Wat zijn staalslakken?

Staalslakken zijn restproducten die ontstaan bij de productie van staal en zijn te herkennen als steenachtig materiaal. Staalslakken behoren daarmee tot de secundaire bouwstoffen die ontstaan bij productieprocessen zoals de productie van staal, de verbranding van huishoudelijk afval en bedrijfsafval, of het slopen van oude gebouwen. Primaire bouwstoffen zoals zand en grind, worden in de natuur gewonnen. Binnen de regelgeving voor (her)gebruik van bouwstoffen wordt geen onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire bouwstoffen. Beide moeten aan dezelfde regels voldoen. Het RIVM doet onderzoek naar de effecten van staalslakken op gezondheid en milieu.

Waarom worden staalslakken gebruikt en waar?

Nederland streeft naar de vermindering van de hoeveelheid afval en een circulaire economie in 2050. Dit leidt tot een besparing in het gebruik van primaire grondstoffen, minder milieudruk bij afvalbeheer, afvallocaties die minder ruimte innemen, en lagere afvalbeheerkosten. Er is daarom veel aandacht voor nieuwe en duurzame vormen van (her)gebruik van bouwstoffen die in of op de bodem worden toegepast. Het RIVM beoordeelt bouwstoffen vanuit de vraag of hergebruik op een veilige, gezonde en duurzame manier mogelijk is.

Nederland gebruikt staalslakken als bouwstof, vooral in infrastructurele werken zoals een geluidswal of een weg, of om stortplaatsen op te vullen of op te hogen. Echter, staalslakken (en andere bouwstoffen) mogen alleen nuttig worden toegepast en moeten volledig terugneembaar zijn. Als het werk zijn functie verliest, moet ook de bouwstof worden verwijderd. Tot slot mag er niet meer worden toegepast dan redelijkerwijze nodig is om het werk te realiseren. 

Wat zijn gezondheidsproblemen bij de toepassing van staalslakken?

Uit eerder onderzoek van het RIVM (Milieuhygienische kwaliteit LD-staalslakken. Literatuurstudie ; Toelichting over RIVM onderzoek LD-staalslakken) blijkt dat de meeste klachten zijn genoemd bij blootstelling aan opwaaiend stof bij grootschalige toepassingen van staalslakken of bij toepassingen aan het oppervlak waar contact met ogen, luchtwegen of hand-mondcontact mogelijk is. Dit zijn klachten als bloedneuzen, irritatie van de huid en ogen, en de luchtwegen. Deze klachten zijn tijdelijk van aard en verdwijnen meestal als het contact met het materiaal stopt (reversibel).

De klachten worden voornamelijk veroorzaakt door de irriterende werking van het hoge gehalte aan (on)gebluste kalk (calciumoxide en calciumhydroxide) in de in Nederland toegepaste staalslakken . Dit komt ook tot uiting in het advies van bureau REACH (Memo Samenvatting advies Bureau REACH) van het RIVM (2025 ) aan de Inspectie Leefomgeving en Transport om staalslakken in het kader van de CLP Classification, Labelling and Packaging (Classification, Labelling and Packaging) Verordening in te delen als gevaarlijk voor ernstige oogschade en lokale luchtweg irritatie.  Daarnaast kunnen er  bij langdurige blootstelling aan bepaalde gevaarlijke stoffen (zoals metalen) die in staalslakken aanwezig zijn op de langere termijn gezondheidsrisico’s ontstaan.

In opdracht van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) heeft het RIVM in 2022 onderzoek gedaan naar radioactiviteit in staalslakken op een bouwterrein langs de snelweg A15 in Spijk. Hieruit bleek dat de hoeveelheid radioactieve stoffen in staalslakken bij Spijk ver onder de norm lag en er op deze locatie geen radiologische risico’s voor mens en milieu zijn (Onderzoek naar radioactiviteit in gestorte staalslakken bij Spijk). 

Wat zijn milieuproblemen bij de toepassing van staalslakken?

Als staalslakken in contact komen met regen- of grondwater, kunnen er schadelijke stoffen uit het materiaal vrijkomen die in het water terecht komen. Via dit “uitspoelwater” komen er verschillende metalen in de bodem, grond- of het oppervlaktewater terecht. Bovendien heeft het uitspoelwater een heel lage zuurgraad (ofwel hoge pH). Deze zuurgraad verstoort chemische, biologische en ecologische processen in de bodem en de kleinere oppervlaktewateren. De lange termijn gevolgen voor het milieu zijn nog onbekend (Milieuhygienische kwaliteit LD-staalslakken. Literatuurstudie ; Toelichting over RIVM onderzoek LD-staalslakken).

Toepassing van staalslakken in oppervlaktewater

Als onderdeel van de Evaluatie normeringskader (her)gebruik van secundaire bouwstoffen, heeft het RIVM een reconstructie gemaakt van het beschikbare onderzoek naar de toepassing van staalslakken in oppervlaktewater. Daarnaast is op basis van bestaande informatie gekeken of de huidige normen voldoende bescherming bieden voor toepassing van staalslakken in oppervlaktewater.  Op basis van de nu beschikbare kennis is er geen negatief effect voorzien bij de toepassing van bouwstoffen in grote oppervlaktewateren, mits deze voldoen aan de gestelde normen.

In het kader van deze studie is niet gekeken naar het ruimtelijke effect van staalslakken op de omgeving. Hierbij valt te denken aan de verandering van de natuurlijke omgeving van waterorganismen zoals de beschikbaarheid van schuil- of vestigingsplaatsen. Het RIVM adviseert in het algemeen, maar ook voor oppervlaktewater, om bij het gebruik van bouwstoffen meer rekening te houden met specifieke eigenschappen van de bouwstoffen in relatie tot het beoogde gebruik en de eigenschappen van een locatie. Hiermee wordt bedoeld dat voorafgaand aan een toepassing een zorgvuldige afweging wordt gemaakt of een bouwstof geschikt is voor deze locatie. Naast de chemische kwaliteit moet hierbij ook rekening gehouden worden met fysische eigenschappen (zoals vorm van het product) en de beoogde gebruiksfunctie van de locatie. Voor toepassing in oppervlaktewater is een dergelijke beoordeling met name relevant bij de toepassing van bouwstoffen in of nabij natuurgebieden en kweekgebieden.

Lees de samenvatting van de studies die zijn geraadpleegd en de voornaamste conclusies.

RIVM onderzoekt impact op milieu

Het RIVM onderzoekt in opdracht van het ministerie van I&W Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat (Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat) hoe het normeringskader voor hergebruik van bouwstoffen  kan worden herzien (Evaluatie normeringskader (her)gebruik secundaire bouwstoffen). Dit project heeft als doel om de kennisbasis voor hergebruik van secundaire grondstoffen te actualiseren.  In 2025 worden de effecten van zuurgraad, en de interactie met het uitlogingsgedrag van stoffen uit secundaire grondstoffen nader onderzocht.

Het doel van dit onderzoek is het identificeren van parameters en randvoorwaarden bij toepassing van bouwstoffen die het optreden van effecten in de praktijk als gevolg van de zuurgraad kunnen verklaren, zodat hier in de toekomst rekening mee kan worden gehouden. 

RIVM onderzoek naar gevaarsindeling en etikettering staalslakken (irritatiegraad)

Op verzoek van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) heeft het RIVM, Bureau REACH, de gevaarsindeling van Nederlandse staalslakken geëvalueerd. Onder de Europese CLP-verordening moeten producenten, importeurs en gebruikers gevaarlijke chemische stoffen en mengsels die zij op de markt brengen indelen, etiketteren en verpakken volgens vastgestelde criteria. Europese lidstaten kunnen hier op reageren en voorstellen indienen als ze het niet eens zijn met deze ‘zelfclassificatie’.  In een advies aan de Inspectie Leefomgeving en Transport  Nederland concludeert Bureau REACH op basis van alle beschikbare gegevens dat LD-staalslakken moeten worden geclassificeerd voor ernstig oogletsel en voor lokale luchtwegirritatie (Memo Samenvatting advies Bureau REACH). Daarnaast is Bureau REACH in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gestart met een onderzoek naar regulatoire beheersmogelijkheden voor staalslakken op Europees niveau.