Als twee of meer mensen ziek zijn van hetzelfde voedsel, heet dat een uitbraak. Sinds 2016 nam het aantal meldingen van uitbraken en zieken toe (behalve in het eerste coronajaar, 2020). In 2023 was het aantal meldingen van uitbraken en zieken voor het eerst weer minder dan het jaar ervoor.

Oorzaak vaak onbekend

De oorzaak van een uitbraak door voedsel blijft vaak onbekend. Dat komt omdat het niet altijd duidelijk is welk voedselproduct besmet was. Of het blijft onduidelijk welke ziekteverwekker de klachten veroorzaakt. Als de oorzaak wel bekend is, zorgen de bacteriën salmonella en campylobacter het vaakst voor een uitbraak.

Zicht krijgen op oorzaken

De meldingen van uitbraken van voedselinfecties komen van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit)) en GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en. Het RIVM combineert deze meldingen om er onderzoek naar te doen. Met hulp van de mensen die mogelijk via voedsel ziek zijn geworden probeert de GGD erachter te komen wat de oorzaak is. De NVWA onderzoekt de plaats waar het voedsel is klaargemaakt of verkocht, of waar het voedsel vandaan komt. Ook laat de NVWA waar nodig door Wageningen Food Safety Research (WFSR Wageningen Food Safety Research (Wageningen Food Safety Research )) onderzoeken of er ziekteverwekkers in het voedsel zitten. Als de oorzaak wordt gevonden, kan de NVWA een product uit de handel laten halen. Of maatregelen nemen om herhaling te voorkomen. Zo worden minder mensen ziek door besmet voedsel.

Salmonella in eierschalen

In 2023 was er een grote uitbraak met salmonella, waarschijnlijk door het eten van besmette eieren. Bij de GGD’en werden meer dan 160 patiënten met salmonella gemeld, die hiervoor zorg hadden gezocht. In werkelijkheid was het aantal zieken veel hoger, omdat de meeste mensen met salmonella geen medische zorg nodig hadden. Het RIVM onderzocht samen met de NVWA, COKZ (Controle Orgaan voor Kwaliteits Zaken) en GGD’en en andere organisaties waar de besmette eieren vandaan kwamen. Daaruit bleek dat besmette eierschalen waren verwerkt in diervoeder. Daardoor raakten kippen van meerdere leghenbedrijven besmet. Om te voorkomen dat een salmonellabacterie in eierschalen via diervoeder de kippen opnieuw besmet, verscherpte de NVWA het toezicht op de verwerking van eierschalen in de diervoederindustrie. Begin 2024 was de uitbraak over.

Voedselinfecties voorkomen

De gegevens van de NVWA, GGD’en en WFSR geven inzicht in de oorzaken van uitbraken. Ook laten ze zien hoe vaak uitbraken voorkomen en wat mogelijke veranderingen zijn door de jaren heen. Zo kan het RIVM mensen adviseren hoe zij er zelf voor kunnen zorgen dat ze niet ziek worden door voedsel. Een belangrijk advies is goede hygiëne. Denk aan handen wassen voor het klaarmaken van eten, of aan het scheiden van bereid en onbereid voedsel. Ook het koelen of verhitten van voedsel helpt voedselinfecties voorkomen.