Wat is meningokokkenziekte?

Meningokokkenziekte is een verzamelnaam voor ziekten die worden veroorzaakt door een bacterie, de meningokok. De bacterie is van mens op mens overdraagbaar. De bacterie bevindt zich gewoonlijk in de neusholte van gezonde mensen zonder ziekteverschijnselen te veroorzaken. Als deze bacterie in de bloedbaan of in het zenuwstelsel komt kan het ernstige ziektebeelden geven zoals bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking.
Er zijn verschillende typen meningokokken waarvan in Nederland voornamelijk B, C, W en Y voorkomen.

Symptomen

Veel mensen dragen de meningokok tijdelijk bij zich in de neus of keel zonder dat zij zelf ziek worden. Zo nu en dan dringt de meningokok verder het lichaam binnen en veroorzaakt een ernstige infectie. Meningokokkeninfectie is een verraderlijke ziekte door het snelle verloop ervan. De eerste verschijnselen zijn vaak verkoudheid, hangerigheid en een grieperig gevoel. Daarna verergert de ziekte snel, met hoge koorts.

Een signaal dat duidelijk op ernstige ziekte wijst is nekstijfheid, dit is een symptoom van hersenvliesontsteking. Heel jonge kinderen kunnen luierpijn krijgen. Ze huilen dan heftig bij het verschonen. Een ander alarmsignaal is onderhuidse bloedinkjes (paars/rode puntjes) die niet weg te drukken zijn. Dit kan duiden op bloedvergiftiging.

Besmetting

De overdracht van de meningokok gaat van mens op mens via druppeltjes vanuit de neus-keelholte. Besmetting gebeurt door het inademen van kleine druppeltjes of via direct contact zoals zoenen. De bacteriën kunnen weken tot maanden in de neus- en keelholte blijven zonder ziekte te veroorzaken. Ook zonder ziekteverschijnselen geldt dat degene die de bacterie bij zich draagt anderen kan besmetten. De tijd tussen besmetting en begin van de ziekte ligt meestal tussen 1 en 3 dagen, maar kan soms tot 10 dagen oplopen.

Vaccinatie

Er zijn vaccinaties tegen verschillende typen meningokokken. Vaccinatie tegen meningokokken C is sinds september 2002 onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma. De vaccinatie wordt gegeven op de leeftijd van 14 maanden. In 2018 is deze vaccinatie vervangen door een combinatievaccin dat bescherming biedt tegen 4 typen meningokokken: A, C, W en Y. Ook jongeren van 14 jaar krijgen deze combinatievaccinatie ACWY aangeboden.

Voor meningokokken B is eveneens een vaccinatie beschikbaar. Deze zit niet in het Rijksvaccinatieprogramma, maar is wel beschikbaar op eigen kosten.

Hoe vaak komt het voor?

Sinds de invoering van de meningokokken C-vaccinatie in 2002 is het aantal ziektegevallen door dit type sterk afgenomen. Van 277 in 2001 naar minder dan 10 per jaar. Het aantal ziektegevallen daalde, zowel in gevaccineerde als niet- gevaccineerde leeftijdsgroepen. Dit komt door minder verspreiding.

Ziekte door type B meningokokken is sinds eind jaren ’90 sterk gedaald. Momenteel zijn er ongeveer 70 ziektegevallen per jaar door type B. Ziekte door type W meningokokken nam tussen 2015 en 2018 toe. Daarom is het vaccinatieprogramma tegen meningokokken uitgebreid met vaccinatie tegen meningokokken W (Zie ook Minister past vaccinatie tegen meningokokken aan). Elk jaar zijn er 10-20 patiënten met meningokokkenziekte door type Y.

Meningokokken tijdens de coronapandemie

In 2020 werden minder ziektegevallen waargenomen dan andere jaren, waarschijnlijk door introductie van de maatregelen om verspreiding van het coronavirus te beperken.

Figuur 1. Aantal patiënten met invasieve meningokokkenziekte per 100.000 inwoners veroorzaakt door type B, C, W en Y, 1992-2020. De gegevens zijn afkomstig van het Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis (AMC Academisch Medisch Centrum Amsterdam (Academisch Medisch Centrum Amsterdam ))/RIVM).