Publicatiedatum 25-08-2018 | 16:43 Wijzigingsdatum 22-12-2023 | 17:13

Het hygiëneadvies voor cupping is opgesteld in 2018. Het advies is niet als LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid)-richtlijn vastgesteld. Tussentijdse wijzigingen sinds het opstellen van het advies staan aangegeven in de Verantwoording.

In het hygiëneadvies worden de minimale vereisten beschreven die in verschillende omstandigheden kunnen worden toegepast. Het volgen van deze adviezen geeft niet de garantie dat de handeling veilig is voor de cliënt. Het hygiëneadvies geeft geen informatie over gezondheidseffecten van cupping en behandelt geen gezondheidsrisico’s anders dan het risico op overdracht van micro-organismen.

 

1 Inleiding

Dit document bevat adviezen ter ondersteuning van een veilige en hygiënische werkwijze bij de uitvoering van cupping/hijama ofwel koppenzetten waarbij (mogelijk) bloed vrijkomt. Bij wet cupping komt bloed vrij, maar in uitzonderlijke gevallen kan dit door de aanwezigheid van huidbeschadigingen en/of problemen met de bloedstolling ook gebeuren bij droge cupping.

In Nederland wordt cupping op verschillende manieren uitgevoerd. In dit hygiëneadvies worden minimale vereisten beschreven die in verschillende omstandigheden kunnen worden toegepast.

Het volgen van deze adviezen geeft geen garantie dat de handeling veilig is voor de cliënt. Dit document geeft geen informatie over gezondheidseffecten van cupping en behandelt geen gezondheidsrisico’s anders dan het risico op overdracht van micro-organismen.

Voor wie is dit hygiëneadvies?

Dit advies is geschreven voor personen die betrokken zijn bij de uitvoering van cupping en diegenen die verantwoordelijk zijn voor de locatie waarop de handeling plaatsvindt.

Gedetailleerde adviezen

In dit document wordt regelmatig verwezen naar de LCHV-hygiënerichtlijn voor piercen. Bij piercen is sprake van gezondheidsrisico’s die vergelijkbaar zijn met gezondheidsrisico’s die voorkomen bij cupping. U wordt daarom geadviseerd geheel te voldoen aan de normen die in de hygiënerichtlijn voor piercen staan beschreven, zoals de onderwerpen desinfecteren, steriliseren, instrumenten en materialen.

Leeswijzer

Elk hoofdstuk en elke paragraaf in dit hygiëneadvies begint met een korte inleidende tekst. Hierin leest u wat de risico’s van het onderwerp zijn en waarom de genoemde maatregelen de risico’s verkleinen. Daarna volgt een opsomming van de hygiëneadviezen.

Hygiëne en ziekteverwekkers

Een goede hygiëne verhindert de verspreiding van micro-organismen. De meeste micro-organismen zijn onschadelijk of zelfs nuttig voor de mens. Enkele zijn echter ziekteverwekkers: zij kunnen ziekten veroorzaken. Zulke ziekten noemen we infectieziekten. Om bij het uitvoeren van cupping de verspreiding van ziekteverwekkers zoveel mogelijk tegen te gaan, is het belangrijk om hygiënisch te werken. In dit hygiëneadvies worden de belangrijkste maatregelen beschreven. Voor een goede hygiëne dienen alle adviezen te worden opgevolgd. Om dit te kunnen doen, moet men bekend zijn met de relevante micro-organismen (die ziekten kunnen veroorzaken zoals hepatitis B, C en hiv humaan immunodeficientievirus (humaan immunodeficientievirus)), hoe zij worden overgedragen en de belangrijkste hygiënemaatregelen.

Hygiëneadviezen

  • Zorg dat de uitvoerenden van cupping op de hoogte zijn van/bekend zijn met:
    • de relevante micro-organismen, met name de virussen die door bloed kunnen worden overgedragen en de aanwezigheid van bacteriën die mogelijk wondinfecties kunnen veroorzaken;
    • de manier waarop micro-organismen zich verspreiden en de te nemen maatregelen om verspreiding te voorkomen. Dit geldt zowel voor de cuppinghandelingen als de schoonmaak- en onderhoudswerkzaamheden.

Hoe verspreiden ziekteverwekkers zich?

Ziekteverwekkers kunnen zich onder andere verspreiden op de volgende manieren:

  • via de handen;
  • via instrumenten (zoals naalden, mesjes en andere cuppingmaterialen);
  • door de lucht (via bijvoorbeeld huidschilfers, stof of druppels door hoesten en niezen);
  • via voorwerpen en oppervlakken (contactpunten zoals behandelstoelen en deurklinken);
  • via lichaamsvloeistoffen (zoals bloed, wondvocht, braaksel en ontlasting);
  • via voedsel en water.

2 Het uitvoeren van cupping

2.1 Algemene maatregelen

Handhygiëne

Ziekteverwekkers worden vooral verspreid via de handen. Er zijn twee manieren waarop u handhygiëne kunt toepassen: door de handen te wassen met water en zeep of door te desinfecteren met handalcohol. Zie bijlage 1 voor de juiste werkwijze.

Hygiëneadviezen

  • Pas handhygiëne toe:
    • voor en na het uitvoeren van cuppinghandelingen;
    • voor en na de verzorging van cuppingplaats;
    • voor en na het dragen van handschoenen;
      Ook bij het uittrekken van de handschoenen kunnen uw handen besmet raken met micro-organismen.
    • na toiletbezoek;
    • na hoesten, niezen of het snuiten van de neus.
  • Was uw handen met water en vloeibare zeep als uw handen zichtbaar vuil zijn.
    Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast of desinfecteert met handalcohol.
  • Draag geen hand- of polssieraden, kunst- of gelnagels. Houd nagels kort.

Handschoenen

Hygiëneadviezen

  • Draag handschoenen zodra er kans is dat uw handen in contact komen met bloed of wondvocht van de cliënt.
  • Gebruik handschoenen die voldoende beschermen tegen bloedoverdraagbare virussen, gemaakt van poedervrije latex of nitril. Deze voldoen aan de NEN Nederlandse norm (Nederlandse norm )-normen EN 455 en EN 374. Dit moet zichtbaar vermeld staan op de verpakking/doos.
  • Draag ook handschoenen wanneer u zelf open wondjes of huidbeschadigingen aan uw handen heeft. Dek deze bovendien af met een pleister die geen vocht doorlaat.
  • Trek handschoenen na gebruik binnenstebuiten uit en gooi ze weg. Was of desinfecteer direct daarna uw handen.

Overige algemene maatregelen

Hygiëneadviezen

  • Draag schone kleding.
  • Drink of eet niet in de behandelruimte of tijdens het uitvoeren van de cupping.
  • Laat geen (huis)dieren toe in de behandelruimte.
  • Voer geen cupping uit op een geïrriteerde/geïnfecteerde huid.

2.2 Bescherming tegen bloedoverdraagbare ziekten

Tijdens de cupping komt er bloed en wondvocht van de cliënt vrij. Wanneer dit in aanraking komt met uw bloed of slijmvliezen, bestaat de kans dat u een bloedoverdraagbare infectieziekte (bijvoorbeeld hepatitis B, hepatitis C of hiv) oploopt.

Vaccinatie tegen hepatitis B

Tegen hepatitis B kunt u zich laten vaccineren. Omdat hepatitis B zeer besmettelijk is wordt deze vaccinatie sterk aangeraden. Tegen hepatitis C en hiv humaan immunodeficientievirus (humaan immunodeficientievirus) kunt u zich niet laten vaccineren.

Prikken of snijden aan een scherp instrument

Als u zich prikt of snijdt aan een gebruikt scherp instrument (naald, scalpel, lancet, etc.) bestaat de kans dat u een bloedoverdraagbare ziekte oploopt.

Hygiëneadviezen

  • Gooi gebruikte scherpe materialen direct in een UN-naaldcontainer.
  • Prikt of snijdt u zich? Handel dan als volgt:
    • Laat het wondje goed doorbloeden.
    • Spoel het wondje met water of fysiologisch zout.
    • Desinfecteer het wondje met een wonddesinfecterend middel, voorzien van een RVG Register Verpakte Geneesmiddelen (Register Verpakte Geneesmiddelen)-nummer.
    • Dek het wondje af.
    • Neem direct contact op met een officiële zorgverlener.

2.3 Eisen aan instrumenten en materialen

Om hygiënisch en veilig te kunnen werken worden eisen gesteld aan de instrumenten en materialen die u gebruikt. Het gaat hierbij om algemene eisen en specifieke eisen met betrekking tot de steriele materialen. Gebruik waar steriliteit wordt vereist bij voorkeur door de fabrikant gesteriliseerde materialen voor eenmalig gebruik. In verband met de vereiste deskundigheid wordt sterk aanbevolen om niet zelf te steriliseren. Steriliseert u wel zelf? Dan wordt u verwezen naar de eisen zoals vermeld in de LCHV-richtlijn voor piercen.

Algemene eisen aan instrumenten en materialen

Bij wet cupping worden verschillende scherpe instrumenten gebruikt, zoals naalden en scalpels. Materialen zijn cups, een vacuümpomp en bijvoorbeeld magneten. Materialen dienen bij voorkeur eenmalig te worden gebruikt, zodat het risico op besmetting naar andere cliënten wordt verkleind. Bij het toedienen van prikken of het maken van incisies dienen de scherpe instrumenten niet alleen voor eenmalig gebruik maar ook steriel te zijn. Om het risico op een prikaccident te verkleinen dienen de scherpe instrumenten die gebruikt worden voor het maken van een incisie en naalden bij voorkeur te worden geplaatst in een goed reinigbare en desinfecteerbare houder. Vooral bij het vervangen van de naalden, geplaatst in een naaldhouder, is er een verhoogd risico op een prikaccident. Dit geldt ook bij het gebruik van zogenaamde scheermesjes voor het maken van een incisie. Zorg dat u niet wordt afgeleid tijdens het vervangen van de naalden.

Materialen die opnieuw worden gebruikt dienen eenvoudig en goed te reinigen en te desinfecteren te zijn. Zie verder onderstaande tabel. De eisen aan de instrumenten en materialen zijn als volgt:

Hygiëneadviezen

Materiaal/instrument Schoonmaken Desinfecteren

A (steriel inkopen) of B (steriliseren)
Scherp instrument voor eenmalig gebruik

 

   A
Scherp instrument voor meermalig gebruik Ѵ   B
Houder voor cups en scherpe instrumenten Ѵ (na cupping) Ѵ (voor en na cupping)  
Dry cup voor eenmalig gebruik Ѵ (voor cupping) Ѵ (voor cupping)  
Dry cup voor meermalig gebruik Ѵ (voor en na cupping) Ѵ (voor en na cupping)  
Wet cup voor eenmalig gebruik     A
Wet cup voor meermalig gebruik Ѵ (na cupping)   B
Magneet Ѵ (na cupping) Ѵ (na cupping)  
Vacuumpomp* Ѵ (na cupping) Ѵ (na cupping)  

Gebruik indien steriliteit wordt vereist bij voorkeur materialen voor eenmalig gebruik die door de fabrikant zijn gesteriliseerd.

  • Desinfecteer naaldhouders, houder bestemd voor scalpel en wet cups die eenmalig worden gebruikt vlak voor gebruik.
  • Draag bij het reinigen en desinfecteren van de gebruikte voorwerpen persoonlijke beschermingsmiddelen zoals handschoenen, schort en veiligheidsbril.
  • Gebruik een huiddesinfecterend middel met een RVG Register Verpakte Geneesmiddelen (Register Verpakte Geneesmiddelen)-nummer, zoals Betadinejodium, om de huid te desinfecteren. Zorg dat deze producten een RVG-nummer op de verpakking hebben. Zie hiervoor ook de richtlijn over piercen.
  • Reinig en desinfecteer alle plaatsen die zichtbaar zijn verontreinigd met lichaamsvloeistoffen zoals bloed (zie hoofdstuk 3).

*De juiste omgang met een vacuümpomp hangt af van de borging dat er geen bloed in de binnenkant van de pomp kan komen. Indien dit niet kan worden geborgd dient een vacuümpomp eenmalig te worden gebruikt.

2.4 Hygiënische principes

Door bij het uitvoeren van de cupping hygiënisch en veilig te werken, verkleint u het infectierisico voor uzelf en uw cliënt.

Hygiëneadviezen

  • Was of desinfecteer uw handen voordat u uw benodigdheden klaarzet.
  • Leg vóór de cupping alle benodigdheden klaar op een schone ondergrond, binnen handbereik van uw behandeltafel of -stoel.
    Let op: laat steriele materialen in de verpakking tot aan gebruik.
  • Voer de cupping alleen uit op een gedesinfecteerde huid.
  • Laat de cliënt na het desinfecteren niet (of zo min mogelijk) opstaan. Open de steriele materialen vlak voordat u de handeling gaat uitvoeren volgens aanwijzing op de verpakking. Laat ze op de steriele binnenkant van de verpakking liggen.
  • Trek direct na het openen van de steriele verpakkingen schone handschoenen aan.
  • Raak tijdens de cupping geen andere materialen aan, om besmetting met micro-organismen te voorkomen.
  • Gooi scherpe instrumenten direct na gebruik in de naaldcontainer.
  • Zorg dat er bij het verwijderen van de cups zo min mogelijk lekkage van bloed naar de omgeving plaatsvindt. Gebruik hiervoor voldoende absorberend materiaal en zorg dat de afvalzak en/of container in de directe nabijheid aanwezig is. Sluit de afvalzak goed af ter voorkoming van lekkage. Voorkom ook hierbij (bloed)contact met de omgeving.
  • Trek direct na afloop van de cupping de handschoenen uit en gooi ze weg. Was of desinfecteer uw handen.
  • Vervang ook tussendoor, na het verwijderen/opruimen van het bloed de handschoenen en pas handhygiëne toe.
  • Gooi instrumenten en materialen voor eenmalig gebruik weg. Zie voor de eisen die hieraan worden gesteld paragraaf 3.3.
  • Maak de materialen die u wilt hergebruiken op de juiste wijze schoon voor sterilisatie. Omdat zelf steriliseren niet de voorkeur heeft wordt hiervoor verwezen naar de LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid)-richtlijn over piercen.

3 Schoonmaken en desinfecteren

Er is een verschil tussen schoonmaken en desinfecteren. Schoonmaken is stof en vuil verwijderen. Zo raakt u ook de meeste ziekteverwekkers die hierin zitten kwijt. Voor alle instrumenten en materialen die niet in aanraking komen met de huid van de cliënt én niet vervuild zijn met bloed of ander lichaamsvocht, is schoonmaken voldoende.

Ziekteverwekkers in onder andere bloed en wondvocht worden met schoonmaken onvoldoende verwijderd. Materialen en oppervlakken waar lichaamsvocht op kan zitten moet u daarom desinfecteren.

Let op: desinfecteer alleen als er eerst schoongemaakt is. Desinfecterende middelen en de sterilisator werken namelijk niet voldoende als iets nog vuil en stoffig is.

Schoonmaken: Voor alle oppervlakken, materialen en instrumenten die niet met de huid in aanraking komen én niet vervuild zijn met bloed, is schoonmaak met een allesreiniger voldoende. U hoeft dan niet te desinfecteren of steriliseren.

Desinfecteren: Door iets te desinfecteren, wordt het aantal aanwezige micro-organismen op het voorwerp of oppervlak sterk verminderd. In deze paragraaf vindt u algemene regels voor desinfecteren en informatie over de desinfecterende middelen die u mag gebruiken. Ook wordt uitgelegd op welke manier u kunt desinfecteren.

3.1 Algemeen

De volgende algemene regels gelden voor het desinfecteren:

Hygiëneadviezen

  • Desinfecteer alleen als er éérst is schoongemaakt. Desinfecterende middelen werken onvoldoende als iets nog vuil of stoffig is.
  • Desinfecteer alle oppervlakken, instrumenten en materialen die vervuild zijn met bloed of andere lichaamsvochten. Draag bij het desinfecteren altijd wegwerphandschoenen en was de handen na afloop met water en zeep. Draag ook een beschermend schort en een beschermingsbril als uw kleding vervuild kan raken met bloed of andere lichaamsvloeistoffen.
  • Desinfecteer alleen met middelen die in Nederland zijn toegelaten. Zie de Ctgb-toelatingendatabank. Gebruik desinfecterende middelen altijd volgens de gebruiksaanwijzing (op het etiket).

3.2 Wasgoed

Gebruikt textiel, zoals doeken en werkkleding, kan gecontamineerd (=besmet) zijn met ziekteverwekkers. Om deze ziekteverwekkers te doden of te verwijderen, moet dit wasgoed na gebruik bij voorkeur op een hoge temperatuur (60°C), gewassen worden.

3.3 Afval

Scherp afval

Scherp afval zoals naalden en mesjes moet u verzamelen in een UN United Nations (United Nations)-gekeurde naaldcontainer. Het schoonmaken en steriliseren van gebruikte naalden is niet betrouwbaar en dus niet toegestaan. UN-gekeurde naaldcontainers zijn van hard plastic. Hierdoor zijn ze lekdicht en ondoordringbaar voor scherpe materialen. Bovendien kunnen deze containers na afsluiting niet heropend worden waardoor ze veilig kunnen worden getransporteerd. UN-gekeurde naaldcontainers herkent u aan het teken (zie afbeelding).

logo UN-keurmerk

Volle naaldcontainers vallen in de categorie ‘ziekenhuisafval’. Aan de afvoer van ziekenhuisafval zijn bij wet eisen gesteld (zie hoofdstuk 10 van de Wet milieubeheer). Zo mag u uw containers alleen inleveren bij inzamelaars die een zogeheten VIHB-nummer hebben.

Hygiëneadviezen

  • Gooi gebruikt scherp afval direct na gebruik in een UN-gekeurde naaldcontainer. Zorg dat het deksel stevig vastzit op de container.
  • Vul de naaldcontainer niet boven de aangegeven vullijn. Sluit de naaldcontainer als de vullijn is bereikt en lever hem in.

Overig afval

Hygiëneadviezen

  • Gooi alle gebruikte materialen die u niet hergebruikt en die niet tot scherp afval behoren direct na gebruik weg in de afvalbak.

4 Bouw en inrichting

In de behandelruimte wordt de cupping uitgevoerd. Deze ruimte moet schoon zijn en zo worden ingericht dat u gemakkelijk en snel zo hygiënisch mogelijk kunt werken. Let bij de inrichting van de behandelruimte op de volgende punten:

Hygiëneadviezen

  • Zorg voor een schone behandelruimte.
  • Zorg voor voldoende ventilatie en goede verlichting.
  • Zorg voor een behandelstoel of -tafel van niet-absorberend materiaal dat goed reinigbaar en desinfecteerbaar is.
  • Zorg dat wanden, vloeren en meubilair binnen een straal van twee meter van de behandelstoel of -tafel van een glad, niet-absorberend materiaal zijn gemaakt dat goed schoon te maken is.
  • Zorg voor een wastafel met stromend water in de behandelruimte. De wastafel moet vanuit de behandelruimte bereikbaar zijn zonder deuren te hoeven openen. Voorzie de wastafel bij voorkeur van een no-touchkraan waarbij u de handen niet hoeft te gebruiken om deze open en dicht te draaien.
  • Gebruik een schoon werkblad/werkveld waarop alle benodigde materialen worden geplaatst zodat het risico op besmetting door contact met andere (vuile) materialen wordt voorkomen.
  • Plaats een zeepdispenser of -pompje en een houder met wegwerpdoekjes bij de wastafel. Hang deze op aan de wand zodat u de dispenser en houder niet hoeft aan te raken.
  • Plaats een handalcoholdispenser met elleboogbediening dicht bij de behandeltafel of -stoel.
  • Plaats een pedaalemmer of open afvalbak met plastic zak in de ruimte; raak de afvalbak niet met de handen aan.
  • Plaats minstens één naaldcontainer in de behandelruimte. Gebruik alleen naaldcontainers met het UN United Nations (United Nations)-keurmerk.

Raadpleeg voor meer informatie de LCHV-richtlijn over piercen.

Bijlagen

Bijlage 1: Instructies handhygiëne

Bacteriën en virussen zijn overal, op deurknoppen, tafels, telefoons en andere voorwerpen, apparaten en materialen. Sommigen kunnen ziekteverwekkend zijn. Een van de meest voorkomende manieren waarop ziekteverwekkers worden verspreid, is via de handen. Door regelmatig handhygiëne toe te passen wordt de kans dat u of iemand uit uw omgeving ziek wordt klein.

Pas voor een goede handhygiëne onderstaande regels toe:

  • Was uw handen met water en vloeibare zeep als ze zichtbaar vuil zijn. Gebruik dan geen desinfecterend middel (handalcohol); door zichtbaar vuil vermindert namelijk de werking.
  • Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast óf desinfecteert. Pas de manieren echter niet allebei toe; de huid droogt dan te veel uit en beschadigt sneller. De handen worden voldoende schoon als u ze alleen wast of alleen desinfecteert.
Instructies handhygiëne

Het schema Instructies handhygiëne kunt u hier downloaden als pdf.

Bijlage 2: Informatie over de cliënt

Zowel de uitvoerder van cupping als de cliënt dienen zich op de hoogte te stellen van gezondheidsrisico’s zoals:

  • geïrriteerde huid zoals bultjes, zwellingen of donkere moedervlekken;
  • invloed van alcohol of drugs;
  • zwangerschap;
  • plastische chirurgie of bestraling in het afgelopen jaar;
  • gebruik van cytostatica (=medicijnen die worden toegepast bij kanker of auto-immuunziekten);
  • gebruik van bloedverdunners;
  • stoornis van bloedstolling zoals hemofilie;
  • allergieën.

Hygiëneadviezen

  • Vraag bij de cliënt naar mogelijke gezondheidsrisico’s/contra-indicaties voor het uitvoeren van de cupping;
  • Overleg altijd met de behandelend arts bij twijfel over gezondheidsrisico’s;
  • De uitvoerder van de cupping dient op de hoogte te zijn dat hij/zij verantwoordelijk is voor zijn handelingen.

Bronnenlijst

  • LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid) richtlijn voor piercen.
  • Al-Bedah AM et al. Safety of Cupping Therapy in Studies Conducted in Twenty One Century: A Review of Literature. British Journal of Medicine & Medical Research 2016; 15(8):1-12, art.nr.26285.
  • El Sayed SM, Mahmoud HS, Nabo MMH. Methods of Wet Cupping Therapy (Al-Hijamah): In Light of Modern Medicine and Prophetic Medicine. Alternative & Integrative Medicine 2013; 2:111.
  • Guidelines on Infection Control Related to Traditional and Complementary Medicine Practices, Ministry of Health. Brunei Darussalam, 2017.
  • Haas JP. Practice of Cupping (Hijama) and the Risk of Bloodborne Infections. American Journal of Infection Control 2014; 42:1138-1140.
  • Lee JH, Cho JH, Jo DJ. Cervical Epidural Abscess after Cupping and Acupuncture. Complementary Therapies in Medicine 2012; 20(4):228-231.
  • Nielsen A, Kligler B, Koll BS. Safety Protocols for Gua sha (press-stroking) and Baguan (cupping). Complementary Therapies in Medicine 2012; (20)5: 340-344.
  • Sajid MI myocardial infarctions (myocardial infarctions). Hijama therapy (wet cupping) – Its Potential Use to Complement British Healthcare in Practice, Understanding, Evidence and Regulation. Complementary Therapies in Clinical Practice 2016; 23:9-13.
  • Uddin SMM, Haq A, Sheikh H. The Use of Hijama (Wet Cupping) in Alternative and Complementary Medicine: efficacious or perilous? Journal of Acupuncture and Meridian Studies 2016; 9(6):285-286.
  • Weng YM, Hsiao CT. Acquired Hemophilia A Associated with Therapeutic Cupping. American Journal of Emergency Medicine 2008; 26(8): 970.e1–970.e2.

Verantwoording

Het hygiëneadvies voor cupping (hijama) is opgesteld in 2018 door deskundigen van het LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid) met medewerking van deskundigen van de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) en adviseurs van het LOI Landelijk Overleg Infectieziekten (Landelijk Overleg Infectieziekten).

Wijzigingen sinds laatste herziening:

  • Juli 2019: het hygiëneadvies is omgezet naar webbased tekst; hierbij zijn enkele niet-inhoudelijke aanpassingen gedaan en zijn diverse hyperlinks geüpdatet.
  • Maart 2020: de NEN Nederlandse norm (Nederlandse norm )-norm EN 420 voor handschoenen is komen te vervallen.

 

Het hygiëneadvies is een uitgave van:
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid
Postbus 1 | 7200 BA Bilthoven
E-mail: lchv@rivm.nl 
Web: www.lchv.nl