Samenvatting

In maart en april 2025 was er een mazelencluster gerelateerd aan een basisschool in Almere. GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Flevoland en JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) Almere organiseerden daarom extra vaccinatiespreekuren. Daarna voerde GGD Flevoland een vragenlijstonderzoek uit om inzicht te krijgen in overwegingen van ouders/verzorgers om hun kind wel of niet te laten vaccineren. Daarin genoemde redenen van ouders/verzorgers om hun kind(eren) niet te vaccineren waren gerelateerd aan een kritische houding ten opzichte van vaccinatie en/of de overheid. Een betrouwbaar en vertrouwd imago blijkt essentieel.

Aanleiding: mazelencluster rondom basisschool

In maart en april 2025 kreeg GGD Flevoland meerdere meldingen over mazelen binnen. Uit brononderzoek door de GGD bleek dat de eerste ziektegevallen te herleiden waren tot een familievakantie in Marokko, waar op dat moment een grote mazelenuitbraak was. Het cluster was gerelateerd aan een basisschool met zo’n 450 leerlingen in Almere en omvatte uiteindelijk 34 gevallen die voldeden aan de meldingscriteria van de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI) voor mazelengevallen (1) (Figuur 1). 10 van de 34 gevallen waren geen leerlingen van de basisschool, maar hadden wel een epidemiologische link met de school. Zij bleken besmet te zijn binnen de gezinssituatie of privésfeer. Uitgebreid contactonderzoek onder wachtkamercontacten in een ziekenhuis en huisartsenpraktijk leverde geen secundaire gevallen op.

Figuur 1

Van de 34 gevallen zeiden 2 personen (6%) gevaccineerd te zijn tegen mazelen (Figuur 2). Hun vaccinatiestatus kon echter niet worden geverifieerd, omdat één persoon aangaf te zijn gevaccineerd in het buitenland en de andere persoon geen toestemming had verleend voor het delen van gegevens met de Dienst Vaccinvoorziening en Preventieprogramma’s van het RIVM (RIVM-DVP). Eén persoon, die aangaf te zijn gevaccineerd, werd opgenomen in het ziekenhuis. Bij alle andere mazelengevallen waren er geen ernstige complicaties.

Figuur 2

Via JGZ Almere en het RIVM-DVP Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Dienst Vaccinvoorziening en Preventieprogramma's (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Dienst Vaccinvoorziening en Preventieprogramma's ) heeft GGD Flevoland de totale vaccinatiegraad van de school opgevraagd om inzicht te krijgen in de potentiële omvang van het cluster. De vaccinatiegraad was hoger dan verwacht, met 78% van zo’n 450 leerlingen (63% had één BMR-vaccinatie bof, mazelen, rodehond (bof, mazelen, rodehond) ontvangen en 15% twee BMR bof, mazelen,rodehond (bof, mazelen,rodehond)-vaccinaties). De bevattelijke groep bestond dus uit zo’n honderd kinderen.

Extra vaccinatiespreekuren

Naar aanleiding van het mazelencluster organiseerde GGD Flevoland samen met JGZ Almere elf extra vaccinatiespreekuren in Almere en Lelystad. Deze werden zowel onder werktijd, als ’s avonds en in het weekend gehouden. JGZ Almere heeft tijdens deze extra ingelaste vaccinatiespreekuren in totaal 114 BMR-vaccinaties gegeven, waarvan 30 eerste BMR-vaccinaties (BMR1). Deze vaccinaties werden gegeven aan kinderen uit Flevoland, bovenop al ingeplande vaccinaties.

Ouders/verzorgers van de leerlingen van de basisschool van het cluster werden geïnformeerd over de inhaalspreekuren met een brief en tijdens een informatiebijeenkomst in de ochtend op school. In overleg met de basisschool is de brief alleen in het Nederlands opgesteld, omdat de school ook alleen in het Nederlands met de ouders communiceert. Tijdens de informatiebijeenkomst heeft een verpleegkundige van JGZ Almere gesproken met zo’n vijftien tot twintig ouders en leerkrachten. Er werden veel vragen gesteld over vaccinaties en mazelen en de gesprekken waren aangenaam. De verpleegkundige gaf aan veel gesproken ouders te verwachten tijdens de ingerichte vaccinatiespreekuren. 

Van de basisschool van het cluster werden uiteindelijk dertien van de ongeveer honderd kinderen gevaccineerd, waarvan negen eerste BMR-vaccinaties (BMR1). Het is niet bekend of de ouders van deze dertien kinderen ook op de informatiebijeenkomst zijn geweest.
Verder werd via regionale omroepen het algemene publiek geïnformeerd over de mogelijkheid om kinderen alsnog te laten vaccineren.

Vragenlijstonderzoek en focusgroep

Na afloop van de extra vaccinatiespreekuren heeft GGD Flevoland een vragenlijstonderzoek uitgevoerd onder alle ouders van leerlingen van de basisschool, ongeacht of zij een extra vaccinatiespreekuur hadden bezocht. Het primaire doel van dit vragenlijstonderzoek was om inzicht te krijgen in overwegingen van ouders/verzorgers om hun kind(eren) wel of niet te laten vaccineren. Secundair was de GGD geïnteresseerd in overwegingen van ouders om hun kinderen (alsnog) te laten vaccineren naar aanleiding van een infectieziektecluster op school. Dit soort informatie kan van grote waarde zijn, aangezien de vaccinatiegraad daalt en er ook recente mazelenclusters zijn geweest op basisscholen in de regio’s Amsterdam, Brabant-Zuidoost, Haaglanden en Rotterdam-Rijnmond.

Voor het vragenlijstonderzoek is gebruik gemaakt van een online anonieme vragenlijst met gesloten en open vragen via het programma Enalyzer. Deze is door de directie van de basisschool verspreid via het eigen ouderportaal. Ook de vragenlijst was alleen in het Nederlands. Deze was gemaakt door een arts M&G maatschappij&gezondheid (maatschappij&gezondheid) infectieziektebestrijding en epidemioloog van GGD Flevoland en is samen met een communicatiemedewerker van de GGD opgesteld op taalniveau B1/B2. Dit taalniveau staat voor eenvoudig Nederlands met in uitzonderlijke gevallen gevorderde termen die wel worden uitgelegd, waardoor de meerderheid van de Nederlandse bevolking de taal kan begrijpen (2). 

In de vragenlijst is ook gevraagd of ouders/verzorgers zouden willen deelnemen aan een focusgroep georganiseerd door de GGD. Het doel van de focusgroep was het vergaren van diepgaande, kwalitatieve inzichten over overwegingen omtrent vaccinatie. Om een evenwichtig beeld te kunnen presenteren, waren zowel ouders die hun kind wel als niet hebben laten vaccineren belangrijk voor de focusgroep.

Resultaten vragenlijstonderzoek

In totaal vulden 60 ouders van de ca. 450 leerlingen (~13%) minimaal één vraag van de vragenlijst in. 56 ouders gaven antwoord op de vraag of zij hun kind(eren) hebben laten vaccineren tegen mazelen (Tabel 1). In totaal gaven negen ouders in de vragenlijst aan benaderd te willen worden door de GGD voor de focusgroep. Hier zaten geen ouders bij die hun kinderen niet hebben gevaccineerd. Daarom is besloten de focusgroep niet uit te voeren.

Alle groepen van de basisschool (1 t/m 8) waren vertegenwoordigd. 45 ouders van leerlingen (80%) gaven aan hun kind(eren) te hebben gevaccineerd. 89% van de ouders was de moeder.

Genoemde redenen om niet te vaccineren

Genoemde redenen in de vragenlijst voor het niet vaccineren van kinderen waren: 

• angst voor ziekte door vaccinatie (n = 3)
• het niet gevaarlijk achten van mazelen (n = 3)
• twijfel over het nut van vaccinatie (n = 3) 

“Andere” redenen benoemd in open tekstvelden (n = 5) waren: 

• het beter achten om de ziekte door te maken dan te vaccineren
• gebrek aan vertrouwen in de overheid en farmaceutische industrie
• eerder hebben meegemaakt dat een kind ziek werd na vaccinatie
• niet “achter” vaccinatie staan
• geen specifieke reden 

Praktische redenen, zoals een ongunstige datum voor het vaccineren of het niet begrijpen van informatie, waren antwoordopties in de vragenlijst, maar werden niet gekozen. Sociale redenen, zoals het kennen van andere ouders die hun kind niet laten vaccineren, waren ook antwoordopties, maar werden ook niet genoemd. Religieuze redenen voor niet vaccineren waren geen antwoordopties in de vragenlijst en werden niet genoemd als “andere” reden in het open tekstveld.

Genoemde redenen om wel te vaccineren

Genoemde redenen in de vragenlijst voor het wél vaccineren van kinderen waren: 

• het beschermen van eigen kinderen (n = 40)
• het beschermen van andere kinderen (n = 15)
• ouders kennen die hun kinderen ook vaccineren (n = 1)

“Andere” redenen benoemd in open tekstvelden (n = 4) waren:

• zelf ook gevaccineerd zijn
• vaccineren als vanzelfsprekend zien

Slechts één ouder gaf aan zijn/haar kind te hebben gevaccineerd op één van de extra inloopspreekuren bij GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Flevoland.

Mening over de overheid en de GGD

Op de vraag hoe ouders denken over de overheid en de GGD als het gaat om vaccinaties, werd verschillend geantwoord. Maar liefst 48% gaf aan een beetje of geen vertrouwen te hebben in deze instanties. Onder ouders die hun kinderen niet (allemaal) hebben laten vaccineren, was dit zelfs 100%. Ook op de open vraag “Wat vind je van de GGD?” werd gevarieerd geantwoord. Antwoorden waren onder andere gerelateerd aan: 

• twijfel over vaccinatie
• het niet (zo) gevaarlijk achten van mazelen
• (onbekendheid met) de rol van de GGD en overheid

Hieronder een aantal antwoorden ter illustratie:

“Ik heb geen problemen met de GGD maar met de vaccins. Ik vertrouw het niet en ben van mening dat ons lichaam zo is gemaakt dat het kan vechten tegen bepaalde virussen. Ik ken mensen die meerdere keren zijn gevaccineerd en alsnog besmet zijn geraakt en super ziek zijn geworden.”

“Ik ben zelf geen anti-vaccinatie persoon, echter vind ik dat de GGD en de overheid soms erg door kunnen drammen op vaccineren als ouders dit niet willen. Ik denk dat de GGD soms een wat neutralere kant kan kiezen door ouders te ondersteunen ongeacht hun keuze en hen niet richting de gewenste kant te pushen.”  

“Het mag best wat pro-actiever gecommuniceerd worden dat er geprikt moet worden. Ook wat er gebeurd als er een uitbraak is en jouw kind geprikt is, moet worden vermeld. Wij als ouders zijn afhankelijk van de GGD en JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) voor dit soort prikken. Als wij geen oproep krijgen, dan gaan we ook niet. Als een familie niet komt, moet er ook contact worden opgenomen om nogmaals een afspraak te maken en in het dossier worden vermeld dat ze niet prikken.”

“Ik weet weinig tot niets over de GGD”

Beperkingen van dit onderzoek

De vragenlijst in dit onderzoek was globaal en beperkt van aard, om de drempel voor deelname zo laag mogelijk te houden. Zo is er geen informatie verzameld over bijvoorbeeld migratieachtergrond en opleidingsniveau. Als gevolg hiervan kunnen de resultaten slechts in beperkte mate worden vertaald naar conclusies. Daarnaast is er mogelijk sprake van selectiebias: ouders die positief staan tegenover de GGD en voldoende beheersing van de Nederlandse taal hebben, zullen eerder hebben deelgenomen. Het is onzeker of alle ouders in de doelgroep daadwerkelijk zijn bereikt. Hier staat tegenover dat het percentage ouders dat in de vragenlijsten aangaf al hun kinderen te hebben gevaccineerd (80%) goed overeenkomt met de vaccinatiegraad op de basisschool zoals bepaald via het RIVM-DVP Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Dienst Vaccinvoorziening en Preventieprogramma's (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Dienst Vaccinvoorziening en Preventieprogramma's ) (78%). Dit zou kunnen duiden op een goede representatie van de ouders op de basisschool in de resultaten van de vragenlijst, maar dit is niet met zekerheid te zeggen.

Conclusie

Samenvattend, tijdens extra ingelaste vaccinatiespreekuren naar aanleiding van een mazelencluster op een basisschool in Almere zijn 114 BMR bof, mazelen,rodehond (bof, mazelen,rodehond)-vaccinaties gegeven aan kinderen uit de provincie Flevoland. Dertien hiervan gingen naar leerlingen van de basisschool waar het mazelencluster aan gerelateerd was. Ouders van leerlingen op de basisschool die hun kind(eren) niet hebben laten vaccineren, gaven in een vragenlijstonderzoek als reden voor het niet-vaccineren overwegend aan kritisch te zijn ten opzichte van vaccinatie en/of de overheid. 

De resultaten van dit onderzoek suggereren dat een betrouwbaar en vertrouwd imago essentieel is, en dat geïnvesteerd moet worden in een goede relatie tussen de GGD en kritisch denkenden ten opzichte van vaccineren. Dit zou bijvoorbeeld kunnen via voorlichtingsbijeenkomsten in buurthuizen, eventueel in samenwerking met rolmodellen. Daarnaast is het van belang om toegankelijke en begrijpelijke informatie te bieden over zowel vaccinatie als de risico’s van mazelen, bijvoorbeeld via sociale media of tijdens een informatiebijeenkomst naar aanleiding van een cluster op school. Dit alles zou kunnen bijdragen aan een hogere vaccinatiebereidheid.