Bij de verbranding van hout in een houtkachel, barbecue of vuurkorf, komt rook vrij. In deze rook zitten stoffen die schadelijk zijn voor de gezondheid. Bijvoorbeeld fijnstof, koolmonoxide, VOS (vluchtige organische stoffen), PAKs (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) en roet. In welke mate deze stoffen schadelijk zijn voor de gezondheid, hangt af van de blootstelling, lichamelijke omstandigheden en samenstelling van de rook.
Blootstelling aan houtrook
Mensen kunnen zowel in huis als daarbuiten houtrook inademen en overlast ervaren. Hoeveel houtrook ingeademd wordt, hangt onder andere af van:
- Hoeveel houtrook er op dat moment in de lucht zit.
- Hoe diep de rook wordt ingeademd. (dieper bij activiteit).
De meeste houtstook vindt plaats in de wintermaanden. In de zomer gaat het vooral om vuurkorven en barbecues. Hoeveel houtrook er op een bepaalde plek in de lucht zit wordt sterk bepaald door houtstook in de directe omgeving. Dichtbij een houtvuur is dat meer dan wat verder weg.
Toch blijkt het effect van (blootstelling aan) houtrook veel minder lokaal dan gedacht. Uit het Samenwerking Houtrookonderzoek blijkt dat er sprake is van een zogenaamde buurtblootstelling. Deze buurtblootstelling kijkt niet alleen naar de directe buren, maar naar blootstelling aan alle bronnen in de omgeving , dus ook verder weg. Voor de aanpak van gezondheidsklachten door houtstook moet dus gekeken worden naar een groter gebied en niet alleen naar afzonderlijke bronnen van houtstook vlakbij.
Welke stoffen komen vrij bij de verbranding van hout?
Houtrook is een mengsel van verschillende stoffen. Dit zijn onder andere fijnstof, koolmonoxide, vluchtige organische stoffen (VOS), polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAKs) en roet. Hoeveel van deze vervuilende stoffen in de rook zitten kan sterk verschillen. Dat hangt bijvoorbeeld af van het type kachels, het gebruikte hout en van de gebruikers. Lokaal kan de hoeveelheid vervuilende stoffen in de lucht door houtstook flink oplopen. Vooral als de rook blijft hangen door bijvoorbeeld windstil of mistig weer. Bij deze ongunstige weersomstandigheden draagt houtrook bij aan een verslechtering van de luchtkwaliteit. Omdat dit kan leiden tot gezondheidsklachten, is het stookalert ontwikkeld. Met een stookalert adviseert het RIVM om om die dag geen hout te stoken. Dit kan gezondheidsklachten bij mensen in de omgeving voorkomen.
Wat weten we over de gezondheidseffecten van houtrook?
Houtrook bestaat uit een mengsel van stoffen. We weten het meest over de schadelijke effecten van fijnstof op de gezondheid. Er komt veel fijnstof vrij bij het verbranden van hout. In Nederland komt er zelfs meer fijnstof vrij bij houtstook dan bij wegverkeer.
Fijnstof
Blootstelling aan fijnstof kan tot gezondheidsklachten leiden. Mensen met bestaande luchtwegaandoeningen of hart- en vaatziekten, ouderen en kinderen zijn gevoeliger voor houtrook. Zij kunnen meer en eerder klachten ontwikkelen als ze fijnstof inademen. Deze gezondheidseffecten zijn niet specifiek voor houtrook en worden ook gevonden bij bijvoorbeeld blootstelling aan fijnstof door verkeer.
Overzicht literatuur
Het RIVM heeft een overzicht gemaakt van de wetenschappelijke literatuur naar de gezondheidseffecten van houtrook in huis en buiten. Hoewel er aanwijzingen zijn, is er nog geen duidelijk wetenschappelijk bewijs wat de gevolgen van houtstook zijn voor de volksgezondheid. Sommige wetenschappelijke onderzoeken vinden een verband met gezondheid. Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat er een verband is tussen kortademigheid in rust en toegenomen medicijngebruik voor luchtwegklachten (Samenwerking houtrookonderzoek, 2022).
Ook buiten Nederland zijn gezondheidseffecten gevonden bij volwassenen en kinderen. Voorbeelden zijn: chronische obstructieve longziekte (COPD), slechtere longfunctie, longontsteking, longkanker, oorontsteking bij kinderen en een lager geboortegewicht. Maar er zijn ook onderzoeken die geen verband vinden tussen blootstelling aan houtrook en effecten op de gezondheid.
Er is dus nog geen eenduidige conclusie te trekken over de mogelijke gevolgen voor de gezondheid van mensen die in huis en buiten het huis blootstaan aan houtrook. Hiervoor is meer informatie nodig over de daadwerkelijke blootstelling aan houtrook en de effecten.
De Gezondheidsraad beschouwt hinder als een gezondheidseffect. Dus ook hinder door de geur van houtstook. Geuren afkomstig van open haarden en allesbranders en van barbecues en vuurkorven zijn samen met geuren van buren de belangrijkste bronnen voor ernstige geurhinder in 2021.
Ja, houtrook kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Bij de verbranding van hout komen chemische stoffen vrij. Bijvoorbeeld fijnstof, koolmonoxide, verschillende vluchtige organische stoffen en PAK (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)'s. Deze stoffen zijn schadelijk voor de gezondheid.
Er komt veel fijnstof vrij bij het verbranden van hout. Van fijnstof is aangetoond dat het tot gezondheidsklachten kan leiden zoals: hart- en vaatziekten, luchtwegklachten, longkanker en chronisch, obstructieve longziekte (COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease (chronische bronchitis of longemfyseem))) bij langdurige blootstelling. Deze gezondheidseffecten zijn niet specifiek voor houtrook en worden ook gevonden bij bijvoorbeeld blootstelling aan fijnstof door verkeer.
Omdat de situatie in lage- en middeninkomenslanden niet rechtstreeks vergelijkbaar is met de westerse situatie. In landen waar mensen op hout koken en/of hout als verwarmingsbron gebruiken (lage- en middeninkomenslanden), is wel een verband gevonden met verschillende ziekten bij kinderen en volwassenen zoals: aandoeningen van de luchtwegen, chronische obstructieve longziekte (COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease (chronische bronchitis of longemfyseem))), longkanker en hart- en vaatziekten. In westerse landen is de luchtverontreiniging binnenshuis door verbanding van hout veel lager. Dit komt omdat in deze landen over het algemeen niet gekookt wordt op hout, en er een betere afzuiging is van vrij gekomen stoffen en gassen.
De studies in het literatuuroverzicht hebben gekeken of er een effect is van het stoken van hout op de gezondheid. In het verkennende literatuuronderzoek is alleen gekeken naar studies met relevante blootstellingen voor de gebruikelijke situatie in Nederland en andere westerse landen. De daadwerkelijke blootstelling aan houtrook is meestal niet goed vastgesteld. In veel onderzoeken wordt de blootstelling aan houtrook niet gemeten maar door mensen zelf benoemd middels een vragenlijst. Een nauwkeurige schatting van de blootstelling is op deze manier niet mogelijk, en daardoor is ook de relatie tussen blootstelling en effect minder goed vast te stellen. Dat betekent niet dat houtrook in Nederland niet schadelijk is, maar dat het niet blijkt uit de huidige literatuur.
Als de blootstelling aan houtrook niet precies bekend is, is het lastiger om de relatie met gezondheidseffecten te bepalen. Hoeveel rook mensen binnenkrijgen, ofwel de blootstelling, hangt af van hoeveel houtrook op dat moment in de lucht zit en hoe diep de rook wordt ingeademd.
Blootstelling aan houtrook kan variëren. De hoeveelheid verontreinigende stoffen in de lucht kan sterk verschillen tussen verschillende typen kachels, het gebruikte hout en tussen gebruikers. Mensen kunnen zowel in huis als daarbuiten met houtrook in aanraking komen. Bij gebruik van open haarden, maar ook bij houtkachels binnenshuis, komt een deel van de verbrandingsrook direct in het binnenmilieu terecht. De stoker zal hierdoor blootgesteld worden aan houtrook. Het grootste deel van de houtrook wordt via de schoorsteen in de omgeving uitgestoten. Door ventilatie en infiltratie van de buitenlucht komt echter een deel hiervan weer in het huis van de stoker maar ook van de niet-stoker (oftewel de omwonenden).
Het is niet precies bekend of de hoeveelheid stoffen die vrijkomen bij houtstook bij de gebruikelijke situatie in Nederland schadelijk zijn. Of de hoeveelheid stoffen die vrij komt bij verbranding van hout schadelijk is voor de gezondheid kan aangetoond worden door epidemiologische studies. Ook kunnen deze studies een inschatting maken in welke mate de stoffen de gezondheid schaden en hoeveel gezondheidswinst er is te behalen wanneer er maatregelen worden getroffen. Deze inzichten helpen om beleidsafwegingen te maken voor een gezonde leefomgeving.
Het meeste onderzoek is uitgevoerd naar gevolgen voor de longen en luchtwegen. Meerdere internationale onderzoeken laten een verband zien met o.a. COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease (chronische bronchitis of longemfyseem)), verslechterde longfunctie en longontsteking. Uit een recent Nederlands onderzoek naar de gezondheidsgevolgen van houtrook bleek dat op dagen met relatief meer houtrook in de buitenlucht, mensen vaker kortademig waren in rust, het medicijngebruik voor luchtwegklachten hoger was en neusklachten vaker voorkwamen (Samenwerking Houtrookonderzoek,2022). Er zijn echter ook meerdere onderzoeken die geen verband vinden. Een mogelijke verklaring voor de wisselende resultaten is de beperkte bepaling van houtrook.
Er zijn ook onderzoeken die hebben gekeken naar de effecten van houtrookblootstelling specifiek bij mensen met astma en/of COPD. In sommige onderzoeken is een verband gevonden (bijvoorbeeld een slechtere longfunctie) en in sommige onderzoeken niet. De variatie in onderzochte gezondheidsuitkomsten is groot en het aantal onderzoeken relatief beperkt. Daarom kan er nog geen conclusie worden getrokken.
Wél is bekend dat mensen met gevoelige luchtwegen eerder last hebben van fijnstof. Zo vertonen astmapatiënten meer astmaklachten bij verhoogde concentraties fijnstof. Deze gezondheidseffecten zijn niet specifiek voor houtrook en worden ook gevonden bij bijvoorbeeld blootstelling aan fijnstof door verkeer.