Adaptatie maatregelen worden toegepast om ons aan te passen aan klimaatverandering en de negatieve gevolgen ervan op bijvoorbeeld de gezondheid te beperken. Op deze pagina worden de effecten van groene adaptatie op de gezondheid besproken. Groene adaptatie kan positieve effecten hebben op de gezondheid maar ook (onbedoelde) negatieve effecten. Wetenschappelijke onderzoeken uit verschillende landen zijn bekeken en de kwantitatieve effecten van groene adaptatie zijn hier samengevat. Wanneer onderzoeken in het buitenland zijn gedaan zullen de beschreven effecten niet per se hetzelfde zijn voor Nederland. Deze pagina is bedoeld als overzicht en er is meer onderzoek nodig om zeker te zijn over precieze effecten in Nederland.

Meer groen in steden

Klimaatverandering zorgt ervoor dat het warmer wordt en dat hittegolven vaker voorkomen, langer duren en heter zijn. Door toegenomen hitte kunnen steden zogenaamde hitte-eilanden worden. Dat betekent dat het in de stad warmer wordt dan op plekken buiten de stad, doordat bebouwing meer warmte vasthoudt. Vergroening van steden kan dit (deels) tegengaan. Vergroening betekent meer bomen in steden, meer parken met groen en planten op daken en muren. Planten en bomen kunnen de hoge temperaturen tijdens hittegolven in de stad verlagen, zorgen voor schaduw, effect hebben op vochtigheid en zo het hitte-eiland effect verminderen. Hierdoor is het prettiger leven in de stad en ondervinden mensen minder last van hitte.

Invloed op het milieu

In grote steden kan de temperatuur tot 3 graden hoger zijn dan in landelijke gebieden (EPA Environmental Protection Agency (Environmental Protection Agency), 2016). Een hogere (gemiddelde) temperatuur kan gezondheidsproblemen geven. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat op plekken in steden met veel bomen en ander groen, de temperatuur lager is dan op plekken zonder groen. Groene plekken, zoals parken, zijn overdag ongeveer 1 graad koeler (Bowler et al., 2010). Maar er is wel een grote variatie tussen verschillende onderzoeken en steden. Het daadwerkelijke effect is ook afhankelijk van het klimaat ter plekke (Bowler et al., 2010). Schaduw door bomen in een park werkt veruit het beste om voor verkoeling te zorgen, waarbij ook de verdamping van water via de bladeren voor verkoeling zorgt (Brown et al., 2015). Grotere groene parken geven vaak meer verkoeling. Toch lijkt de aanwezigheid van groene plekken geen significant effect te hebben op de temperatuur in de omliggende bebouwde omgeving (Shih, 2017). In een studie in de stad Montreal (Canada) is gevonden dat groen overdag voor aanzienlijk meer verkoeling zorgt dan ’s nachts (Wang & Akbari, 2016). De verkoeling is overdag hoger doordat er minder warmte wordt opgenomen door de ondergrond door de schaduw van bomen en planten.

Behalve zorgen voor verkoeling kunnen bomen en planten mogelijk ook luchtverontreinigende stoffen zoals ozon, stikstofdioxide en fijnstofdeeltjes, uit de lucht halen. Er zijn echter nauwelijks onderzoeken die aangeven hoe groot dat effect is. In Manchester (Engeland) vonden onderzoekers een vermindering van 2% in de fijnstofuitstoot als alle platte daken beplant zouden worden (Speak et al., 2012). Daken met gras lijken effectiever dan daken met sedum (vetkruid).

Naast verkoeling in steden, kan groen er wellicht ook voor zorgen dat er minder airconditioners nodig zijn, wat naast een besparing in energiekosten ook leidt tot een vermindering in uitstoot van broeikasgassen. Airconditioners gebruiken namelijk veel stroom en de opwekking hiervan met fossiele brandstoffen geeft uitstoot van broeikasgassen (Solecki et al., 2005).

Invloed op de gezondheid

Uit onderzoek blijkt dat er een relatie is tussen groen in steden en hitte-gerelateerde sterfte (Son et al., 2016). Hoeveel de hitte-gerelateerde sterfte in een stad kan verminderen door meer groen hangt onder meer af van de inrichting van de stad (hoeveelheid en soort groen en dichtheid van gebouwen) en het klimaat. Een modelstudie van Melbourne laat zien dat een toename van 15-33% in groen in een deel van de stad de hitte-gerelateerde sterfte kan verminderen met 5-28% (Chen et al., 2014).

Echter, groene adaptatie hoeft niet alleen maar voordelen te hebben maar kan ook gezondheidsrisico’s meebrengen. Meer bomen en planten in steden kan bijvoorbeeld zorgen voor (meer) pollen, teken en muggen. Er is veel onderzoek gedaan naar deze gezondheidsrisico's in algemene zin, maar er zijn nog relatief weinig onderzoeken die specifiek hebben gekeken of groene adaptatie in de stad zulke risico’s meebrengt en zoja, in welke mate. Het is daarom nog moeilijk te zeggen welke gezondheidsrisico’s groene adaptatie meebrengt en hoe groot deze zijn.

Zo laat bijvoorbeeld een studie in de VS Verenigde Staten (Verenigde Staten) zien dat de samenstelling en inrichting van het groen in de stad effect heeft op het risico op de ziekte van Lyme, welke doorgegeven wordt door teken (Van Acker et al., 2019). Hierbij is voor dragers van teken (zoals herten en andere dieren) de afstand en verbinding tussen stedelijke parken van belang. Ook de samenstelling van het park is van invloed; plekken waar de toppen/kruinen van bomen een dak vormen vergroten het Lyme-risico enigszins, terwijl water en open plekken met bijvoorbeeld enkel aarde of gras het Lyme-risico verlagen. Een studie uit Hong Kong heeft gekeken naar de relatie tussen groene daken en muggen populaties en de invloed van omgevingsfactoren (Wong & Jim, 2017). De temperatuur bepaalt vooral de seizoensvariatie in de hoeveelheid muggen. Een hoge windsnelheid zorgt voor een afname van de hoeveelheid muggen; met name hoge gebouwen hadden significant minder muggen. Verder waren er aanzienlijk minder muggen op de groene daken dan bij groene plekken op de grond.

Voorbeelden van handelingsperspectieven

Verschillende studies laten zien dat extra groen in de stad de temperatuur kan verlagen. Bij een (her)inrichting van steden om de effecten van hitte tegen te gaan door vergroening moet ook rekening worden gehouden met andere stedelijke functies en ontwikkelingen. Enkele voorbeelden:

• Een studie in verschillende Amerikaanse steden laat zien dat adaptatie strategieën succesvol kunnen zijn in het deels verminderen van de verwachte stijging in hitte gerelateerde sterfte door klimaatverandering. De meest effectieve strategieën om de temperatuur in de stad te verlagen en daarmee ook de hitte sterfte zijn het aanleggen van meer groen en een combinatie van vergroenen en albedo verhogen (weerkaatsing van zonlicht door oppervlakken; zie Stedelijke adaptatie). Wat voor een stad het beste werkt hangt onder andere af van de lokale omstandigheden (Stone et al., 2014). De effecten kunnen verschillend uitpakken voor verschillende stadsdelen, afhankelijk van demografische en fysieke opbouw van een stadsdeel met factoren zoals inrichting, leeftijd, inkomen (Vargo et al., 2016).
• Als de helft van de daken in Hangzhou (China) groene daken zouden worden dan zou dit de lucht temperatuur met 0,5˚C kunnen verlagen en de luchtvochtigheid kunnen verhogen (Huang et al., 2019).
• De temperatuur in de hele stad Colombo (Sri Lanka) zou 1,9 graden kunnen worden verlaagd door het combineren van groene maatregelen; bomen op de stoep, volledig groene daken én de helft van de muren met planten bedekken (Herath et al., 2018).
• Een Portugese studie berekent dat een groen gebied met een oppervlakte van minimaal 50m2 nodig is om de luchttemperatuur met 1˚C te verlagen (Reis & Lopes, 2019). De onderzoekers bevelen dit daarom aan als de minimale grootte voor een groen gebied in de stad om daadwerkelijk een bijdrage te leveren aan het verbeteren van het stedelijke microklimaat.

Let op: Voor dit onderdeel van de website is specifiek gekeken naar het effect van groene adaptatie maatregelen op de gezondheid en dus niet naar de gezondheidseffecten van groene maatregelen in het algemeen. Op dit onderwerp is veel meer onderzoek gedaan. De onderzoeken die hier worden aangedragen zijn enkel in verband met klimaatadaptatie.