Aan het einde van 2021 bleken er ongeveer 305.000 operaties minder te zijn gedaan dan werd verwacht. In 2020 en 2021 zijn er hierdoor 320.000 levensjaren in goede gezondheid (18 procent van het verwachte aantal) verloren gegaan. Er zijn in totaal meer operaties uitgesteld of afgezegd, maar een deel was voor 31 december 2021 al ingehaald.

Uitstel van planbare operaties

In dit onderzoek is alleen gekeken naar de uitgestelde planbare operaties in ziekenhuizen. Dit zijn operaties die medisch gezien langer dan een maand kunnen wachten. Spoedoperaties, zoals bij verkeersongevallen en ingrepen bij kanker, zijn niet meegenomen. Deze gingen ook tijdens de pandemie vaak wel door.

Breder onderzoek naar uitgestelde zorg

Dit onderzoek laat een deel van de totale gezondheidsschade zien die het coronavirus heeft veroorzaakt in onze samenleving. Naast dit onderzoek is en wordt er nog veel meer onderzoek gedaan naar de gevolgen voor de gezondheid. Zo onderzocht het RIVM ook andere onderdelen van uitgestelde zorg, zoals de zorgmijding via huisartsen en werd samen met het CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) de (over)sterfte door COVID-19 onderzocht.  Ook is onderzocht of de minder geleverde ziekenhuiszorg verschilde tussen inkomensgroepen. Dit onderzoek is weer onderdeel van een breder onderzoek naar de Gezondheidseconomische aspecten van de pandemie.

Gezondheidsverlies meetbaar maken

Dit onderzoek naar uitgestelde operaties laat zien wat het gezondheidsverlies is van 12 specialismen waarbinnen planbare operaties worden uitgevoerd. Dit verlies betekent dat mensen (nog) niet kunnen profiteren van het voordeel van de operatie voor hun gezondheid. Dit voordeel – of de gezondheidswinst – wordt uitgedrukt in QALY quality-adjusted life years (quality-adjusted life years)’s.

QALY is een begrip dat in de gezondheidswetenschappen vaak gebruikt wordt om gezondheidseffecten te beschrijven. Het staat voor quality-adjusted life year. Oftewel een levensjaar gecorrigeerd voor de kwaliteit van dit levensjaar.
1 QALY vertegenwoordigt een levensjaar in volledige gezondheid, een half of een kwart QALY een levensjaar met een groot of zelfs heel groot verlies aan kwaliteit van leven.

In onderstaande video’s wordt dit aan de hand van een voorbeeld uitgelegd. 

Gezondheidsverlies per specialisme en behandeling

In de tabel hieronder staat per specialisme hoeveel gezondheidswinst er verloren is gegaan, oftewel niet behaald is ten opzichte van wat we hadden verwacht onder normale omstandigheden.

De specialismen oogheelkunde, orthopedie en heelkunde zijn verantwoordelijk voor het grootste aandeel niet-gerealiseerde QALY quality-adjusted life years (quality-adjusted life years)'s. Gevolgd door keel-, neus-, oorheelkunde en plastische chirurgie.

Het is wel belangrijk om te realiseren dat specialismen niet zomaar te vergelijken zijn. De aantallen operaties die zij jaarlijks uitvoeren verschillen sterk, net als het aandeel planbare zorg ten opzichte van spoedeisende zorg. Het is daarom logisch dat een kleiner specialisme met minder planbare operaties lager uitkomt qua gezondheidsverlies dan een specialisme waar normaal gesproken veel planbare operaties worden gedaan. 

In de §3.2 t/m 3.13 van het onderzoeksrapport zijn per specialisme de niet-gerealiseerde QALY’s te vinden. Uitgesplitst naar jaartal, aandoening en ingreep

Tabel resultaten verwachte hoeveelheid QALY quality-adjusted life years (quality-adjusted life years)’s en niet-gerealiseerde QALY’s per specialisme en totaal

Lessen voor de toekomst

In het onderzoek zijn ook een aantal scenario’s geschetst voor inhaalzorg. Daarbij is voor de komende 5 jaar gekeken wat er zou kunnen gebeuren met het totale gezondheidsverlies als er tijdens een aantal weken per jaar extra zorg (inhaalzorg) geleverd kan worden. Zo zou het gezondheidsverlies met 19.000 levensjaren ‘teruggewonnen’ kunnen worden als tot eind 2026 elk jaar een paar weken lang 5% extra operaties uitgevoerd kunnen worden.

Geschetste situaties inhaalzorg onzeker

De resultaten van deze geschetste situaties zijn erg onzeker en moeten ook als zodanig worden opgevat. Of ze uitkomen, hangt van veel factoren af. Denk aan de ontwikkeling van het virus, het beschikbare aantal zorgmedewerkers en hoe de zorg in de toekomst georganiseerd wordt. Het RIVM deed hiervoor een aantal aanbevelingen aan het ministerie van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport).

Overzicht van corona-onderzoek door RIVM