Vragen over meningokokkenziekte

1. Wat is meningokokkenziekte en hoe ernstig is het?
2. Waar wordt meningokokkenziekte door veroorzaakt?
3. Hoe vaak komt meningokokkenziekte in Nederland voor?
4. Wie kan meningokokkenziekte krijgen?
5. Is meningokokkenziekte besmettelijk?
6. Ik heb al een keer meningokokkenziekte gehad, kan ik het nog een keer krijgen?

Vragen over vaccinatie tegen meningokokkenziekte

1. Hoe kun je je tegen meningokokkenziekte beschermen?
2. Welke vaccinaties zijn er tegen meningkokkenziekte?
3. Hoe effectief is een inenting tegen meningokokken ACWY?
4. Als ik gevaccineerd ben tegen meningokokken ACWY, kan ik dan geen meningokokkenziekte meer krijgen?
5. Is het inenten tegen meningokokken ACWY veilig?
6. Welke bijwerkingen kunnen er mogelijk worden verwacht?
7. Wie kan worden ingeënt tegen meningokokken ACWY?
8. Moet meningokokken ACWY-vaccinatie herhaald worden?
9. Waar kan ik mezelf of mijn kinderen tegen meningokokken ACWY laten vaccineren?
10. Als ik mijzelf of mijn kinderen tegen meningokokken ACWY wil laten vaccineren, moet ik dat dan zelf betalen?
11. Zijn er andere effectieve manieren om tegen meningokokken ACWY te beschermen?
12. Hoe wordt het meningokokken ACWY-vaccin toegediend?

Vragen over het vaccin

1. Waaruit bestaat een meningokokken ACWY-vaccin?

Wat is meningokokkenziekte en hoe ernstig is het?

Meningokokkenziekte is een verzamelnaam voor ernstige ziekten die worden veroorzaakt door een bacterie: de meningokok. In Nederland komt de ziekte regelmatig voor. Bij besmetting met meningokokken kunnen kinderen of volwassenen in korte tijd (binnen enkele uren) erg ziek worden. Zij kunnen bijvoorbeeld een bloedvergiftiging (sepsis) of hersenvliesontsteking (nekkramp) krijgen.

Waar wordt meningokokkenziekte door veroorzaakt?

Meningokokkenziekte wordt veroorzaakt door een bacterie: de meningokok. De bacterie is van mens op mens overdraagbaar en bevindt zich gewoonlijk in de neusholte van gezonde mensen. Zij worden hier niet ziek van. Maar als deze bacterie in de bloedbaan of in het zenuwstelsel komt, kunnen mensen wél ernstig ziek worden. Er zijn verschillende soorten van deze bacterie.

Hoe vaak komt meningokokkenziekte in Nederland voor?

Het optreden van meningokokkeninfecties varieert door de tijd heen. Het is niet bekend hoe dit komt. Het totaal aantal gevallen van meningokokkenziekte is de laatste jaren afgenomen. In het verleden kwam de meningokok C vaak voor in Nederland, maar dit is sterk gedaald, omdat kinderen hier sinds 2002 tegen worden gevaccineerd. Tussen 2015 en 2018 nam het aantal gevallen van meningokokken W wel toe, vooral bij tieners (10-19 jaar) en ouderen (1). Bekijk de meest recente informatie over de toename van meningokokken W. 

Wie kan meningokokkenziekte krijgen?

Iedereen kan meningokokkenziekte krijgen. Groep W meningokokkenziekte komt in Nederland het meest voor bij tieners en ouderen.

Is meningokokkenziekte besmettelijk?

Ja, meningokokkenziekte is besmettelijk. De overdracht van de meningokok gaat van mens op mens via druppeltjes vanuit de neus-keelholte. Besmetting gebeurt door het inademen van kleine druppeltjes of via direct contact, zoals zoenen. De bacteriën kunnen weken tot maanden in de neus- en keelholte blijven zonder ziekte te veroorzaken. Ook wanneer iemand zelf niet ziek is, maar wel de bacterie bij zich draagt, kan hij of zij anderen besmetten.

Ik heb al een keer meningokokkenziekte gehad, kan ik het nog een keer krijgen?

Het komt zelden voor dat iemand twee keer dezelfde soort meningokokkenziekte (dus bijvoorbeeld W) krijgt. Dit komt doordat het lichaam tijdens de ziekte afweerstoffen opbouwt die bescherming geven tegen dit type meningokokken. Het is echter nog wel mogelijk om besmet te worden met een meningokok uit een andere groep, zoals meningokokken B, A, C of Y. Bij sommige erfelijke afweerstoornissen (zoals complementdeficiënties) is de kans op het nogmaals krijgen van meningokokkenziekte groter.

Hoe kun je je tegen meningokokkenziekte beschermen?

Je kunt je tegen sommige soorten meningokokkenziekte beschermen door vaccinatie.

Welke vaccinaties zijn er tegen meningkokkenziekte?

Vanuit het Rijksvaccinatieprogramma krijgen kinderen sinds 2002 een vaccinaties tegen meningokokken-C  als ze 14 maanden oud zijn. Sinds 1 mei 2018 is deze vervangen door een vaccinatie die beschermt tegen de typen A, C, W en Y. 

Ook wordt de vaccinatie aangeboden aan tieners in het jaar dat ze 14 worden. Om de ziekte een halt toe te roepen, zijn in 2018 en 2019 alle jongeren geboren tussen 2001 en 2005 uitgenodigd voor een vaccinatie. Sinds 2020 krijgen 14-jarigen standaard vanuit het Rijksvaccinatieprogramma een prik tegen meningokokkenziekte aangeboden.

Vaccinatie tegen meningokokken ACWY wordt ook geadviseerd aan gezinsleden van patiënten met meningokokkenziekte A, C, W of Y en soms aan reizigers die naar landen gaan waar deze meningokokkensoorten veel voorkomen

Er is sinds kort ook een vaccinatie tegen meningokokken-B maar deze  is niet opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma.

Hoe effectief is een inenting tegen meningokokken ACWY?

De effectiviteit van een vaccinatie is de vermindering van het aantal ziektegevallen in een groep gevaccineerde personen vergeleken met een groep ongevaccineerde personen. Een onderzoek uit het Verenigd Koninkrijk laat zien dat de meeste tieners  na een ACWY-vaccinatie antistoffen hebben die beschermen tegen meningokokken A, C, W, en Y  (11).

Als ik gevaccineerd ben tegen meningokokken ACWY, kan ik dan geen meningokokkenziekte meer krijgen?

Het is nog steeds mogelijk om meningokokkenziekte te krijgen, alleen is de kans kleiner. De meningokokken ACWY-vaccinatie beschermt tegen meningokokkenziekte veroorzaakt door groep A, C, W of Y. Maar er zijn ook andere groepen die meningokokkenziekte kunnen veroorzaken, zoals groep B.

Is het inenten tegen meningokokken ACWY veilig?

Er zijn drie vaccins geregistreerd voor gebruik in Nederland die beschermen tegen meningokokken ACWY. Zoals bij alle vaccins die geregistreerd zijn voor gebruik in Nederland, is de veiligheid van de drie meningokokken ACWY-vaccins uitgebreid onderzocht en veilig bevonden (2-7).

Welke bijwerkingen kunnen er mogelijk worden verwacht?

Bijwerkingen die het meest voorkomen na meningokokken ACWY-vaccinatie zijn: pijn, verharding of roodheid op de plek waar geprikt is, hoofdpijn, koorts (≥38 0C) en algeheel niet lekker voelen. Kinderen kunnen ook last hebben van slaperigheid. Voor meer informatie en een overzicht van de meldingen van vermoede bijwerkingen na een vaccinatie kunt u terecht op de website van het Bijwerkingencentrum Lareb. Het gaat bij deze meldingen om het vermoeden van de melder dat het een bijwerking zou kunnen zijn. De relatie met het vaccin staat dus niet vast. Het kan ook gaan om een lichamelijke reactie die om een andere reden plaatsvindt en die toevallig op hetzelfde moment gebeurt als de vaccinatie. Een uitgebreide beschrijving van mogelijke bijwerkingen is te vinden in de bijsluiters van de vaccins. 
Zie ook de pagina voor professionals.

Wie kan worden ingeënt tegen meningokokken ACWY?

Vanaf de leeftijd van 6 weken kan iemand worden ingeënt tegen meningokokken ACWY. Overleg met uw (huis)arts, GGD of met een (reizigers)vaccinatiecentrum of het vaccin geschikt is voor u of uw kinderen.

Moet meningokokken ACWY-vaccinatie herhaald worden?

Kinderen jonger dan 1 jaar hebben meerdere  vaccinaties nodig . Vanaf de leeftijd van 1 jaar volstaat 1 vaccinatie. In sommige situaties is wel herhaling nodig.

Waar kan ik mezelf of mijn kinderen tegen meningokokken ACWY laten vaccineren?

Het vaccin tegen meningokokken ACWY is sinds 1 mei 2018 in het Rijksvaccinatieprogramma opgenomen voor kinderen van 14 maanden.

Omdat meningokokken W ook voor oudere kinderen gevaarlijk is, wordt de vaccinatie aangeboden aan tieners in het jaar dat ze 14 worden. Om de ziekte een halt toe te roepen, zijn in 2018 en 2019 alle jongeren geboren tussen 2001 en 2005 uitgenodigd voor een vaccinatie. Sinds 2020 krijgen 14-jarigen standaard vanuit het Rijksvaccinatieprogramma een prik tegen meningokokkenziekte aangeboden.

Voor andere mensen is het vaccin alleen op recept verkrijgbaar, via een (huis)arts of (reizigers)vaccinatiecentrum. Overleg met uw (huis)arts,  GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) of (reizigers)vaccinatiecentrum of vaccinatie voor u of uw kinderen nodig en mogelijk is.  

Als ik mijzelf of mijn kinderen tegen meningokokken ACWY wil laten vaccineren, moet ik dat dan zelf betalen?

Ja, als u geen oproep hebt gekregen voor de meningokokken ACWY-vaccinatie en u wilt zichzelf of uw kinderen toch laten vaccineren, dan moet u dat zelf betalen. Voor informatie over de prijs en beschikbaarheid van het MenACWY-vaccin kunt u contact opnemen met uw apotheek of vaccinatiecentrum. 

Zijn er andere effectieve manieren om tegen meningokokken ACWY te beschermen?

Ja, er zijn ook andere manieren om de kans op besmetting met meningokokken ACWY  te verkleinen. Mensen die de meningokok bij zich dragen, kunnen de bacterie overdragen op een ander, ook al zijn zij zelf niet ziek. Daarom is een goede hygiëne bij het hoesten altijd belangrijk (dat wil zeggen: gebruik papieren zakdoekjes en was uw handen na het hoesten, zie ook de pagina over handen wassen.) Gezinsleden en - in bijzondere gevallen - andere mensen die zeer nauw contact hebben gehad met een patiënt met meningokokkenziekte (ook wel knuffelcontacten genoemd), kunnen antibiotica krijgen om de ziekte en de verspreiding ervan te voorkomen. De GGD of behandelend arts van de patiënt inventariseert wie deze medicijnen nodig hebben.

Hoe wordt het meningokokken ACWY-vaccin toegediend?

Het meningokokken ACWY-vaccin wordt in de spier van uw bovenarm gespoten. Bij jonge kinderen kan het vaccin ook in de dij worden gespoten.

Waaruit bestaat een meningokokken ACWY-vaccin?

Een meningokokken ACWY-vaccin bevat drie soorten bestanddelen:

1. Antigenen: dit zijn onschadelijk gemaakte delen van de meningokokkenbacterie met serogroep A, C, W of Y, waartegen bescherming (immuniteit) wordt opgewekt.
2. Hulpstoffen (bijv. adjuvantia): dit zijn stoffen die aan het vaccin worden toegevoegd om de werkzaamheid te verbeteren, de houdbaarheid te verlengen, het vaccin stabiel te houden, de toediening te vergemakkelijken, etc. Het zijn stoffen die goed zijn onderzocht en waar al jarenlang ervaring mee is.
3. Reststoffen: dit zijn de resten van stoffen uit het productieproces van het vaccin. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat er ongewenste bacteriën tijdens het productieproces groeien. Deze reststoffen worden, voordat het vaccin in gebruik wordt genomen, zoveel mogelijk verwijderd. Echter, zeer kleine hoeveelheden kunnen nog achter blijven. Het gaat dan om hoeveelheden die geen schade kunnen veroorzaken.

In de bijsluiters staat beschreven uit welke bestanddelen de meningokokken ACWY-vaccins precies bestaan. Meer informatie over de verschillende bestanddelen en hun functie is te vinden op de pagina Bestanddelen van vaccins.

Zie ook informatie voor professionals over meningokken ACWY-vaccinatie.

Referenties

1. Knol MJ, Ruijs WLM, de Melker HE, Berbers GAM, van der Ende A. Plotselinge toename van invasieve meningokokkenziekte serogroep W in 2015 en 2016. Infecieziekten Bulletin. 2017;28(1):23-8.
2. Block SL, Shepard J, Garfield H, Xie F, Han L, Dull PM, et al. Immunogenicity and Safety of a 3- and 4-dose Vaccination Series of a Meningococcal ACWY Conjugate Vaccine in Infants: Results of a Phase 3b, Randomized, Open-label Trial. Pediatr Infect Dis J. 2016;35(2):e48-59.
3. Borja-Tabora  CF Cystic Fibrosis (Cystic Fibrosis) (Cystic Fibrosis)Cystic Fibrosis, Montalban C, Memish  ZA zorgactiviteit (zorgactiviteit) (zorgactiviteit)zorgactiviteit, Boutriau D, Kolhe D, Miller  JM Joint meeting (Joint meeting) (Joint meeting)Joint meeting, et al. Long-term immunogenicity and safety after a single dose of the quadrivalent meningococcal serogroups A, C, W, and Y tetanus toxoid conjugate vaccine in adolescents and adults: 5-year follow-up of an open, randomized trial. BMC Infect Dis. 2015;15:409.
4. Johnston W, Essink B, Kirstein J, Forleo-Neto E, Percell S, Han L, et al. Comparative Assessment of a Single Dose and a 2-dose Vaccination Series of a Quadrivalent Meningococcal CRM-conjugate Vaccine (MenACWY-CRM) in Children 2-10 Years of Age. Pediatr Infect Dis J. 2016;35(1):e19-27.
5. Klein NP, Baine Y, Kolhe D, Baccarini  CI Canadian Intense (Canadian Intense) (Canadian Intense)Canadian Intense, Miller JM, Van der Wielen M. Five-year Antibody Persistence and Booster Response After 1 or 2 Doses of Meningococcal A, C, W and Y Tetanus Toxoid Conjugate Vaccine in Healthy Children. Pediatr Infect Dis J. 2016;35(6):662-72.
6. Lalwani S, Agarkhedkar S, Gogtay N, Palkar S, Agarkhedkar S, Thatte U, et al. Safety and immunogenicity of an investigational meningococcal ACWY conjugate vaccine (MenACWY-CRM) in healthy Indian subjects aged 2 to 75 years. Int J Infect Dis. 2015;38:36-42.
7. Vesikari T, Forsten A, Bianco V, Van der Wielen M, Miller JM. Immunogenicity, Safety and Antibody Persistence of a Booster Dose of Quadrivalent Meningococcal ACWY-tetanus Toxoid Conjugate Vaccine Compared with Monovalent Meningococcal Serogroup C Vaccine Administered Four Years After Primary Vaccination Using the Same Vaccines. Pediatr Infect Dis J. 2015;34(12):e298-307.
8. Baxter R, Reisinger K, Block SL, Izu A, Odrljin T, Dull P. Antibody persistence and booster response of a quadrivalent meningococcal conjugate vaccine in adolescents. J Pediatr. 2014;164(6):1409-15 e4.
9. Cohn  AC alimentair consulent (alimentair consulent ) (alimentair consulent )alimentair consulent, MacNeil JR, Harrison LH, Lynfield R, Reingold A, Schaffner W, et al. Effectiveness and Duration of Protection of One Dose of a Meningococcal Conjugate Vaccine. Pediatrics. 2017.
10. Gill CJ, Baxter R, Anemona A, Ciavarro G, Dull P. Persistence of immune responses after a single dose of Novartis meningococcal serogroup A, C, W-135 and Y CRM-197 conjugate vaccine (Menveo(R)) or Menactra(R) among healthy adolescents. Hum Vaccin. 2010;6(11):881-7.
11. Ishola, D.A., et al., Randomized Trial to Compare the Immunogenicity and Safety of a CRM or TT Conjugated Quadrivalent Meningococcal Vaccine in Teenagers who Received a CRM or TT Conjugated Serogroup C Vaccine at Preschool Age. Pediatr Infect Dis J, 2015. 34(8): p. 865-74.