Nederland heeft als ambitie om in 2050 circulair te zijn en heeft klimaatdoelstellingen te behalen. De Nederlandse overheid wil daarin het goede voorbeeld geven en doet dat door bij de inkoop ook te letten op het milieu en op werkomstandigheden. Dit heet Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen )). De uitstootdaling door MVOI is in 2021-2022 gestagneerd en ook zijn minder vaak inkoopcriteria op het gebied van duurzaamheid en klimaat gebruikt dan voorgaande jaren.
Het RIVM onderzoekt sinds 2015 elke twee jaar het effect van MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen ). Aanbestedingen gelden voor meer dan een jaar. Daarom is 2022 het meest recente jaar dat onderzocht kon worden.
Er zijn zes clusters van producten en diensten onderzocht met in totaal zestien productgroepen. De clusters zijn: automatisering, energie, grond-, weg- en waterbouw, kantoorgebouwen, kantoorfaciliteiten en transport. Met deze clusters wordt het meeste effect van inkopen met MVOI verwacht.
Inzet op MVOI
In 2021-2022 besteedde 79% van de aanbestedingen aandacht aan MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen ). Bijvoorbeeld door bij de aanbestedingen geschiktheidseisen, selectiecriteria, minimumeisen en contractbepalingen te gebruiken op het gebied van duurzaamheid. Dat percentage is ongeveer even hoog als in de periode 2015 - 2016. De inzet op basisniveau bleef gelijk aan 2019-2020 maar de ambitieuzere inzet nam af. Ook per MVOI-thema stagneerde de inzet of daalde deze licht.
Ambitieniveau
Sla de grafiek Ambitieniveau over en ga naar de datatabelHet ambitieniveau "basis" is bedoeld om niet-duurzame producten, diensten en werken uit te sluiten. De criteria voor "significant" en "ambitieus" gaan een stap verder. Die hebben als doel het aanmoedigen van duurzame producten en het stimuleren van innovatieve oplossingen. De criteria voor elk ambitieniveau staan op mvicriteriatool per productgroep aangegeven. Deze inkoopcriteria worden regelmatig aangescherpt. Voor de periode 2015-2016 is enkel onderscheid gemaakt tussen wel of geen gebruik van MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen ). Onderscheid in ambitieniveaus bestond toen nog niet.
Uitgevraagde MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen )-criteria zijn ingedeeld in de thema's:
- milieu
- klimaat
- circulair
- social return
- diversiteit & inclusie
- ketenverantwoordelijkheid
Deze thema's zijn verder omschreven in het manifest maatschappelijk verantwoord opdrachtgeven en inkopen. Inzet op MVOI was in 2021-2022 op alle thema's lager dan in de vorige monitoringsperiode. Een van de redenen die inkopers noemden om bewust minder ambitieus in te zetten was omdat zij vermoedden dat een tekort aan gekwalificeerd personeel na de coronapandemie de uitvoerbaarheid van de MVOI-criteria mogelijk bemoeilijkte. Om toch voldoende inschrijvingen te ontvangen, hebben de aanbestedende diensten hun ambities naar beneden bijgesteld.
MVOI-thema's
Sla de grafiek Inzet per MVOI-thema over en ga naar de datatabelHet thema "diversiteit en inclusie" is in de monitoringsperiode 2021-2022 voor het eerst meegenomen.
Effect van MVOI
In 2021 en 2022 zijn door MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen ) minder broeikasgassen uitgestoten en zijn minder grondstoffen en water verbruikt. Maar de stijgende lijn die tussen 2015 en 2020 te zien was, vlakt af. Tegelijk laten sommige aanbesteders zien dat het wel mogelijk is om de doelen te halen én minder geld uit te geven.
Bij 40% van de aanbestedingen uit de steekproeven kon in de periode 2021-2022 een effect worden berekend. Bij 79% van de aanbestedingen werd op basis van de gestelde criteria wel een effect verwacht. Er zijn een aantal redenen waarom een effectberekening niet mogelijk was:
- Ontbreken van een beschikbare contractmanager of tijdgebrek in het algemeen;
- Ontbreken aan administratie van geleverde producten en materialen;
- Geen zicht op de marktstandaarden bij de aanbestedende dienst.
MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen ) kan nog veel meer effect hebben
Naar schatting is door MVOI in 2021 en 2022 minstens 900 kiloton CO2 (carbon dioxide)- equivalent minder broeikasgassen uitgestoten dan wanneer zonder MVOI zou zijn ingekocht. Ook is 540 ton minder stikstofoxiden uitgestoten. Voor fijnstof is dat 152 ton minder. Daarnaast is 317 kiloton aan grondstoffen bespaard. Er zijn bijvoorbeeld 3 kiloton minder mineralen gebruikt en 314 kiloton minder fossiele grondstoffen (brandstoffen). Verder is 975 kubieke meter water bespaard en is 175 fte aan werk gecreëerd voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
MVOI is nog steeds geschikt om duurzame inkoop te stimuleren. Maar veel mogelijkheden blijven nog onbenut.
Goede voorbeelden
Door de inkoop van groene stroom was de uitstoot in 2021 en 2022 127 gram CO2-equivalent per kilowattuur elektriciteit. Dat is veel lager dan de marktstandaard van 372 gram per kilowattuur. Toch is deze uitstoot nog te hoog om het doel van 65 gram in 2030 te halen.
Andere goede voorbeelden zijn het hergebruik van bouwmaterialen bij renovatie en de besparing op gas door beter te isoleren.
In totaal was de uitstoot door de overheid als gevolg van MVOI in 2021 en 2022 naar schatting minstens 900 miljoen kilo aan CO2-equivalent broeikasgassen lager dan wanneer zonder MVOI zou zijn ingekocht.
Grafiek Effect op het thema klimaat
Sla de grafiek Koolstofintensiteit elektriciteitsinkoop over en ga naar de datatabel* De periode 2017-2018 ontbreekt in deze figuur omdat er voor die jaren geen betrouwbare cijfers beschikbaar zijn. Het streefdoel voor 2030 is afgeleid uit de Klimaat- en Energieverkenning 2023 van het PBL (Planbureau voor de Leefomgeving). Meer details in Figuur 6-9 in de MVOI-Effectmonitor 2021-2022.