Bacteriofagen (kortweg: fagen) zijn virussen die bacteriën kunnen aanvallen. Het zijn de ‘natuurlijke’ vijanden van bacteriën. Ze komen overal voor waar bacteriën zijn, zoals op onze huid en in ons darmstelsel en in de natuur. Net als antibiotica kunnen ze worden ingezet om infecties veroorzaakt door bacteriën te behandelen bij mensen. Dit is een ingewikkeld proces. Het inzetten van de juiste faag is precisiewerk en kost veel tijd. Bacteriofagen zijn daarom niet geschikt voor behandeling van acute infecties.
Bacteriofagen gebruiken als behandeling voor infecties?
We hebben nog te weinig kennis over hoe effectief en veilig fagen zijn wanneer ze worden gebruikt bij behandeling van infecties. Doordat het bereidingsproces van de fagen veel tijd kost en ingewikkeld is, zijn ze niet geschikt om acute infecties te behandelen. Op dit moment weten we dat bacteriofagen werken bij infecties aan de lichaamsoppervlakten, zoals huid, keel en darmen. Voor mensen met een bacteriële infectie die niet meer behandeld kunnen worden met antibiotica, kan worden onderzocht of bacteriofaagtherapie een geschikt alternatief is. Bacteriën kunnen echter ook ongevoelig worden voor faagtherapie. De effectiviteit van faagtherapie is dus nog niet duidelijk.
Hoe werken bacteriofagen?
Fagen kunnen zich hechten aan een bacterie of een bacterie binnendringen. Als dat gebeurt kunnen ze twee dingen doen: zich vermeerderen ten koste van de bacterie of binnendringen in het erfelijk materiaal van de bacterie. In het eerste geval gaat de bacterie kapot, in het tweede geval niet. Als een bacteriofaag altijd leidt tot het kapotgaan van de bacterie, zou je deze in principe bij behandeling van bacteriële infecties kunnen inzetten.
Elke bacterie heeft een of meer specifieke bijbehorende fagen en lang niet alle fagen vernietigen bacteriën. Het behandelen van infecties met bacteriofagen vraagt dus veel kennis over alle verschillende typen fagen. Een faag die alleen een bacterie kan binnendringen, maar deze niet vernietigd, is niet bruikbaar om een bacteriële infectie te bestrijden.
Historie van bacteriofagen en antibiotica
Bacteriofagen werden begin vorige eeuw ontdekt, ongeveer tegelijk met antibiotica. Ze werken op een andere manier dan antibiotica. Antibiotica zijn werkzaam tegen meerdere bacteriesoorten tegelijkertijd. Een faag werkt heel specifiek tegen één type bacterie. Het voordeel van fagen is dat ze nuttige bacteriën in het lichaam met rust laten. Een belangrijk nadeel is dat ze niet snel kunnen worden ingezet tegen infecties. De ziekmakende bacterie moet namelijk eerst opgespoord en gekweekt (vermenigvuldigd) worden. Daarna moet er een bijpassende faag of fagen bij worden gezocht. Dit proces kan enkele dagen duren. Om deze praktische redenen hadden antibiotica meer succes en is het gebruik van fagen op de achtergrond geraakt.