Welke stoffen komen vrij bij de verbranding van hout?

Houtrook is een mengsel van verschillende stoffen zoals fijnstof (inclusief roet), koolmonoxide, vluchtige organische stoffen (VOS) en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAKs). Welke verontreinigende stoffen vrijkomen bij houtstook en hoeveel, hangt af van de manier waarop het hout wordt verbrand (oude of moderne houtkachel, open haard of vuurkorf), de kwaliteit van het hout  (soort hout en vochtgehalte) en het gedrag van de stoker. Lokaal kan de hoeveelheid verontreinigende stoffen in de lucht door houtstook flink oplopen. Vooral als de rook blijft hangen, bij weinig wind of mistig weer. Bij deze ongunstige weersomstandigheden zorgt houtstook voor een verslechtering van de luchtkwaliteit.

Blootstelling aan houtrook

Mensen kunnen zowel in huis als daarbuiten houtrook inademen. Hoeveel houtrook ingeademd wordt, hangt onder andere af van:

• Hoeveel houtrook er op dat moment in de lucht zit;
• Hoeveel rook wordt ingeademd - meer bij activiteit.

De meeste houtstook vindt plaats in de wintermaanden. In de zomer gaat het vooral om vuurkorven en barbecues. Hoeveel houtrook er op een bepaalde plek in de lucht zit wordt sterk bepaald door houtstook in de directe omgeving en de windsnelheid. Dichtbij een houtvuur is dat meer dan wat verder weg. Wind zorgt voor verdunning.

Uit het Samenwerking Houtrookonderzoek blijkt dat blootstelling niet alleen het gevolg is van houtstook door de directe buren, maar van alle houtstook bronnen in de wijde omgeving. Voor gezondheidsklachten door houtrook moet dus gekeken worden naar een groter blootstellingsgebied en niet alleen naar afzonderlijke bronnen van houtstook vlakbij. 

Wat weten we over de gezondheidseffecten van houtrook?

Houtrook is een mengsel van verschillende stoffen. Blootstelling aan houtrook kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Het schadelijke effect van fijnstof op de gezondheid is wetenschappelijk het meest onderbouwd. De schadelijkheid van houtrook kan onderzocht worden door te kijken naar de relatie tussen de mate van blootstelling aan houtrook en het effect op de gezondheid.

Fijnstof

Blootstelling aan fijnstof kan leiden tot gezondheidsklachten. Volgens de WHO World Health Organization (World Health Organization ) draagt blootstelling aan fijnstof bij aan ziekte en vroegtijdige sterfte. Mensen met bestaande luchtwegaandoeningen of hart- en vaatziekten, ouderen en kinderen zijn gevoeliger voor fijnstof. Zij kunnen meer en eerder klachten ontwikkelen als ze fijnstof inademen.

Houtstook is een grote bron van fijnstofuitstoot, maar er zijn ook andere bronnen die fijnstof uitstoten, zoals verkeer, industrie en landbouw. De samenstelling van fijnstof kan verschillen per bron.

Hinder

De Gezondheidsraad beschouwt hinder als een nadelig gezondheidseffect. Dus ook hinder door de geur van houtstook. Houtstook zowel binnen (open haard, allesbrander) als buiten  (barbecue, vuurkorf) is de belangrijkste bron van ernstige geurhinder. Open haarden en allesbranders zijn de belangrijkste bron voor ernstige slaapverstoring door geur. Dit blijkt uit het onderzoek beleving woonomgeving (OBW) in 2023 en in de periode 2019-2022.  

Overzicht literatuur

Het RIVM deed in 2023 een verkenning naar de gezondheidseffecten van houtrook in huis en buiten op basis van epidemiologisch onderzoek. 

• Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat mensen  meer last hebben van kortademigheid in rust op dagen dat er meer houtrook in de buitenlucht zit. Ook gebruiken zij vaker medicijnen voor luchtwegklachten (Samenwerking houtrookonderzoek, 2022).
• Uit onderzoek in het buitenland blijkt dat blootstelling aan houtrook kan leiden tot schadelijke gezondheidseffecten bij volwassenen en kinderen. Voorbeelden zijn: chronische obstructieve longziekte (COPD), slechtere longfunctie, longontsteking, longkanker, oorontsteking bij kinderen en een lager geboortegewicht.
• Niet alle onderzoeken konden een verband tussen blootstelling aan houtrook en effecten op de gezondheid vaststellen.

Gevolgen voor de gezondheid

Houtrook bevat fijnstof dat schadelijk is voor de gezondheid. Om de specifieke relatie tussen houtrook en gezondheidseffecten in beeld te brengen is informatie over de blootstelling nodig. Het vaststellen van de blootstelling en de mate waarin dit schadelijk is voor onze gezondheid is complex. Alleen al omdat houtstook niet de enige bron van luchtverontreiniging is waaraan we binnen of buiten worden blootgesteld.

In epidemiologisch onderzoek is de blootstelling vaak onvoldoende bekend. Dit is een beperking in het onderzoek. De mate van blootstelling aan schadelijke stoffen is bepalend voor welke gevolgen er zijn voor de gezondheid. Om de gevolgen voor de gezondheid van houtrook beter vast te kunnen stellen is meer onderzoek nodig.

Lopend onderzoek bij het RIVM

De samenstelling van houtrook hangt af van de omstandigheden bij verbranding. Dit kan gaan om variatie in het gebruikte hout of type kachel. Of daarmee ook de schadelijkheid van deze houtrookmengsels verschilt is onbekend. Dit kan onderzocht worden via toxicologisch onderzoek. Een voorbeeld hiervan is gekweekte longcellen blootstellen aan houtrook van verschillende verbrandingscondities. Het RIVM onderzoekt in het laboratorium wat de effecten zijn van onder andere type kachel, houtsoort en houtvochtigheid.