Net als vorig najaar zien we een flinke stijging in het aantal besmettingen. Tegelijkertijd is de situatie nu anders: een ruime meerderheid van de bevolking is gevaccineerd en loopt minder risico om ernstig ziek te worden. Hoe kan publiekscommunicatie bijdragen aan veilige en fijne feestdagen?
Het naleven van de maatregelen doen mensen niet alleen uit eigenbelang, maar ook om solidair te zijn met de samenleving en daarmee de verspreiding van het virus te verminderen. De meningen onder burgers zijn verdeeld over de mate waarin zij maatregelen nodig vinden: een deel ziet graag een strikt(er) beleid, een ander deel wil juist liever helemaal geen maatregelen meer. Er is ook verdeeldheid over vaccinatie: een minderheid is niet gevaccineerd en wil dit ook niet, een deel van de mensen die gevaccineerd zijn heeft moeite om solidair te zijn met mensen die dat niet zijn vanuit de gedachte dat er geen maatregelen nodig zouden zijn als iedereen gevaccineerd was.
Deze informatie is een update van de factsheet Veilige feestdagen (d.d. 15 december 2020).
Veilige feestdagen – naleving gedragsregels
Uitgangspunten (bevindingen uit onderzoek):
- Relatief veel besmettingen vinden plaats tussen familie en vrienden onderling.
- Mensen zijn minder geneigd afstand te houden van bekenden dan van 'vreemden'.
- Een meerderheid staat nog altijd achter de meeste basismaatregelen*.
- Gebruik van zelftesten neemt toe**. Hiermee komen meer besmettingen eerder in beeld. Mensen jonger dan 40 jaar gebruiken vaker zelftests dan 40-plussers*.
- Meest genoemde redenen om een zelftest te doen: 'omdat ik klachten had' en 'om meer zekerheid te krijgen'. 90% van de deelnemers gaat wel alsnog naar de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) als de zelftest positief was.
- Ventileren wordt minder gedaan naarmate het buiten kouder is**. 94% van de deelnemers aan het onderzoek staat achter deze belangrijke maatregel*.
- 68% van de deelnemers denkt dat deze maatregel effectief is. Dat is minder dan voor bijvoorbeeld: geen handen schudden (81%), drukte vermijden (82%), testen bij klachten (75%), afstand houden (73%) en in quarantaine bij klachten (81%)*.
- 75% vindt deze maatregel wel makkelijk uit te voeren, dat is relatief hoog ten opzichte van andere maatregelen*.
* Vragenlijstonderzoek Corona Gedragsunit, ronde 16 (20-24 oktober 2021)
** Ventileren is het afgelopen jaar toegevoegd aan de basismaatregelen. Ook de mogelijkheid van zelftesten is nieuw ten opzichte van vorig jaar.
Aandachtspunten voor communicatie
- Zelftesten, ventileren en vaccinatie
- Zelftesten : leg uit wie, wat, waarom, wanneer en hoe. Benadruk dat een zelftest geschikt is om meer zekerheid te krijgen dat je niet besmet bent met het coronavirus. Bij klachten is een zelftest minder betrouwbaar dan een test bij de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst). Beschikbaarheid van zelftest (thuis hebben liggen) vergroot de kans op gebruik, stimuleer mensen om zelftests in huis te halen in aanloop naar de feestdagen.
- Ventileren: leg uit wie, wat, waarom, wanneer en hoe. Altijd een raam open is wellicht niet haalbaar en/of voelt onlogisch: 'als je alleen thuis bent, moet het dan ook?' Wat zijn dan de belangrijke momenten en hoe lang moet er minimaal gelucht worden? Waarom is dat belangrijk?
- Vaccinatie: leg uit wat bescherming door vaccinatie nu precies betekent: als je gevaccineerd bent, heb je minder kans om besmet te raken; als je besmet bent, is de kans kleiner dat je het virus doorgeeft aan anderen. Maar vooral zorgt het vaccin ervoor dat je een veel kleinere kans hebt dat je in het ziekenhuis terechtkomt na infectie. Je kúnt dus wel besmet raken en anderen besmetten. En ook tegen ernstige ziekte is de bescherming niet 100%.
- Het kan helpen om deze kansen te visualiseren, en in beeld te brengen hoe het virus zich gedraagt in groepen met gevaccineerde en ongevaccineerde mensen.
- Leg uit waarom het ook voor mensen die gevaccineerd zijn nog steeds belangrijk is om de gedragsregels op te volgen, dus om onder andere zich te laten testen en in quarantaine te gaan, zie quarantaine en isolatie. Ook zij spelen een rol in de verspreiding van het virus in de maatschappij.
Samenkomen in december:
- Blijf herhalen wie wat moet doen, wanneer, waarom en hoe
- Wie: zowel mensen die gevaccineerd zijn als mensen die niet gevaccineerd zijn. De gastvrouw of -heer is verantwoordelijk voor het herinneren aan en het mogelijk maken van het naleven van de maatregelen.
- Wanneer: focus op de risicomomenten. Als je bezoek ontvangt, doe een raampje open; als je bij iemand binnenkomt, loop dan direct naar de keuken of wc om je handen te wassen.
- Waarom: belangrijk om te benoemen dat veel besmettingen plaatsvinden tussen familie en vrienden. Leg uit waarom het belangrijk is om te voorkomen dat je anderen besmet, ook als iedereen in je familie- en vriendenkring gevaccineerd is. Vaccins werken niet 100% en hoe meer het virus aan anderen wordt doorgegeven, hoe groter de kans is dat het ook bij kwetsbaren terecht komt.
- Wat: maak onderscheid tussen dingen die je vooraf kunt doen en op het moment van samenkomen.
- Vooraf: als je klachten hebt, laat je testen. Als je kwetsbare mensen gaat ontmoeten, doe vooraf een zelftest. Vraag je bezoek om thuis te blijven als ze klachten hebben, tenzij ze een negatieve testuitslag hebben. Zeg als gast- of gastvrouw de bijeenkomst af als je zelf (of iemand in je huishouden) klachten hebt, tenzij je een negatieve testuitslag hebt.
- Op het moment zelf: handen wassen (vraag dit ook aan gasten), afstand houden (denk aan hoe je de ruimte inricht, bedenk ook hoeveel mensen in de ruimte passen zodat afstand houden mogelijk blijft) en ventileren.
Fijne feestdagen – omgaan met verschillende meningen, verbinding met elkaar
Uitgangspunten (bevindingen uit onderzoek):
- Maatregelen die te maken hebben met het beperken van het contact hebben een negatief effect op het mentaal welbevinden, met name bij jongere groepen. Andersom, de mogelijkheid van sociaal contact zorgt voor hoger welbevinden.
- Mensen denken verschillend over de noodzaak van de maatregelen. Dit hangt niet een-op-een samen met of je wel of niet gevaccineerd bent. Het is dus niet per se een discussie tussen mensen die gevaccineerd zijn en mensen die niet gevaccineerd zijn. Overigens zit de grootste groep in het midden: niet uitgesproken voor of tegen maatregelen, maar afhankelijk van de situatie.
- In interviews geven mensen aan dat de 'tweedeling tussen gevaccineerden en ongevaccineerden' vooral iets is wat ze zien in de media. In hun eigen kring ervaren ze dat goed wordt omgegaan met verschillende meningen. Als niet iedereen van het gezelschap een coronatoegangsbewijs heeft, wordt gekozen om niet uit eten te gaan, maar samen thuis te eten.*
*Kwalitatief onderzoek Corona Gedragsunit, oktober 2021. Zie memo Draagvlak en vertrouwen, het belang van ervaren rechtvaardigheid
Aandachtspunten voor communicatie* :
- Erken het belang van samen kunnen komen; de boodschap: 'het is fijn om samen te zijn' zorgt voor positiviteit.
- Stimuleer mensen om van tevoren in gesprek te gaan met elkaar: afspraken maken om het voor iedereen veilig en fijn te houden. Zo kun je nadrukkelijk uitspreken dat je thuisblijft of de bijeenkomst verplaatst als iemand klachten heeft, of iedereen vragen een zelftest te doen als iemand in het gezelschap dat prettig vindt. Benoem de gastheer of -vrouw als verantwoordelijke om dit gesprek op te starten.
- Maak mensen ervan bewust dat er verschillende meningen kunnen zijn over het coronabeleid en de maatregelen, maar dat er ook gedeelde waarden en wensen zijn (het belang van samenzijn). Vanuit die gedeelde waarden ga je met elkaar in gesprek.
- Spreek niet over tweedeling, polarisatie of soortgelijke termen. De grootste groep zit in het midden.
*Zie ook memo Draagvlak en vertrouwen, het belang van ervaren rechtvaardigheid