaagd.

Er is gebruik gemaakt van biologische producten of lokale producten met een verhaal, waarvan het bekend is waar ze vandaan komen.

Aandachtspunten uitvoering programma

Er zijn veel verschillende randvoorwaarden, succesfactoren en aandachtspunten voor het aanpassen van de eetomgeving van bewoners in verpleeghuizen. Een aantal voorbeelden worden hier genoemd; een meer uitgebreide omschrijving is te lezen in het onderzoeksrapport. 

  • Er is draagvlak nodig op de gehele locatie, niet alleen op de afdeling.
  • Er is iemand die het veranderingsproces vanuit de locatie mee initieert en begeleidt, die met een open blik naar het hele proces kan kijken en daar ook brede kennis van heeft.
  • Gebruik maken van de faciliterende factoren op locaties maakt het makkelijker. Bijvoorbeeld, één locatie was aan het verbouwen. Hierdoor konden makkelijk veranderingen aan de indeling gemaakt worden.
  • Als de inbreng van bewoners niet op waarde wordt geschat kunnen veranderingen minder makkelijk worden doorgevoerd en zijn er dus minder effecten.

Inkoopcontracten met leveranciers kunnen in de weg zitten. Daarnaast zijn leveranciers vaak niet ingesteld op een dergelijke aanpak.

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Phyllis den Brok, Praktijkexpert eten en drinken, verantwoordelijk voor de implementatie op de diverse zorglocaties via  e-mail (http://www.phliss.nl/), of Gertrude Zeinstra, Onderzoeker en projectleider via e-mail.