Op 25 september 2021 zijn versoepelingen doorgevoerd in het coronabeleid. Om inzicht te krijgen in de gevolgen van deze wijzigingen, hebben we 45 mensen hierover telefonisch geïnterviewd. We spraken over het coronatoegangsbewijs en hun vertrouwen in de overheid.
Samenvatting
Samenvatting
Uit de interviews blijkt dat mensen kritisch zijn over het coronatoegangsbewijs, zowel over het doel als de effectiviteit. Het vertrouwen in de overheid daalt. Dit komt door het gevoerde coronabeleid, in combinatie met ander overheidsbeleid. Verder hebben de 'versoepelingen van 25 september 2021' een positief effect op het welzijn van gevaccineerden, terwijl ongevaccineerden het juist als een verzwaring van maatregelen ervaren.
Hoe ervaren mensen het coronatoegangsbewijs?
Over het coronatoegangsbewijs (de QR-code) bestaan diverse meningen, waarbij de geïnterviewden die kritisch zijn over dit instrument meer mensen in hun omgeving hebben die hier ook kritisch in staan. Vaccinatiestatus is niet bepalend voor een kritische houding, ook sommige gevaccineerden hebben bedenkingen bij het doel, de effectiviteit en wenselijkheid van het coronatoegangsbewijs. Het coronatoegangsbewijs zorgt voor discussie tussen mensen, maar leidt in de praktijk zelden tot echt lastige situaties. Geïnterviewden spreken over het algemeen open en eerlijk met hun familie en vrienden over het coronatoegangsbewijs en accepteren dat ze er soms verschillend in staan.
"Je weet van elkaar hoe je er verschillend tegenover staat en dat levert niet echt een hoog oplopende discussie op."
"Ik zie wel mensen die wel erg voor vaccinatie zijn maar tegelijkertijd ook heel kritisch zijn ten aanzien van het coronatoegangsbewijs. Dat loopt echt wel heel erg door elkaar. Dat verrast me soms wel, maar het is niet het gesprek van de dag."
Toch ervaren de meeste geïnterviewden een neiging tot tweedeling in de maatschappij, die ze vooral opmerken in de (sociale) media en de politiek. De tweedeling wordt geassocieerd met de invoering van het coronatoegangsbewijs. Sommigen – vooral de ongevaccineerden – ervaren de boodschap vanuit de media en/of de politiek als polariserend en "niet helpend" voor het maken van een afweging over wel of niet vaccineren. Zo gaf een aantal geïnterviewden aan dat ze corona serieus nemen, maar dat hun kritische houding over het gevoerde coronabeleid wordt gesterkt door de verplichting die ze voelen bij het coronatoegangsbewijs.
"Mensen laten zich zeker niet vaccineren als je het steeds moeilijker maakt voor ze om normaal te leven. Dan hebben ze iets van, zie je wel, ik moet mijn rug recht houden, want er klopt iets niet."
De ervaringen die geïnterviewden hebben met het gebruik van het coronatoegangsbewijs zijn wisselend. Geïnterviewden geven aan dat ze niet altijd (tijdig) werden gevraagd het bewijs te laten zien en dat het verzoek om legitimatie daarbij achterwege bleef. Het effect van het coronatoegangsbewijs op de ervaren veiligheid is niet uitsluitend positief. Met name ongevaccineerden noemen dat het coronatoegangsbewijs zorgt voor 'schijnveiligheid'. Zij twijfelen aan de effectiviteit van de maatregel en zeggen dat een groen vinkje in de app hen geen extra gevoel van veiligheid geeft (zie ook: Onderzoeken bescherming coronavaccinaties).
"Welke veiligheid dan?! Een code geeft nooit een veilig gevoel. Het voegt niks toe. Ik kan het virus overbrengen of ik nou gevaccineerd ben of niet. De code houdt mij niet veilig. Het is geen enkele vorm van veiligheid. Het is alleen een vorm van macht: 'Ik bepaal of jij ergens naar binnen mag ja of nee.'"
Een deel van de gevaccineerde geïnterviewden voelt zich door het coronatoegangsbewijs juist wel veiliger en let daardoor minder op bijvoorbeeld afstand houden. De meesten geven echter aan ook met het coronatoegangsbewijs nog rekening te houden met de geadviseerde maatregelen. Daarbij is er wel verwarring over de status van de geadviseerde maatregelen: bijvoorbeeld het advies om afstand te houden waar dat mogelijk is (uit persconferentie d.d. 14 september 2021), wordt niet als zodanig gekend en nageleefd.
Hoe is het met het vertrouwen van mensen in de overheid?
De meeste geïnterviewden zeggen dat hun vertrouwen in de overheid in de maanden voorafgaand aan het interview is veranderd. Bij verreweg de meesten is het vertrouwen afgenomen, slechts enkelen geven aan dat het vertrouwen is toegenomen. De mensen die aangeven dat hun vertrouwen in de overheid is gedaald, zeggen dat dit komt door een combinatie van de huidige politieke situatie (zoals een demissionair kabinet, het formatieproces, de wooncrisis, de toeslagenaffaire en opvang van vluchtelingen) en de wijze waarop de overheid de situatie rondom corona aanpakt ('dansen met Janssen', het coronatoegangsbewijs en onduidelijkheid over het coronabeleid).
"Ik ben meer van 'walk like you talk'. Er zijn gewoon teveel schandalen rond de overheid. En dat aftreden en nog eens aftreden en dan toch vrolijk doorgaan. Ze leggen ons van alles op wat je moet doen, maar maken er zelf een rommeltje van. Toeslagenaffaire, Omtzigt, dat alles bij elkaar. Dan denken mensen: dan kan ik ook wel wat doen wat niet mag. Ik vind de overheid op dit moment geen lichtend voorbeeld."
"In het begin had ik 100% vertrouwen in het coronabeleid, maar nu vooral dat er is gekozen voor de QR-code als toegang is het vertrouwen wel enorm gedaald. Natuurlijk is het lastig hoe je met een pandemie moet omgaan en je blijkt soms een verkeerde keuze te hebben gemaakt. Maar dat toegangsbewijs vind ik zo’n belachelijke maatregel, dat was wel een kantelpunt."
Hoe ervaren mensen het 'nieuwe normaal' en hoe gaan ze ermee om?
Een deel van de geïnterviewden is (heel) positief over de versoepelingen en het nieuwe normaal. Veel mensen maken in de praktijk nog onderscheid tussen naaste familie en vrienden, en mensen buiten deze kring. Bij deze laatste groep houden ze meer afstand en worden ook maatregelen, zoals knuffelen en groepsgrootte, nog meer in acht genomen.
"Fijn dat er weer meer kan, fijn om weer vaker én met meer mensen af te kunnen spreken. Weer verjaardagen kunnen vieren, weer uit kunnen gaan met vrienden, geen mondkapje meer en niet meer steeds nadenken over 1,5m afstand houden."
"Met mijn eigen familie houd ik geen 1,5 meter meer, ook in de zomer niet meer. Wel met ooms en tantes. En met mensen waarvan ik weet dat die veel uitgaan en zo, dan zorg ik wel dat ik afstand houd."
Sommigen noemen daarbij dat de versoepelingen logisch zijn, omdat de meeste mensen ondertussen gevaccineerd zijn en ze in de praktijk veel van de maatregelen, zoals de anderhalve meter en thuiswerken, niet meer strikt naleefden. In hun beleving waren de versoepelingen al begonnen voordat ze werden afgekondigd. Naast mensen die de versoepelingen logisch vinden, zijn er ook geïnterviewden die negatief kijken naar de 'versoepelingen'. Dit betreft vooral ongevaccineerden. Een deel van hen ervaart geen versoepelingen, maar ziet de invoering van het coronatoegangsbewijs als een verzwaring. Dit zorgt soms voor heftige emoties, zoals boosheid en verdriet.
"Naleving van maatregelen was al sterk aan het afnemen en je ziet ook dat het overal weer drukker wordt."
"Het zijn geen versoepelingen. Het is een verzwaring voor mensen die niet gevaccineerd zijn. Ik kom nergens meer binnen. Ik voel me enorm gediscrimineerd. Als ik op een terras zit, kan ik niet eens naar binnen om even te plassen! Ik ben er heel boos over."
Voor de 15e keer sinds de start van de coronapandemie hebben we mensen geïnterviewd om inzichten uit het vragenlijstonderzoek verder uit te diepen. Ditmaal lag de focus op de ervaringen met het 'nieuwe normaal', het coronatoegangsbewijs en het vertrouwen in de overheid. Van 11-15 oktober 2021 werden 45 respondenten geïnterviewd die in eerdere vragenlijstrondes hadden aangegeven benaderd te mogen worden voor verdiepend onderzoek.
Bij het trekken van de steekproef hebben we gekeken naar leeftijd, opleidingsniveau, geslacht, vaccinatiestatus en waarschijnlijkheid van 'ondervonden last van de maatregelen vanwege beroep'. Er werden 104 respondenten geselecteerd die via een mail werden uitgenodigd voor een telefonisch interview.
Van de 45 respondenten die we spraken zijn er 26 man en 19 vrouw; er waren 22 respondenten (gedeeltelijk) gevaccineerd en 23 (nog) niet gevaccineerd.