Sinds 1 mei 2020 heeft het RIVM 15 mensen periodiek geïnterviewd over hun leven tijdens de coronapandemie. In totaal nu 9 keer, circa een uur. De interviews zijn semi-gestructureerd en telefonisch afgenomen. Doel is een beschouwing te geven van hoe mensen de pandemie beleven. We kijken hierbij naar ontwikkelingen over tijd (een jaar corona met veranderende maatregelen en twee lockdowns).
Na een jaar pandemie observeren we een trendbreuk in het interviewcohort. De sfeer van de interviews is anders, minder optimistisch, minder vertrouwen in de toekomst en in de overheid. Aan de hand van drie punten laten we zien waar de geïnterviewden moeite mee hebben.
1. De rek is eruit
Geïnterviewden geven aan dat ze steeds meer last hebben van de maatregelen en dat de rek eruit is. Na een jaar coronapandemie waarin mensen meebewogen met de maatregelen observeren we nu een ‘ultimate low’, de veerkracht en mentale gezondheid staan onder druk. Een deel van de geïnterviewden zit op een breekpunt, zij zijn verdrietig en neerslachtig.
"We krijgen nu eigenlijk te vaak een tegenvaller om de oren. Dus ja, het positieve is er ook bij mij een beetje vanaf. Je moet heel veel incasseren."
"Ik ben minder veerkrachtig dan dat ik normaal ben. Ik heb vaker momenten dat ik denk ik van oh, geen zin in, of wat heeft het allemaal voor zin. En ik ben jong, maar mijn hele leven staat nu op pauze, zo voelt het soms. Maar dat zijn dan van die momenten en ik kan het daarna ook weer heel goed relativeren. Maar die momenten heb ik nu meer dan dat ik die had voorheen."
2. Toekomstperspectief ontbreekt
Geïnterviewden zijn de draad kwijt; het uiteindelijke doel van het maatregelenpakket is helder alleen, wat is het perspectief? Verder kan het beleid duidelijker, onder andere de avondklok wordt genoemd als een maatregel die niet goed is uitgelegd en waar mensen wel nadeel van ondervinden bijvoorbeeld doordat ze nu geen rondje meer kunnen wandelen na het werk. Ook zijn geïnterviewden kritisch over de vaccinatiestrategie. Ze noemen het beleid 'een rommeltje'. Geïnterviewde zorgmedewerkers die al gevaccineerd zijn geven aan dat ze merken dat ze de maatregelen willen loslaten na de tweede prik, ze zouden het fijn vinden als er weer meer mag na een jaar met zoveel beperkingen. Volhouden is lastig. Dit geldt nog sterker wanneer geïnterviewden andere mensen zien die zich niet aan de maatregelen houden.
"Ik denk, omdat het nu al zolang duurt, voor mij steeds minder dat licht aan het einde van de tunnel zichtbaar is. Dat werkt heel demotiverend."
"Naarmate duidelijker is geworden dat afstuderen voor mij een steeds kleinere kans is geworden door corona, dat mijn stemming toch wel veranderd is in vergelijking met het begin. In het begin had ik nog wel iets van ja, het komt wel goed, we gaan creatief zijn, het gaat lukken. Maar nu duidelijk wordt dat het niet gaat lukken, doet dat wel wat met je."
3. Mentale druk door veranderende maatregelen
De continu veranderende maatregelen zijn verwarrend; wanneer doe ik het goed? In het afgelopen jaar zijn de maatregelen vaak aangepast. Iedere regel komt met uitzonderingen. Dit levert onder meer een gevoel op dat wetenschap en lobby door elkaar lopen. Verder levert het continu aanpassen van gedrag mentale druk op. Mensen beginnen eigen afwegingen te maken; als ik wel bij mijn ouders op bezoek mag, waarom zouden zij dan niet bij mij op bezoek mogen komen? "Eén huishouden is toch hetzelfde als één persoon als je kijkt naar de kans op besmetting?" De sociaal beperkende maatregelen worden als het zwaarst ervaren. Ook lijkt een punt van meer duidelijkheid en permanente versoepeling nog (te) ver in de toekomst, waardoor mensen het als uitzichtloos bestempelen.
"Eerst was het zes mensen op bezoek, toen nog maar drie en toen nog maar twee. Dan bedenk ik elke keer hoe ik daar dan mee om moet gaan en hoe ik ervoor kan zorgen dat ik toch vrienden kan zien of sociale contacten kan hebben binnen die maatregelen. En dan is dat elke keer net gelukt, dingen gepland en dan komen er weer nieuwe maatregelen en gaat het allemaal weer niet door. Moet ik weer opnieuw dingen gaan bedenken en plannen. Het is heel veel teleurstelling steeds met dingen die je dan netjes hebt gepland binnen de maatregelen, die dan niet meer door mogen gaan door extra beperkingen. Daardoor ga ik er nu wel een beetje meer doorheen zitten."
"Ik vind het erg vervelend dat je nog maar één bezoeker per dag mag ontvangen. Aan de andere kant moet ik ook heel eerlijk toegeven: één bezoeker, daar houden ik en mijn ouders, dus mijn familie, ons niet volledig aan. Goed gezien zou dat betekenen dat mijn broer hier niet mag zijn, als mijn vriendin hier is, of dat mijn broertjes vriendin hier niet mag zijn als mijn vriendin hier is."
"Wel scholen open, niet scholen open. Wel dit, wel dat, wel zus, wel winkels open, wel weer dicht. Horeca dicht. Maar andere winkels weer wel open. Je kan gewoon niet blijven zwalken. Dat gaat gewoon niet."
Vragenlijstonderzoek
De beschreven trendbreuk in het interviewcohort past in het beeld uit het vragenlijstonderzoek dat zowel het vertrouwen in de overheid als de mentale gezondheid afneemt. Met name bij de leeftijdsgroep 16-39 jaar zien we een behoorlijke daling in het aantal mensen dat zich psychisch gezond voelt (ronde 10 - half februari 2021). Verder zien we onder alle leeftijden een stijging in gevoelens van eenzaamheid tijdens de tweede golf (van gemiddeld 52% in ronde 7 begin oktober 2020 naar 67% in ronde 10 half februari 2021). Tot slot zien we in beide onderzoeken dat mensen een gebrek ervaren aan een duidelijke koers / toekomstperspectief.
Wat hebben mensen nodig?
Geïnterviewden hebben behoefte aan een helder verhaal over de korte en lange termijn. Wat doen we nu (vaccineren, lockdown etc.) en waar gaan we naartoe (leven met corona waarvoor we onze lichamen trainen via vaccinatie). In dat proces is het belangrijk dat er naast een helder verhaal ook aandacht is voor vaardigheden om met de situatie om te gaan (veerkracht & economie).
Voor ronde 9 zijn 14 cohort-respondenten geïnterviewd. De interviews zijn letterlijk uitgetypt. Aan de hand van een vooraf vastgestelde codeboom zijn de interviews gecodeerd door vijf codeurs, waarbij elke codeur ‘vaste respondenten’ codeert. Op basis van drie onafhankelijke signalen in relatie tot de resultaten van interviewronde 9 is besloten een quickscan van een aantal relevante codes te maken. De drie signalen waren:
- De interviewers gaven tijdens de debriefing van interviewronde 9 aan dat hun observatie was dat de sfeer van de interviews deze keer anders was en veel respondenten aangaven het zat te zijn en het moeilijker te hebben dan eerder.
- De codeurs observeerde, los van de interviewers, dat interviewronde 9 een trendbreuk leek te vertonen in veerkracht (lager) en vertrouwen in de overheid.
- De resultaten uit het vragenlijstonderzoek zagen een dalende trend voor de mentale gezondheid en een toename in eenzaamheid.
Voor de quickscan zijn 30* codes uit de codeboom geselecteerd om te analyseren. Dit leverde 686 interviewfragmenten op. Door middel van een quickscan van deze interviewfragmenten is een beeld geschetst. Dit beeld is geïllustreerd aan de hand van relevante quotes van geïnterviewden.
*De gebruikte (hoofd)codes zijn: emoties, welzijn (mentaal, fysiek en sociaal) en de concepten ‘intention-behaviour gap’, ‘spanning tussen beleid en praktijk‘, ‘vertrouwen/wantrouwen in de overheid’, ’draagvlak voor de maatregelen’ en ‘naleving van de maatregelen’.