Nederland heeft als ambitie om in 2050 circulair te zijn en heeft klimaatdoelstellingen te behalen. De Nederlandse overheid wil daarin het goede voorbeeld geven en doet dat door bij de inkoop ook te letten op het milieu en op werkgelegenheid. Dit heet maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI (maatschappelijk verantwoord inkopen))*. Het RIVM onderzoekt sinds 2015 elke twee jaar het effect van MVI op milieu, klimaat en sociale ontwikkelingen. Ook onderzoeken we hoe en in welke mate aanbestedende diensten inzetten op MVI als sturingsinstrument.
Hieronder zijn de belangrijkste resultaten in interactieve grafieken samengevat. De resultaten komen uit het rapport Het effect van Maatschappelijk Verantwoord Inkopen door de Nederlandse overheid in 2019-2020 voorgaande monitoringsperioden: 2015-2016(PDF) en 2017-2018(PDF).
Inzet op MVI
Het RIVM onderzocht in totaal 16 productgroepen. Het gaat om de volgende clusters, met productgroepen tussen haakjes: Automatisering (ICT (Informatie- en communicatietechnologie )), Energie (Elektriciteit, Zonnepanelen, Gas), Grond-, weg- en waterbouw (Wegen, Openbare Verlichting), Kantoorfaciliteiten (Bedrijfskleding, Catering, Schoonmaak, Kantoormeubilair, Kantoorgebouwen (Nieuwbouw, Renovatie)) en Transport (Buitenlandse dienstreizen, Verhuisdiensten, Transportdiensten, Dienstauto’s).
In 87% van de aanbestedingen was er aandacht voor MVI (maatschappelijk verantwoord inkopen). Dat percentage is ongeveer even hoog als in de periode 2017 - 2018. Verder is geïnventariseerd met welk ambitieniveau MVI is uitgevraagd.
Het ambitieniveau "basis" is bedoeld om niet-duurzame producten, diensten en werken uit te sluiten. De criteria voor "significant" en "ambitieus" gaan een stap verder. Die hebben als doel het aanmoedigen van duurzame producten en het stimuleren van innovatieve oplossingen. De criteria voor elk ambitieniveau staan op mvicriteriatool per productgroep aangegeven. Deze inkoopcriteria worden regelmatig aangescherpt. In vergelijking met de monitoringsperiode van 2017-2018 worden in de huidige monitoringsperiode van 2019-2020 meer strengere eisen toegepast dan eisen op ambitieniveau ‘basis’. Voor de periode 2015-2016 is enkel onderscheid gemaakt tussen wel of geen gebruik van MVI (maatschappelijk verantwoord inkopen). Er is tijdens die periode geen onderscheid gemaakt in ambitieniveaus.
Uitgevraagde MVI (maatschappelijk verantwoord inkopen)-criteria zijn ingedeeld in de thema's:
- milieu
- klimaat
- circulair
- biobased
- social return
- internationaal sociale voorwaarden
Die thema's zijn verder omschreven in het plan van aanpak maatschappelijk verantwoord inkopen 2015-2020. Er wordt op steeds meer verschillende MVI-thema’s ingezet. Dit is een voorzichtig signaal dat MVI steeds meer gemeengoed wordt bij aanbestedende diensten. We zien dat bij steeds meer aanbestedingen aandacht is voor de thema's klimaat, circulair, milieu en social return.
Effect van MVI
Het uitvragen vam MVI (maatschappelijk verantwoord inkopen) betekent niet automatisch dat er een effect wordt gerealiseerd. Om te bepalen wat er daadwerkelijk is geleverd en of dit beter is dan wat er gemiddeld op de markt beschikbaar is, is het effect van alle MVI-thema’s gekwantificeerd, behalve voor het MVI-thema Internationale Sociale Voorwaarden (ISV). Voor ISV is het nog niet mogelijk een effect te kwantificeren. Er is namelijk niet genoeg inzicht in welke effecten er plaatsvinden in de keten.
Bij 44% van de aanbestedingen uit de steekproeven kon uiteindelijk een effect worden berekend. Bij 87% van de aanbestedingen werd op basis van de gestelde eisen of criteria wel een effect verwacht. Er zijn een aantal redenen waarom een effectberekening niet mogelijk was:
- Ontbreken van een beschikbare contractmanager of tijdgebrek in het algemeen;
- Ontbreken aan administratie van geleverde producten en materialen;
- Geen zicht op de marktstandaarden bij de aanbestedende dienst.
Van alle onderzochte aanbestedingen uit 2019-2020 heeft de inzet van MVI (maatschappelijk verantwoord inkopen) over de hele contractperiode geleid tot minimaal de volgende effecten op mens en milieu:
- 6,8 Mton (megaton) CO2-eq uitstoot vermeden
- 0,3 Mton CO2-eq uitstoot gecompenseerd
- 1,3 kiloton minder inkoop van grondstoffen
- 91 kg (kilogram) aan fijnstof- en 1433 kg aan stikstofoxide-emissies vermeden
- +/- 2603 voltijdsbanen (FTE) gerealiseerd voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt
Ten opzichte van de periode 2015-2016 is in totaal naar schatting 1,9 Mton CO2-eq uitstoot meer vermeden. Ten opzichte van 2017-2018 was de toename in uitstootbeperking circa 0,9 Mton CO2-eq.
Effect in het echt hoger
Het RIVM neemt alleen de aanbestedingen mee waarvan het effect echt te berekenen is. De werkelijke ontwikkelingen en effecten zijn daarom waarschijnlijk hoger. Ook is de besparing door minder of niet inkopen van goederen of diensten (bijvoorbeeld door oude materialen langer te gebruiken) niet in deze berekening meegenomen. Het is niet bekend hoeveel dit gebeurt en in hoeverre dit bijdraagt aan de vermindering van de verschillende milieueffecten. Dit is wel de meest duurzame optie.
Vooruitblik
Eind 2024 verwachten we de publicatie van de volgende MVI (maatschappelijk verantwoord inkopen)-effectmonitor over de monitoringsperiode 2021-2022. Die zal gaan over de eerste twee jaren van de looptijd van het Nationaal Plan MVI 2021-2025.
* Sinds 2022 wordt de term Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI (Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen )) gebruikt. Omdat deze pagina over de monitoringsperiode tot 2020 gaat, gebruiken we hier nog MVI.