Nederland is een dichtbevolkt land met veel dieren. Daarom moeten we alert zijn op nieuwe en bestaande ziekten die van dieren op mensen kunnen worden overgedragen. Zulke ziekten noemen we zoönosen. Voorbeelden zijn Q-koorts en vogelgriep. Om snel te kunnen ingrijpen en uitbraken onder controle te houden is in 2011 de zoönosestructuur opgezet door de ministeries van VWS en EZ.

Er zijn verschillende ziekteverwekkers bij dieren die ook bij mensen ziekten kunnen veroorzaken (zoönosen), nadat zij direct of indirect in contact met dieren zijn geweest, bijvoorbeeld in een stal. Snelle herkenning van het ziektebeeld bij de mens door de behandelend arts is essentieel voor een gerichte behandeling en het voorkómen van complicaties en kan bijdragen aan het beperken van blootstelling van andere mensen en/of dieren aan de ziekteverwekker. Hiervoor is kennis over het vóórkomen van zoönosen in de veestapel in Nederland van belang. In dit onderzoek is geïnventariseerd welke niet-meldingsplichtige zoönosen in potentie ziektelast kunnen veroorzaken bij bezoekers van een stal. Tevens is verkend of het melden van zoönotische ziekteverwekkers aan artsen van bijvoorbeeld GGD’en of aan huisartsen, zinvol kan zijn. De uitkomsten van dit onderzoek kunnen een bijdrage leveren aan de discussie over hoe het risico op ziekte door dier-contact verminderd kan worden door betere samenwerking tussen dierenartsen en artsen.

Huisdieren zijn een bron voor verschillende infectieziekten van wisselende ernst en incidentie. In dit onderzoek onder eigenaren van honden en katten kijken we naar manieren van omgang tussen mens en dier die de overdracht van zoönosen kunnen bevorderen. Uit de resultaten blijkt dat mensen en huisdieren nauw samenleven en dat bepaalde hygiënische maatregelen, zoals het ontwormen van dieren of het wassen van de handen voor een maaltijd, vaak achterwege blijven. Ook schiet de kennis tekort over hoe te handelen na een krab of beet. We willen echter het belang benadrukken van gedegen onderzoek naar de ziektelast van de bekende huisdierzoönosen voordat eventuele interventies gestart worden. Tenslotte: iets wat intuïtief vies lijkt, is niet altijd een infectierisico.

Nederland is de afgelopen decennia geconfronteerd met grote uitbraken van zoönosen zoals aviaire influenza in 2003 en Q-koorts in de periode 2007 – 2010 waarbij meer meer dan 4.000 mensen werden getroffen. Recenter, sinds 2011, wordt er tularemie onder hazen en mensen gemeld. Dit illustreert de noodzaak van een goede medische/veterinaire samenwerking om opkomende zoönotische infectieziekten te bestrijden. In juni 2011 is een formele samenwerking in de signalering en bestrijding van zoönosen officieel van start gegaan met het Signaleringsoverleg-Zoönosen (SO-Z). Dit overleg bestaat nu 5 jaar. Het SO-Z maakt deel uit van de landelijke zoönosestructuur voor signalering, beoordeling en bestrijding van zoönosen. Nederland loopt wereldwijd voorop met deze zoönosestructuur. In dit artikel wordt teruggeblikt op het ontstaan van het SO-Z en wordt ingegaan op de inhoud van het overleg evenals haar impact toegelicht.

De GGD Hart voor Brabant heeft samen met de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht in 2014 onderzoek gedaan naar het kennisniveau van medewerkers in dierenspeciaalzaken en dierenasiels over zoönosen en hygiëne. Ongeveer driekwart van de medewerkers kende het begrip ‘zoönose’ niet. Sommige medewerkers hadden zelf ooit een zoönose gehad, meestal ringworm. Om de kennis over zoönosen te verbeteren, hebben we een voorlichtingsfilm gemaakt waarin experts uitlegggen wat zoönosen zijn, hoe ze worden overgebracht en hoe besmetting voorkomen kan worden. De voorlichtingsfilm is ook geschikt voor het algemene publiek.

Voor mensen die werken op een zorgboerderij is het belangrijk om te weten dat zij zichzelf kunnen beschermen tegen infectieziekten. Denk bijvoorbeeld aan regelmatig goed handen wassen of de juiste beschermende kleding dragen tijdens het schoonmaken van een stal. Daarom hebben RIVM, Stigas, LTO Nederland en de GGD’en Utrecht en Hart voor Brabant een poster gemaakt die in de zorgboerderij opgehangen kan worden. Hierop worden de belangrijkste hygiëneregels op een duidelijke manier uitgelegd.

In 2002 heeft de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) de monitor van diergezondheid van landbouwhuisdieren in Nederland ingericht met de volgende 3 kerndoelen: • Het opsporen van uitbraken van bekende aandoeningen of ziekteverwekkers die niet in Nederland voorkomen • Het opsporen van nog onbekende aandoeningen • Zicht houden op trends en ontwikkelingen in diergezondheid Diergezondheid, volksgezondheid, voedselveiligheid en dierwelzijn zijn gebaat bij dit systeem. In dit artikel beschrijven we dit systeem, de diergezondheidsmonitor, en enkele resultaten uit 2014 met speciale aandacht voor zoönosen.