Publicatiedatum 25-02-2022 | 13:54 Auteur Redactie Infectieziekten Bulletin

(Bron foto: ministerie OCW Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap))

Sinds de invoering van de vaccinatie tegen humaan papillomavirus (HPV humaan papillomavirus (humaan papillomavirus)) voor 12/13-jarige meisjes in het Rijksvaccinatieprogramma (RVP Rijksvaccinatie programma (Rijksvaccinatie programma)) in 2009 varieert het aantal meisjes dat zich laat vaccineren per jaar. De vaccinatiegraad steeg van 56% (geboortecohort 1997) naar 61% (geboortecohorten 2000-2001) en daalde vervolgens naar 45,5% (geboortecohorten 2003-2004).(1) Inmiddels is de vaccinatiegraad weer gestegen naar 63,1% (geboortecohort 2006). Naast de wisselende vaccinatiegraad per jaar is er ook sprake van grote verschillen tussen de vaccinatiegraad in gemeenten.(2) Uit eerder onderzoek is bekend dat de HPV-vaccinatieacceptatie wordt beïnvloed door verschillende sociale, economische en culturele factoren.(3,4,5) GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Gelderland-Zuid en het RIVM hebben in samenwerking met het Radboudumc Radboud University Medical Centre (Radboud University Medical Centre) onderzocht of deze factoren veranderen over tijd en de dalende vaccinatiegraad deels zouden kunnen verklaren. En of aan de hand van deze factoren de groep meisjes die zich niet laat vaccineren duidelijker te identificeren is.

Infectieziekten Bulletin - 01/2022

Auteurs: A.C. de Munter, T. Schurink-van 't Klooster

Infectieziekten Bulletin februari 2022

Methode

Aan de hand van gegevens uit verschillende databases (tabel 1) hebben we  een ecologische studie gedaan - een databasestudie op populatieniveau – naar de invloed van verschillende factoren op de HPV humaan papillomavirus (humaan papillomavirus)-vaccinatieacceptatie van meisjes die in 2012 (n= 102.456), 2014 (n=100.988) en 2017 (n=96.439) de vaccinatie aangeboden kregen via het RVP Rijksvaccinatie programma (Rijksvaccinatie programma). Deze factoren zijn gemeten op individueel -, postcode- en gemeenteniveau. Met het softwareprogramma SPSS Statisch computerprogramma (Statisch computerprogramma) zijn de data aan elkaar gekoppeld.

  • De data uit Praeventis zijn geanonimiseerd aangeleverd, met uitzondering van de postcode. Nadat de de gegevens over de sociaaleconomische status per wijk en de afstand tussen huisadres en priklocatie gekoppeld waren aan de postcodes, zijn ook de postcodes verwijderd om de verkregen data verder te anonimiseren.
  • De data over de sociaal-economische status (statusscore) per wijk,  toen nog van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP Sociaal en Cultureel Planbureau (Sociaal en Cultureel Planbureau)) en  bepaald op basis van het gemiddeld inkomen, het percentage bewoners met een laag inkomen, het percentage laag opgeleide bewoners en het percentage niet werkende bewoners per postcodegebied.
  • De data over de stedelijkheid in een gemeente – i.e. omgevingsadressendichtheid van de gemeente- - kwamen uit de database van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek)). De stedelijkheid wordt ingedeeld in 5 categorieën: zeer sterk stedelijk, sterk stedelijk, matig stedelijk, weinig stedelijk en niet stedelijk.
  • Voor het politieke stemgedrag per gemeente zijn de partijen meegenomen die in de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 en/of 2017 2 of meer zetels behaalden. Eerst is per partij het landelijke gemiddelde aantal stemmen berekend. Vervolgens is voor elke gemeente per partij bepaald of het aantal stemmen hoger of lager lag dan het landelijk gemiddelde. 

 

Voor de statistische analyse is gebruik gemaakt van multilevel logistische regressie-analyse met als uitkomstmaat: een meisje heeft niet (0) of wel (1) een volledige HPV-vaccinatieserie gehad:

  1. Van elk uitnodigingsjaar is per factor met univariabele logistische regressie de invloed op HPV-vaccinatieacceptatie bepaald;
  2. Vervolgens is voor elk uitnodigingsjaar een multivariabele logistische regressie uitgevoerd waarbij alle factoren in het model zijn meegenomen, ter correctie van het effect van de verschillende factoren op de HPV-vaccinatieacceptatie. De DKTP difterie kinkhoest tetanus polio (difterie kinkhoest tetanus polio)-vaccinatiestatus (difterie, kinkhoest, tetanus, polio) is in de multivariabele modellen niet meegenomen, omdat de BMR bof, mazelen,rodehond (bof, mazelen,rodehond)-vaccinatiestatus (bof, mazelen, rodehond) en DKTP-vaccinatiestatus te sterk overeenkwamen;
  3. De laatste analysestap was het meten van de invloed over tijd van de verschillende factoren op HPV-vaccinatieacceptatie. Hiervoor werden de 3 uitnodigingsjaren met elkaar gecombineerd en is per factor de interactie tussen het uitnodigingsjaar en de factor toegevoegd.

Aggregatieniveau

Variabele

Data afkomstig van:

Individueel niveau

HPV-vaccinatiestatus (uitkomstmaat)

Praeventis

BMR-vaccinatiestatus

Praeventis

DKTP-vaccinatiestatus

Praeventis

Etniciteit: geboorteland van beide ouders

Praeventis

Postcodeniveau

Sociaal-economische status (statusscore per wijk)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Afstand in km kilometer (kilometer). tussen postcode van huisadres en postcode priklocatie

Jeugdgezondheidszorg/GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)

Gemeenteniveau

Stedelijkheidsniveau 

Centraal Bureau voor de Statistiek

Politiek stemgedrag; hoger of lager aandeel stemmen per politieke partij* ten opzichte van het landelijk gemiddelde

Kiesraad

* Politieke partijen die 2 of meer zetels behaalden tijdens Tweede Kamerverkiezingen van 2012 en/of 2017.

 

Resultaten

Hieronder staan de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek. De resultaten geven een sterke associatie weer tussen HPV-vaccinatieacceptatie van meisjes en hun BMR-vaccinatiestatus, hun etniciteit, de sociaal-economische status van hun wijk en het politieke stemgedrag in hun gemeente. Aan de hand van deze resultaten kunnen er duidelijke subgroepen aangewezen worden met een lagere HPV-vaccinatiegraad.

Uit de resultaten blijkt dat de invloed van de factoren op de vaccinatiegraad tussen de uitnodigingsjaren niet of nauwelijks verschilt. Er waren kleine verschillen te zien bij stedelijkheid en bij het aantal stemmen op sommige politieke partijen

Om de hoeveelheid cijfers te reduceren zijn in onderstaande tekst alleen de percentages van uitnodigingsjaar 2017 weergegeven. De gemiddelde vaccinatiegraad was in dat jaar 46,6%. De vaccinatiegraad in 2012 was 60,0% en in 2014 62,8%. De volledige resultaten zijn te vinden in het originele artikel in BMC Public Health.

BMR- en DKTP-vaccinatiestatus

In alle jaren blijkt dat meisjes die nooit een BMR-vaccinatie hebben gehad een significant lagere HPV-vaccinatieacceptatie (6%) hebben  dan meisjes die 1 of 2 BMR-vaccinaties hebben gehad (respectievelijk 13,3% en 48,9%; p<0,001). Hetzelfde geldt voor de DKTP-vaccinatie: meisjes die deze vaccinatie nooit hebben gehad hebben een duidelijk lagere HPV-vaccinatieacceptatie (8,2%) dan meisjes die 1 DKTP-vaccinatie of de volledige DKTP-vaccinatieserie hebben gehad als kind (respectievelijk 20,0% en 48,7%; p<0.001).    

Etniciteit

In het onderzoek is gekeken naar verschillende combinaties van geboortelanden van ouders. We zien in alle uitnodigingsjaren terug dat de HPV-vaccinatieacceptatie van meisjes van wie 1 of beide ouders niet in Nederland geboren zijn, duidelijk lager is dan van de groep meisjes van wie beide ouders in Nederland geboren zijn en waarbinnen de vaccinatiegraad 49,4% is. De laagste HPV-vaccinatieacceptatie zien we onder meisjes van wie 1 of 2 ouders in Marokko geboren zijn (respectievelijk 18,8% en 16,5%; p<0,001) of in Turkije (respectievelijk 26,0% en 20,5%; p<0,001).

Sociaal-economische status (SES Sanitary Epidemiology and Surveillance (Sanitary Epidemiology and Surveillance))

De HPV-vaccinatieacceptatie is gemiddeld genomen het laagst onder meisjes die wonen in wijken met een lage SES (36,9%). Daarna volgen de meisjes in een laag-gemiddelde en hoog-gemiddelde SES-wijk (respectievelijk 44,6% en 48,8%). De meisjes uit wijken met een hoge SES scoren het hoogst (54,8%; p<0,001).

Afstand tot priklocatie

De afstand tot de priklocatie, gemeten vanaf de woning van de meisjes, was niet of nauwelijks van invloed op de vaccinatieacceptatie.

Stedelijkheid

In 2012 was de HPV-vaccinatieacceptatie van meisjes uit meer landelijke gebieden iets hoger dan die van meisjes in de meest stedelijke gemeenten. In 2017 is dit verschil niet meer te zien.

Hoger of lager politiek stemgedrag op politieke partijen

In gemeenten waar het aandeel stemmers op de ChristenUnie en de SGP Staatkundig Gereformeerde Partij (Staatkundig Gereformeerde Partij) hoger is dan het landelijk gemiddelde, is de HPV-vaccinatieacceptatie bij meisjes lager (41,1%). Dit zagen we in alle 3 uitnodigingsjaren. Alleen in 2017 was dit ook het geval bij meisjes uit gemeenten met een hoger aandeel stemmers op CDA en PVV/Forum voor Democratie (respectievelijk 45,9% en 44,8%; p<0,001). Omgekeerd vonden we een gemiddeld hogere HPV-vaccinatieacceptatie onder meisjes uit gemeenten waar het aandeel mensen dat stemt op VVD, SP Sustainable Procurement (Sustainable Procurement) of D66 hoger is dan het landelijk gemiddelde (respectievelijk 51,3%, 49,5 en 49,1%; p<0.029).

Conclusie en lessen voor de praktijk

Dit onderzoek geeft inzicht in subgroepen met een lage HPV-vaccinatiegraad.

De laagste HPV-vaccinatiegraad is te zien in de groep meisjes die nooit eerder een BMR- of DKTP-vaccinatie heeft gehad, meisjes van wie 1 of beide ouders geboren is/zijn in Marokko of Turkije, meisjes die in een wijk wonen met een lage SES en meisjes die in een gemeente wonen waarin meer gestemd wordt op de politieke partijen SGP en/of ChristenUnie.

Een beperking van dit onderzoek was dat sommige data alleen beschikbaar was op postcode- of gemeenteniveau, en niet op individueel niveau. De resultaten hebben dus betrekking op de vaccinatieacceptatie binnen groepen maar zijn misschien niet direct van toepassing op een individueel meisje.

De resultaten van dit onderzoeken kunnen gebruikt worden voor toekomstige vaccinatiecampagnes. Uit recente vaccinatiecampagnes blijkt dat het aanbieden van informatie en consultatie-op-maat aan groepen met een lagere vaccinatiegraad een positieve uitwerking heeft. Zo wordt informatie over vaccinatie aangeboden in begrijpelijke taal en in andere talen, biedt de (christelijke) Nederlandse Patiënten Vereniging/NPV – Zorg voor het leven besluitvormingsinformatie en consultatie en verschijnen er vlogs en video’s over vaccinatie speciaal gericht op jongeren. Naast kennisvergroting onder deze subgroepen kan dit ook resulteren in verhoging van de vaccinatiegraad.

De opzet en resultaten van het onderzoek zijn verwerkt in een factsheet voor professionals werkzaam in de infectieziektebestrijding en jeugdgezondheidszorg.
Dit onderzoek is opgezet en uitgevoerd als RAC Regionale Arts Consulenten (Regionale Arts Consulenten)-project Welke factoren beïnvloeden de dalende HPV-vaccinatiegraad en hoe kunnen GGD’en hierop inspelen?

Dit artikel is een samenvatting van het artikel  Determinants of HPV-vaccination uptake and subgroups with a lower uptake in the Netherlands dat in november 2021 gepubliceerd is in BMC Public Health https://rdcu.be/czpgm

Auteurs

A.C. de Munter1, T. Schurink-van ’t Klooster2, A. van Lier2, R. Akkermans1, H. de Melker2, H. Ruijs2

  1. Radboudumc Radboud University Medical Centre (Radboud University Medical Centre), Nijmegen
  2. Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM, Bilthoven

Correspondentie

A.C. de Munter 

 

Literatuur

Literatuur 

  1. van Lier EA, Oomen PJ, Giesbers H, van Vliet JA, Hament J-M, Drijfhout IH, Zonnenberg-Hoff IF, de Melker H. Vaccinatiegraad en jaarverslag Rijksvaccinatieprogramma 2020. Bilthoven: RIVM; 2021. https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2021-0011.pdf
  2. https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/vaccinaties/regionaal-…
  3. Rondy M, van Lier A, van de Kassteele J, Rust L, de Melker H. Determinants for HPV humaan papillomavirus (humaan papillomavirus) vaccine uptake in the Netherlands: a multilevel study. Vaccine. 2010;28(9):2070–5. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2009.12.042.
  4. van Keulen HM, Otten W, Ruiter RA, Fekkes M, van Steenbergen J, Dusseldorp E, et al. Determinants of HPV vaccination intentions among Dutch girls and their mothers: a cross-sectional study. BMC Public Health. 2013;13:111.
  5. Bernstein S, North A, Schwartz J, Niccolai LM. State-level voting patterns and adolescent vaccination coverage in the United States, 2014. Am J Public Health. 2016;106(10):1879–81. https://doi.org/10.2105/AJPH.2016.303381.

Infectieziekten Bulletin - februari 2022

Reactie toevoegen