Adaptatie maatregelen worden toegepast om ons aan te passen aan klimaatverandering en de negatieve gevolgen ervan op bijvoorbeeld de gezondheid te beperken. Op deze pagina worden de effecten van blauwe adaptatie op de gezondheid besproken. Blauwe adaptatie kan positieve effecten hebben op de gezondheid maar ook (onbedoelde) negatieve effecten. Wetenschappelijke onderzoeken uit verschillende landen zijn bekeken en de kwantitatieve effecten van blauwe adaptatie zijn hier samengevat. Wanneer onderzoeken in het buitenland zijn gedaan zullen de beschreven effecten niet per se hetzelfde zijn voor Nederland. Deze pagina is bedoeld als overzicht en er is meer onderzoek nodig om zeker te zijn over precieze effecten in Nederland.

Water kan helpen om negatieve gezondheidseffecten van klimaatverandering te beperken. Als er veel regen valt kunnen blauwe adaptatiemaatregelen helpen om dit op te vangen en zo wateroverlast tegengaan. Daarnaast kan water verkoeling bieden, bijvoorbeeld als er in gezwommen wordt.

Impact milieu

De gezondheidseffecten van blauwe adaptatiemaatregelen zijn nog niet zo veel onderzocht*. De beschikbare onderzoeken richten zich vooral op de stad. Water in de stad kan een verkoelend effect hebben op de omgeving. In een onderzoek uit 2013 (Völker et al, 2013) zijn negentien onderzoeken over dit verkoelende effect geanalyseerd. De analyse laat zien dat verkoeling vooral overdag optreedt. Het water in de stad is dan gemiddeld 2,5 graden koeler dan de omgeving. ’s Nachts kan dit water juist warmer zijn dan de omgeving. Völker et al (2013) keken niet specifiek naar het soort waterlichaam. Recenter onderzoek (Jacobs et al., 2020) uit Nederland laat voor een aantal soorten klein stedelijke water, waaronder een gracht en een vijver, wel zien dat het verkoelende effect beperkter is dan het effect gevonden door Völker et al (2013); kleine waterlichamen in de stad zijn overdag gemiddeld 0,6 graden koeler dan de omgeving. ’s Nachts zijn deze typen water volgens Jacobs et al (2020) in zeer beperkte mate warmer dan de omgeving. Voor grotere waterlichamen (zoals rivieren of meren) is het nog niet duidelijk hoe in de stad de verkoelende werking verschilt.

Een ander onderzoek (Autixier et al., 2014) richt zich op de effectiviteit van regentuinen in Canada, waar regen naar toe kan stromen en kan infiltreren, om riooloverstorten te voorkomen. Bij hevige regenval kan het riool soms niet al het water afvoeren. Om overstroming te voorkomen loost het riool dan naar het oppervlaktewater en zulke riool-overstorten verontreinigen het water en kunnen gezondheidsrisico’s veroorzaken. In de Canadese stad Montreal lijken regentuinen een deel (12-19%) van het regenwater te kunnen opvangen en infiltreren. Desondanks blijkt deze maatregel niet geschikt om bij zware regenbuien riooloverstorten volledig te voorkomen.

Impact op gezondheid

Of blauwe adaptiemaatregelen een positief effect hebben op de gezondheid van mensen is nog niet volledig onderzocht. Wel keken de genoemde onderzoeken naar een aantal gezondheidsrisico’s. Water lijkt geschikt om sommige risico’s te verkleinen. Het verkoelende effect van water kan overlast door hitte overdag verminderen. Regentuinen beperken de druk op het riool, door een deel van de gevallen regen op te vangen. Dit water stroomt dan ook niet meer af naar het oppervlaktewater, waardoor het minder verontreinigd wordt. Regentuinen kunnen echter bij hevige regenval belangrijke risico’s, zoals infectieziekterisico’s door overstorten en overstromingen van het riool, niet altijd voorkomen.

De gezondheidseffecten van water in de leefomgeving dat niet specifiek is aangemerkt als klimaatadaptatiemaatregel zijn wel verder onderzocht. Een systematisch literatuuronderzoek gedaan in het kader van het Blue Health project, waarin 35 artikelen zijn meegenomen, laat bijvoorbeeld zien dat water in de leefomgeving een positief effect kan hebben op mentale gezondheid en op lichaamsbeweging (Gascon et al., 2017). Mensen die vaker met blauwe ruimte in aanraking komen ondervinden deze positieve effecten sterker. Er is wel meer onderzoek nodig om er achter te komen op welke manier water in de leefomgeving leidt tot deze positieve effecten.

Voorbeelden van handelingsperspectieven

• Het aanleggen of uitbreiden van stedelijk water kan overdag een verkoelend effect hebben op de omgeving, maar kan ’s nachts juist een (klein) tegenovergesteld effect hebben. Een hogere omgevingstemperatuur ’s nachts is een belangrijk temperatuur-gerelateerd gezondheidsrisico. Hier moet rekening mee worden gehouden tijdens ontwikkeling en plaatsing van nieuw stedelijk water.
• Hoewel het verkoelende effect van kleine waterlichamen in de stad niet zo groot lijkt te zijn (Jacobs et al 2020), kan de ruimte aangrenzend aan stedelijk water vaak benut kan worden voor vergroening. Hiermee kan het verkoelende effect versterkt worden. Bij het combineren van groene en blauwe maatregelen moet, afhankelijk van de gewenste functie van het water, wel rekening worden gehouden met gezondheidsrisico’s. Zo kan groen een bron zijn van voedingsstoffen in het watersysteem (Bratt et al. 2017; Janke et al. 2017), een belangrijke risicofactor voor blauwalgengroei. Daarnaast kan groen ook een habitat bieden voor dieren, zoals ratten en vogels, die een bron kunnen zijn van ziekteverwekkers. De Waterkwaliteitscheck is een instrument waarmee u een microbiologische risico-inventarisatie voor stedelijk waterconcepten kunt uitvoeren. De Waterkwaliteitscheck bestaat uit een vragenlijst om de microbiologische risico’s van een waterconcept mee in kaart te brengen en een rekenmodule voor eenvoudige microbiologische risicoschattingen.
• Er bestaan verschillende maatregelen om druk op het riool door hevige regenval, en daaraan gerelateerde waterkwaliteitsproblemen, op te vangen. Autixier et al. (2014) laten zien dat regentuinen geschikt zijn om de totale hoeveelheid water die riolen moeten afvoeren te verminderen. Als de grootste problemen optreden als gevolg van piekbuien zullen echter aanvullende maatregelen nodig zijn.

*Let op: Voor dit onderdeel van de website is specifiek gekeken naar het effect van blauwe adaptatie maatregelen op de gezondheid en dus niet naar de gezondheidseffecten van blauwe maatregelen in het algemeen. Op dit onderwerp is veel meer onderzoek gedaan. De onderzoeken die hier worden aangedragen zijn enkel in verband met klimaatadaptatie.