Bacteriën die ongevoelig zijn voor antibiotica komen niet alleen voor bij mensen, ook bij dieren, in ons voedsel en in het milieu. Van hieruit kunnen resistente bacteriën worden verspreid naar mensen of andere dieren. Er zijn meerdere routes via welke resistente bacteriën zich kunnen verspreiden. Het is belangrijk om goed te weten hoe welke bacteriën verspreid worden. Zodat we effectieve maatregelen kunnen ontwikkelen en inzetten.

Antibioticaresistentie in de veehouderij

Wanneer dieren een infectie met een bacterie hebben, kan het zijn dat zij antibiotica nodig hebben. Ook bij dieren kunnen bacteriën ongevoelig worden voor antibiotica. Via direct contact met mensen kunnen deze bacteriën zich verspreiden.  Dit komt met name in de veehouderij voor. In deze sector werd in ons land veel antibiotica gebruikt in vergelijking met andere landen. Dankzij maatregelen is het antibioticagebruik de afgelopen 13 jaar met ongeveer 70% afgenomen. Daardoor is ook de resistentie bij de meeste dieren in de dierhouderij over de jaren heen afgenomen. Dit is te zien in de MARAN Nethmap 2022 rapportage.

  • Alleen een dierenarts mag antibiotica voorschrijven.
  • Een dierenarts moet het bedrijf inspecteren en beoordelen. Daarna mag hij/zij pas antibiotica voorschrijven en toedienen aan zieke dieren.
  • Alleen onder strikte voorwaarden mag een veehouder zelf antibiotica toedienen.
  • Pluimveehouders, melkveehouders, kalverhouders en varkenshouders moeten het gebruik van antibiotica op hun bedrijf registeren. De Autoriteit Diergeneesmiddelen (SDA) legt de gegevens vast. De SDa Netherlands Veterinary Medicines Authority (Netherlands Veterinary Medicines Authority) Netherlands Veterinary Medicines Authority  maakt regels voor goed gebruik van antibiotica.
  • Antibiotica die als laatste redmiddel voor mensen worden gebruikt, mogen niet of alleen onder strikte voorwaarden worden gebruikt bij dieren.
  • Veehouders mogen geen dieren aanleveren voor de slacht waar resten van antibiotica in zitten.

Antibioticaresistentie in voedsel

Bacteriën kunnen zich ook via voedsel verspreiden. Dit geldt ook voor bacteriën die ongevoelig zijn voor antibiotica. Bijvoorbeeld via rauwe groenten, verse kruiden of vlees van dieren die resistente bacteriën bij zich dragen. Het is daarom belangrijk om bij het bereiden, het eten én het bewaren van voedsel voldoende hygiënemaatregelen te nemen, zoals handen wassen.

Antibioticaresistentie in het milieu 

In het milieu komen resistente bacteriën ook voor. Sinds ongeveer 2010 is er aandacht voor hoe vaak ze voorkomen in water, bodem en lucht. De resistente bacteriën zijn vooral afkomstig van menselijk afvalwater en van mest van landbouwhuisdieren en wilde dieren. Zo bereiken resistente bacteriën oppervlaktewater (zoals rivieren, grachten, zwem- en recreatiewater), bodem (via mest) en lucht (bijvoorbeeld rond boerderijen). Mensen kunnen blootgesteld worden aan resistente bacterien in het milieu, bijvoorbeeld tijdens recreatie. Daarom is het belangrijk in de gaten te houden hoe antibioticaresistentie in het milieu zich in de tijd ontwikkelt. Dit is ook relevant voor landen buiten Europa, waar de waterkwaliteit slechter kan zijn. Rioolwater kan ook gebruikt worden om in kaart te brengen waar resistente bacteriën in de Nederlandse bevolking voorkomen en hoeveel. Dit noem je rioolwatersurveillance.

WHO World Health Organization (World Health Organization) samenwerkingscentrum voor risico inschatting van ziekteverwekkers in voedsel en water

Het RIVM heeft een samenwerkingscentrum die de WHO ondersteunt bij de risico inschatting van ziekteverwekkers in voedsel en water (WHO Collaborating Centre for Risk Assessment of Pathogens in Food and Water | RIVM).