Regelmatig meten we hoeveel radioactiviteit er in Nederland in het drinkwater zit. Dit doen we zowel voor als na de zuivering van water dat als drinkwater gebruikt wordt. De kwaliteitseisen waar het water aan moet voldoen staan in het Drinkwaterbesluit.
Het Drinkwaterbesluit is uitgewerkt in de Drinkwaterregeling. Samen stellen ze de eisen aan de hoeveelheid radon, tritium en aan de (totale) indicatieve dosis die in water mag voorkomen. Dit noemen we de parameterwaarden.
Parameterwaarden zijn geen strikte grenswaarden. Als uit de controle van drinkwater blijkt dat een parameterwaarde wordt overschreden, dan moet de betrokken lidstaat nagaan of er een gezondheidsrisico is. Waar nodig moet de lidstaat maatregelen treffen om de waterkwaliteit te herstellen en te voldoen aan stralingsbeschermingseisen.
Voor zowel radon als tritium is de parameterwaarde in Nederland gesteld op 100 Becquerel per liter (Bq·l‑1). De parameterwaarde voor de totale indicatieve dosis is 0,1 millisievert per jaar (mSv (millisievert)·jaar‑1). De controle van de (totale) indicatieve dosis vindt in Nederland plaats door in het water de totale activiteit te meten van zowel alfa- als bètastraling. Als de totale alfa- en bèta-activiteit in (gezuiverd) drinkwater kleiner zijn dan respectievelijk 0,1 Bq·l‑1 en 1,0 Bq·l‑1, mag men aannemen dat de indicatieve dosis lager is dan de parameterwaarde van 0,1 mSv·jaar‑1. In dat geval is aanvullend stralingsonderzoek naar de mogelijke gezondheidsrisico's van specifieke radionucliden niet meer nodig.
Uitvoerende organisaties
Drinkwaterbedrijven voeren in Nederland dit monitoringprogramma uit. De drinkwaterbedrijven zuiveren het gewonnen water, zodat het drinkwater voldoet aan de wettelijke eisen. Ook bewaken ze de drinkwaterkwaliteit van bron tot kraan.
Onderstaande laboratoria voeren de radioactiviteitsmetingen uit voor alle drinkwaterbedrijven:
- Aqualab Zuid BV te Werkendam (ISO 17025 geaccrediteerd onder registratienummer L387)
- Het Waterlaboratorium NV te Haarlem (ISO 17025 geaccrediteerd onder registratienummer L404)
- Vitens Laboratorium te Leeuwarden (ISO 17025 geaccrediteerd onder registratienummer L043)
De drinkwaterbedrijven kunnen voor het uitvoeren van hun monitoringprogramma bovendien ondersteuning krijgen van het RIVM en Rijkswaterstaat. Het RIVM verzamelt en interpreteert alle meetgegevens, en rapporteert deze aan de nationale overheid en de Europese Commissie. Daarnaast voert het RIVM incidenteel meetcampagnes van radon in drinkwater uit.
Radon in drinkwater
Het radonniveau in het grond- en drinkwater in Nederland bevindt zich op een laag en constant niveau. Om die reden wordt radon (Rn-222) niet jaarlijks gemonitord, maar incidenteel gemeten via meetcampagnes. Radon in drinkwater is voor het laatst in 2015 gemeten en gerapporteerd.
De hoogste gemeten waarde in grondwater was 16,7 Bq·l‑1. Dat ligt veel lager dan de parameterwaarde van 100 Bq·l‑1. Het niveau van radon in het gezuiverde (rein) water was altijd lager dan in het ongezuiverde grondwater.
Metingen door de jaren heen
2019-2020-2021 Het merendeel van de metingen van ongezuiverd water liggen onder de zogeheten parameterwaarde. Dat was in voorgaande jaren ook het geval. Dat betekent dat voor het merendeel van het drinkwater geen verder onderzoek nodig is. Een klein aantal metingen in ongezuiverd water kwam net iets boven de parameterwaarde uit. Dat heeft echter geen gevolgen want in gezuiverd drinkwater liggen deze niveaus altijd onder de parameterwaarden. Dit blijkt uit vervolgonderzoek en metingen uit voorgaande jaren aan gezuiverd drinkwater. Een uitvoerigere beschrijving van de resultaten is hieronder weergegeven.
2002-2018 De metingen van de jaren 2002 tot 2018 zijn gerapporteerd in eerdere RIVM publicaties (zie relevante RIVM publicaties).
In zowel ongezuiverd (ruw) als gezuiverd (rein) water wordt gemeten op tritium (H-3), totaal alfa-activiteit, totaal bèta-activiteit en rest bèta-activiteit. Rest bèta is totaal bèta-activiteit zonder het natuurlijk voorkomende kalium-40.
Het aantal metingen per jaar, hangt af van de hoeveelheid drinkwater die het drinkwaterbedrijf produceert. Het ligt tussen minimaal 1 en maximaal 26 maal per jaar. Het water dat gemeten wordt komt van pompstations over heel Nederland (zie onderstaande kaart).
De niveaus voor de totaal bèta-activiteit en tritium lagen in 2019, 2020 en 2021 onder de parameterwaarden van respectievelijk 1,0 Bq·l‑1 en 100 Bq·l-1. Dit is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Omdat er weinig kalium (K-40) in het water aanwezig is, is er voor de meeste stations geen significant verschil tussen de gemiddelde niveaus voor totaal bèta-activiteit en rest bèta-activiteit.
Metingen in 2019
De resultaten van 2019 zijn samengevat in onderstaande tabel. In 2019 lagen de niveaus voor de totaal bèta-activiteit en tritium onder de parameterwaarden van respectievelijk 1,0 Bq·l‑1 en 100 Bq·l-1. Dit is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Omdat er weinig kalium (K-40) in het water aanwezig is, is er voor de meeste stations geen significant verschil tussen de gemiddelde niveaus voor totaal bèta-activiteit en rest bèta-activiteit.
In 2019 was in ongezuiverd water het gemiddelde niveau voor totaal-alfa bij 3 van de 177 pompstations hoger dan de parameterwaarde van 0,1 Bq·l‑1. Op basis van vervolgonderzoek en metingen uit voorgaande jaren valt te concluderen dat na zuivering het drinkwater altijd onder de parameterwaarde ligt.
Tabel met de samenvattende resultaten van het monitoringprogramma van drinkwater in 2019
| Parameter | Totaal alfa | Totaal bèta | Rest bèta | Tritium |
|---|---|---|---|---|
| Gemiddelde waarde (1) | < 0,04 Bq·l-1 | < 0,1 Bq·l-1 | < 0,1 Bq·l-1 | < 4,0 Bq·l-1 |
| Totaal aantal pompstations | 177 | 177 | 159 | 177 |
| Totaal aantal uitgevoerde analyses | 622 | 387 | 344 | 412 |
| Maximale waarde (2) | 0,24 Bq·l-1 | 0,6 Bq·l-1 | < 0,2 Bq·l-1 | 13 Bq·l-1 |
| Aantal pompstations gelijk aan maximale waarde (3) | 1 | 1 | 10 | 1 |
| Aantal analyses gelijk aan maximale waarde (4) | 6 | 1 | 82 | 13 |
| Parameterwaarde volgens Drinkwaterbesluit | 0,1 Bq·l-1 | 1,0 Bq·l-1 | - | 100 Bq·l-1 |
| Aantal pompstations hoger dan parameterwaarde (5) | 3 | 0 | - | 0 |
| Aantal analyses hoger dan parameterwaarde (6) | 25 | 0 | - | 0 |
(1) Activiteitsniveau gemiddeld over alle pompstations
(2) Maximale waarde van de activiteitsniveau gemiddeld per pompstation
(3) Aantal pompstations waarbij het gemiddelde van alle analyses per pompstation gelijk is aan de maximale waarde
(4) Aantal analyses waarvoor het gemiddelde van het pompstation in kwestie gelijk is aan de maximale waarde
(5) Aantal pompstations waarbij het gemiddelde van alle analyses hoger is dan de screeningswaarde
(6) Aantal analyses waarvoor het gemiddelde per pompstation in kwestie hoger is dan de screeningswaarde
Metingen in 2020
De resultaten van 2020 zijn samengevat in onderstaande tabel. In 2020 lagen de niveaus voor de totaal bèta-activiteit en tritium onder de parameterwaarden van respectievelijk 1,0 Bq·l‑1 en 100 Bq·l-1. Dit is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Omdat er weinig kalium (K-40) in het water aanwezig is, is er voor de meeste stations geen significant verschil tussen de gemiddelde niveaus voor totaal bèta-activiteit en rest bèta-activiteit.
In 2020 was in ongezuiverd water het gemiddelde niveau voor totaal-alfa bij 1 van de 177 pompstations hoger dan de parameterwaarde van 0,1 Bq·l‑1. Op basis van vervolgonderzoek en metingen uit voorgaande jaren valt te concluderen dat na zuivering het drinkwater altijd onder de parameterwaarde ligt.
Tabel met de samenvattende resultaten van het monitoringprogramma van drinkwater in 2020
| Parameter | Totaal alfa | Totaal bèta | Rest bèta | Tritium |
|---|---|---|---|---|
| Gemiddelde waarde (1) | < 0,04 Bq·l-1 | < 0,1 Bq·l-1 | < 0,1 Bq·l-1 | < 4,0 Bq·l-1 |
| Totaal aantal pompstations | 171 | 176 | 158 | 173 |
| Totaal aantal uitgevoerde analyses | 644 | 407 | 366 | 417 |
| Maximale waarde (2) | 0,21 Bq·l-1 | 0,5 Bq·l-1 | < 0., Bq·l-1 | 14 Bq·l-1 |
| Aantal pompstations gelijk aan maximale waarde (3) | 1 | 4 | 1 | 1 |
| Aantal analyses gelijk aan maximale waarde (4) | 6 | 4 | 1 | 13 |
| Parameterwaarde volgens Drinkwaterbesluit | 0,1 Bq·l-1 | 1,0 Bq·l-1 | - | 100 Bq·l-1 |
| Aantal pompstations hoger dan parameterwaarde (5) | 1 | 0 | 0 | 0 |
| Aantal analyses hoger dan parameterwaarde (6) | 6 | 0 | 0 | 0 |
(1) Activiteitsniveau gemiddeld over alle pompstations
(2) Maximale waarde van de activiteitsniveau gemiddeld per pompstation
(3) Aantal pompstations waarbij het gemiddelde van alle analyses per pompstation gelijk is aan de maximale waarde
(4) Aantal analyses waarvoor het gemiddelde van het pompstation in kwestie gelijk is aan de maximale waarde
(5) Aantal pompstations waarbij het gemiddelde van alle analyses hoger is dan de screeningswaarde
(6) Aantal analyses waarvoor het gemiddelde per pompstation in kwestie hoger is dan de screeningswaarde
Metingen in 2021
De resultaten van 2021 zijn samengevat in onderstaande tabel. In 2021 lagen de niveaus voor de totaal bèta-activiteit en tritium onder de parameterwaarden van respectievelijk 1,0 Bq·l‑1 en 100 Bq·l-1. Dit is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Omdat er weinig kalium (K-40) in het water aanwezig is, is er voor de meeste stations geen significant verschil tussen de gemiddelde niveaus voor totaal bèta-activiteit en rest bèta-activiteit.
In 2021 was in ongezuiverd water het gemiddelde niveau voor totaal-alfa bij 2 van de 187 pompstations hoger dan de parameterwaarde van 0,1 Bq·l‑1. Op basis van vervolgonderzoek en metingen uit voorgaande jaren valt te concluderen dat na zuivering het drinkwater altijd onder de parameterwaarde ligt.
Tabel met de samenvattende resultaten van het monitoringprogramma van drinkwater in 2021
| Parameter | Totaal alfa | Totaal bèta | Rest bèta | Tritium |
|---|---|---|---|---|
| Gemiddelde waarde (1) | < 0,04 Bq·l-1 | < 0,1 Bq·l-1 | < 0,1 Bq·l-1 | < 4,0 Bq·l-1 |
| Totaal aantal pompstations | 187 | 226 | 206 | 189 |
| Totaal aantal uitgevoerde analyses | 570 | 431 | 473 | 389 |
| Maximale waarde (2) | 0,24 Bq·l-1 | 0,5 Bq·l-1 | < 0,4 Bq·l-1 | 9 Bq·l-1 |
| Aantal pompstations gelijk aan maximale waarde (3) | 1 | 1 | 1 | 1 |
| Aantal analyses gelijk aan maximale waarde (4) | 6 | 2 | 2 | 1 |
| Parameterwaarde volgens Drinkwaterbesluit | 0,1 Bq·l-1 | 1,0 Bq·l-1 | - | 100 Bq·l-1 |
| Aantal pompstations hoger dan parameterwaarde (5) | 2 | 0 | - | 0 |
| Aantal analyses hoger dan parameterwaarde (6) | 7 | 0 | - | 0 |
(1) Activiteitsniveau gemiddeld over alle pompstations
(2) Maximale waarde van de activiteitsniveau gemiddeld per pompstation
(3) Aantal pompstations waarbij het gemiddelde van alle analyses per pompstation gelijk is aan de maximale waarde
(4) Aantal analyses waarvoor het gemiddelde van het pompstation in kwestie gelijk is aan de maximale waarde
(5) Aantal pompstations waarbij het gemiddelde van alle analyses hoger is dan de screeningswaarde
(6) Aantal analyses waarvoor het gemiddelde per pompstation in kwestie hoger is dan de screeningswaarde