Sinds maart 2022 geven jongeren vaak aan dat ze mentale klachten hebben. Hoewel het percentage vergeleken met een jaar geleden wel wat lager ligt, is er nog weinig herstel te zien. Om beter te begrijpen waarom mentaal herstel uitblijft en wat jongeren zelf denken dat ze nodig hebben om zich beter te voelen, hebben we hen hier open vragen over gesteld. Deze antwoorden horen bij het zevende kwartaalonderzoek van het Gezondheidsonderzoek COVID-19.
Redenen waarom jongeren niet lekker in hun vel zitten volgens henzelf
In maart 2023 gaven 1.668 jongeren met mentale klachten, zelfdodingsgedachten en/of mentale hulpbehoefte antwoord op de vraag hoe het komt dat ze niet lekker in hun vel zitten.
Drukte en prestatiedruk
Veel jongeren geven aan dat ze het erg druk hebben. Er is weinig vrije tijd, alles is volgepland en het is lastig om te schrappen. Ze hebben bijvoorbeeld veel huiswerk op de middelbare school, willen studievertraging inhalen, werken om de studieschuld in te perken of hebben een baan met hoge werkdruk. Bij sommigen komt daar nog de mantelzorg voor een ziek familielid bovenop. Eigenlijk, zeggen sommige jongeren, hebben ze geen tijd om bij te komen en leuke dingen te doen met familie en vrienden. Voor anderen zorgen de sociale afspraken alleen nog maar voor meer druk in hun leven.
De drukte komt deels door de prestatiedruk die jongeren ervaren, of wordt erdoor versterkt. Ze hebben het gevoel dat ze alles moeten kunnen en vergelijken zich met anderen die meer hebben bereikt dan zijzelf. Door de coronaperiode maar ook om andere redenen lopen sommige jongeren achter op school of in hun studie. Een paar jongeren zeggen dat ze hoge eisen aan zichzelf stellen. Anderen ervaren al het werken en studeren als zinloos en zouden het liefst niets meer hoeven.
De prestatiedruk die jongeren voelen werkt door in hoe ze zich voelen over hun toekomst. Jongeren twijfelen of ze wel de juiste keuzes hebben gemaakt over school, studie of werk. Daarnaast versterken de woningnood en geldgebrek (bijvoorbeeld door studieschuld) hun onzekerheid of de stress die ze ervaren. Jongeren willen graag een fijne baan en genoeg geld hebben om een huis te kunnen kopen, maar het is de vraag of dat haalbaar is, hoeveel dat van hen zal vragen.
“Veel stress door school waar veel tegelijkertijd gebeuren moest. Ook kreeg een familielid hartproblemen waardoor ik thuis ook meer moest doen.”
“Door geld weinig vrije tijd omdat ik heel hard moet werken en vaak uitgeput ben door werk.”
“Ik voel me soms overweldigd door alles wat ik in het dagelijkse leven 'moet' doen om mezelf te onderhouden, dus: werken, school, leren, sociale contacten. Dit maakt samen een hele drukke agenda en ik heb niet het gevoel dat ik ergens iets kan minderen. Bijv. leren moet ik om mijn opleiding te maken, werken moet ik om de huur te betalen, sociale contacten moet ik onderhouden omdat ik anders mijn vrienden verlies, enzovoort.”
“Ik voel dat ik alles moet doen/zijn maar dat niet kan. Ik moet nú mijn leven op orde hebben en alles perfect doen, maar de realiteit is anders.”
“Druk van alles in de omgeving, school, werk, privé. Verwachtingen en niet kunnen doen wat je wil doen, uitzichtloos, geen perspectief.”
“Stress vanwege examenjaar en onzekerheid wat erna komt.”
“Thuis vormt soms geen fijne omgeving waardoor ik misschien minder dingen doe die ik leuk vind en zou graag een eigen plekje willen, maar een huis/appartement is voor nu erg duur. Dit dilemma zorgt voor veel stress.”
“Omdat een fulltime master niet te combineren valt met mantelzorg. Ik houd geen tijd meer over voor mezelf en leef van deadline tot deadline om alles maar bol te werken. Elke dag om 5:00 gaan slapen, omdat ik 's nachts mijn huiswerk kan doen en kan studeren (aangezien het dan eindelijk stil is), is ook niet erg chill. Ik heb geen psychische klachten, maar wel lichamelijk. Mijn lichaam is gewoon op nu.”
Mentale klachten
Veel jongeren noemen een diagnose die ze hebben gekregen, zoals depressie, eetstoornis of burn-out. Een aantal jongeren zegt dat ze slecht in hun vel zitten doordat ze adhd of autisme hebben, of zelfs allebei. Zij beschrijven dat ze extra moeite hebben met de combinatie van alles wat ze moeten doen in het dagelijks leven en met het onderhouden van contacten in een samenleving vol prikkels. Een paar willen graag een gesprek met een psycholoog maar lopen aan tegen de lange wachttijden.
De meeste jongeren die trauma's of heftige gebeurtenissen noemen als reden waarom ze niet goed in hun vel zitten, zeggen er niet bij wat ze precies hebben meegemaakt. De paar jongeren die wel meer zeggen over wat ze hebben meegemaakt, hebben het over (seksueel) misbruik, de zelfmoord van een vriend(in), of het overlijden van familieleden.
Bij andere jongeren blijkt uit hun antwoorden dat ze negatieve gedachten hebben over zichzelf en de wereld. Zij voelen zich bijvoorbeeld onzeker. Of ze hebben voor hun gevoel geen invloed op problemen die spelen op nationaal of op wereldniveau, zoals klimaat en oorlog, en voelen zich soms onbegrepen door de politiek.
“4 jaar lang depressief en suïcidaal geweest (~19-23), dit is nog niet altijd afgewerkt. Bij (heftige) stress of emotionele beroepen van vrienden komen de suïcidale gedachten vaak weer terug als 'oplossing' op de problemen (zoals ik mijn situatie dan ervaar).”
“Zit aan antidepressiva medicijnen en voel me hierdoor soms niet helemaal mezelf. En door blijvende depressie klachten.”
“Burn-out ging in een vicieuze cirkel verder in milde depressie. Seizoensdepressie en schoolstress hielpen daar ook niet bij. Ook een langdurige relatie verbroken.”
“Angststoornis, ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), postpartum depressie, niet voor eigen kind kunnen zorgen en veel vage lichamelijke klachten.”
“Door mijn autisme heb ik veel moeite met het leven. Zoals het omgaan met de prikkelverwerking maar ook de interactie met anderen. […]”
“Ik ben aangerand in oktober en heb last van paniekaanvallen en slecht slapen/concentratie problemen.”
“Zelfmoord van een goede vriend.”
“Veel meegemaakt op jonge leeftijd, geen fijne thuissituatie, maar ook niet een waar ik zomaar uit kan en veel onzekerheden over hoe het verder moet. Vertrouwen dat ik in een belangrijk persoon voor me had bleek misplaatst. Ik wil graag verder zijn dan ik nu ben.”
“De wereld om mij heen, stikstof crisis, huizen te kort, vaccinatiedwang etc.”
“De stress van de maatschappij en de wetenschap dat we als we zo doorgaan onszelf en het klimaat naar de tering helpen en dat de mensen die er iets aan kunnen doen er niks aan doen omdat ze liever nog meer geld verdienen waar ze nooit iets mee gaan doen.”
“Toekomstperspectief van onze generatie. De politiek die onze generatie bewust pest. Wereldstabiliteit.”
Relaties en eenzaamheid
Jongeren schrijven in hun antwoorden dat ze weinig vrienden hebben, geen fijne klas hebben of ruzie hebben met leeftijdsgenoten. Sommigen worden gepest of zijn in het verleden gepest en hebben hier nog last van. Soms vinden jongeren het erg lastig om vriendschappen op te bouwen of hebben ze moeite met sociale situaties. Ook relatieproblemen met een geliefde worden vaak genoemd als reden voor het niet lekker in hun vel zitten. Het kan zijn dat de thuissituatie van jongeren niet fijn is, bijvoorbeeld omdat de relatie met hun vader of moeder niet goed loopt of ouders in scheiding liggen. Door al deze factoren kunnen jongeren zich eenzaam en onzeker voelen.
“Ik heb op school niet veel vrienden. Soms voel ik me eenzaam.”
“Door gebruik mobiele telefoon, vriendinnen die stom doen.”
“Ik heb soms ruzie met kinderen op school.”
“Gevoelens van leegte, weinig verbondenheid, gebrek aan zingeving.”
“Heb als kleuter diagnose autisme gehad en vind dat vervelend en heb nare tijd op speciaal basisonderwijs meegemaakt.”
“[…] Daarnaast vind ik navigeren in sociale contacten, zowel met vrienden als mijn partner ook lastig. Vertrouwen en je veilig voelen bij mensen is ook iets wat nog in ontwikkeling is.”
“Relatie verbroken.”
“Mijn ouders gaan scheiden en ik zie mijn vrienden steeds minder.”
Lichamelijke klachten
Een aantal jongeren voelt zich regelmatig somber omdat ze fysieke pijn hebben, bijvoorbeeld omdat ze een ongeluk hebben gehad, of omdat ze last hebben van een ziekte, chronische aandoening of allergieën. Een klein deel zegt dat bij hen long-covid is vastgesteld of dat ze denken dat ze dit hebben.
“Ik ben aan het revalideren van een zwaar hersentrauma. Dat is helaas een lange weg met veel ups and downs.”
“Oververmoeidheid, herstellen van zeer ziek zijn geweest.”
“Ik heb afgelopen tijd de keuze moeten maken om voor een derde keer geopereerd te worden aan iets, wat eigenlijk na de eerste keer al goed zou moeten zijn.”
“Pfeiffer.”
“Ik heb sinds de zomer diabetes en coeliakie en heb veel last van allergieën.”
“Chronische heup en knie klachten met veel pijn. Soms depressieve periodes (in het algemeen), maar hier kom ik uiteindelijk altijd wel uit. Veel meegemaakt dit jaar.”
“Ik heb de diagnose long-covid gekregen.”
“Door een ongeluk ben ik slecht mobiel geraakt, dit in combinatie met een studie is bijna niet te doen. En ik word slecht gesteund vanuit mijn studie. De samenleving doet alsof het oké is, wanneer je trager bent of minder hard kunt werken. In de praktijk is dit niet zo.”
Andere oorzaken
Alle jongeren die mentale klachten aankruisten kregen de open vraag te zien, ook jongeren die alleen aangaven dat ze in de laatste 4 weken erg zenuwachtig waren of behoefte aan mentale hulp hadden en die al hebben ontvangen. Een deel van deze jongeren zegt dan ook dat ze zich nu beter voelen. Jongeren noemen hele begrijpelijke redenen voor waarom ze zich soms vervelend voelen, zoals puber zijn, het sombere winterweer of ongesteldheid. Of ze maakten ingrijpende veranderingen mee. Denk aan verhuizen, in het buitenland studeren, afstuderen, beginnen met werk of wennen aan het leven met een pasgeboren baby. Andere jongeren weten niet goed waardoor ze slecht in hun vel zitten.
“Ik ben een puber he.”
“Winterdip, soms te weinig slaap, hormonen ;). Stemmingswisselingen die bij het leven horen.”
“Ik weet niet hoe het komt. Misschien door stress van examenjaar en het sombere weer.”
“Op dit moment gaat het prima met mijn mentale gezondheid, alleen de examens komen eraan en hoewel ik me nooit zo druk maak om school, wordt het me nu toch wel heel veel. Ik ben heel druk op een dag (ook met werk) en soms wordt het iets te veel. Ik moet elke dag vroeg op voor school en vooral aan het eind van de week word ik daar wel moe van.”
“Omdat ik mijn oma miste zij is op vakantie voor een tijd en nu kan ik niet meer elke week bij haar slapen en leuke dingen doen met haar.”
“Er is veel gaande momenteel, scriptie schrijven, bruiloft voorbereiden, verhuizen. Er verandert veel in het leven, en ik heb meestal wel wat tijd nodig om daaraan te wennen.”
“Ik had vlagen van somberheid die ik vaak niet kon verklaren.”
Coronaperiode als versterkende factor
Een aantal jongeren geeft aan dat hun depressiviteit, eenzaamheid of stress verergerd is door de coronaperiode. Jongeren met autisme geven regelmatig aan dat ze de coronaperiode moeilijk vonden en nog steeds last hebben van onzekerheid. Ook zorgen school- of studieachterstanden van die tijd nu nog voor drukte en stress.
“Eenzaamheid vooral. Door mijn autisme heb ik al moeite met sociale interactie, maar door corona is dit erger geworden. Want de mogelijkheid tot verbintenis tussen mensen was compleet weg.”
“Met name door een hoge studiedruk, mede door de coronaperiode.”
“Ik heb net 1460 woorden getypt over mijzelf. Mijn depressieve gedachten, schoolachterstand, socialiteit problemen en meer door corona, maar het was te lang … ik ben nu oké hoor. Ik ben oké en blij :)”
“Dat kwam door heel veel soorten factoren. Ik ben net voor de corona periode depressief geworden en in de corona periode was dit erger geworden. Ondertussen voel ik me redelijk goed als het over geluk gaat. Echter zit ik soms nog steeds niet altijd even goed in mijn vel door de vele stress factoren in mijn leven. Het is haast onmogelijk om aan alles te voldoen.”
“Ik zit al 1,5 jaar thuis met een burn-out en angstklachten. Hierdoor ga ik niet naar school en werk ik niet omdat ik daar de energie niet voor heb. Dit is gekomen door een blessure waarbij ik niet kon sporten en de sociale ontspanning weg viel door de coronamaatregelen. Heel langzamerhand begint het beter te gaan en begin ik weer dingen op te pakken.”
Oplossingen die jongeren noemen om zich beter te voelen
In een volgende vraag konden jongeren aangeven wat hen zou helpen om zich beter te voelen. 1.855 jongeren gaven antwoord op deze vraag.
Rust ervaren
De meeste jongeren verlangen eigenlijk naar rust. Ze denken dat ze zich beter zouden voelen als ze uit kunnen rusten, meer vrije tijd hebben of vakantie nemen. Vaak moeten omstandigheden veranderen om rust te ervaren. Denk aan minder toetsen krijgen op school, lagere werkdruk bij hun baan, een eigen woonruimte, genoeg geld hebben en minder prestatiedruk vanuit studie, ouders en maatschappij. Sommigen noemen dat de politiek of een ander kabinet hier een rol in kan spelen.
“Een beetje rust en tijd om na te denken.”
“Rust, verlichting van druk. Minder oordeel, op welke manier dan ook.”
“Dat de scholen de druk ervan afhalen. Mijn cijfers zijn erg goed maar de druk is enorm die er vanuit school wordt opgelegd. Ik moet zeggen dat het tijdens de maatregelen van Corona er veel minder druk was en dat ik me toen veel beter kon focussen en veel prettiger in mijn vel zat als nu.”
“Geld.”
“Stabiel werk, een huisje voor mijzelf, tijd om alleen te zijn zonder me bezwaard of druk te voelen door anderen.”
“Meer leuke dingen doen en meer mensen om mij heen om leuke dingen mee te doen. En afgestudeerd zijn van mijn hbo (hoger beroepsonderwijs)-opleiding, dan heb ik die stress ook niet meer. Een leuke baan uiteindelijk waar ik voldoening uit haal en wat niet te veel stress geeft.”
“Compensatie voor studieschuld voor mijn generatie. Uitzicht op een stabielere toekomst met kans op de huizenmarkt. Een kabinet die echt werk gaat maken van de klimaatcrisis.”
“Een socialer linkser beleid in Nederland, waarmee iedereen goede kansen krijgt.”
Gezonde leefstijl
Een vaste routine of dagindeling kan jongeren helpen om zich beter te voelen. Beter slapen is vaak een oplossing. Minder schermtijd, voldoende en gezond eten en sporten helpen ook. Verder verlangen jongeren ook naar zon en lekker weer. Dat zou hen helpen om een actiever leven te leiden.
“Muziek en rust en eten.”
“Sterk sociaal contact, goed dag-nacht ritme, gezond/voldoende eten, minder tijd op schermen.”
“Genoeg slapen.”
“Geen telefoon.”
“Zonlicht, dag structuur, goed dag- en nachtritme.”
“Vrienden om mij heen, een actief en avontuurlijk leven.”
“Ik denk meer naar buiten gaan. Weer dingen ondernemen met anderen.”
“Ik voel me inmiddels weer goed, sporten hielp bij mij.”
Zelfacceptatie en zingeving
Meer rust ervaren begint bij mezelf, zeggen sommige jongeren, door meer tevreden te zijn. Jongeren willen tijd nemen voor reflectie om hun leven doel en richting te geven. Een aantal jongeren geeft aan dat hun geloof of spiritualiteit daarbij helpt.
“Minder streng zijn voor mezelf.”
“Meer vertrouwen en minder kijken naar het perfecte beeld.”
“Grappige vraag, ik heb niks nodig want alles is al binnen handbereik, vanuit mijn perspectief is de vraag eerder wat ik het best los zou kunnen laten om nieuwe mogelijkheden ruimte te geven maar bedankt voor deze realisatie.”
“Ik ben opzoek naar geluk, wat wil ik voor werk gaan doen, wat maakt mij blij en gelukkig? Daar ben ik naar op zoek en het Glow Up traject van de Gemeente Rotterdam helpt mij daar enorm bij. Ik voel mij daarom veel beter in 1 maand tijd!”
“Een duidelijk doel in mijn leven.”
“Mijn geloof, dat ik ga bidden.”
“God, natuur, lezen, sporten, dieren en liefde van de mensen om mij heen.”
Verbinding met anderen
Jongeren geven aan dat begrip en steun hen zou helpen, of nu al helpt, om zich beter te voelen. Ze willen iemand vertellen over hoe ze zich voelen, een knuffel krijgen, goede vrienden hebben. Sommigen jongeren vinden steun bij hun huisdieren of verzorgpaard. Jongeren willen ook graag leuke dingen doen met familie en vrienden.
Als jongeren zich slecht voelen door hun thuissituatie of verstoorde relaties, zit daar vaak de oplossing die ze aandragen: de relatie met hun ouders verbeteren, geaccepteerd worden door anderen, een leuke vriendengroep krijgen, meer liefde ervaren vanuit hun geliefde of juist een relatie beëindigen.
“Een knuffel van mijn moeder.”
“Liefde en gesprekken voeren met mijn partner, familie en vrienden.”
“Iemand waar ik mijn verhaal kwijt kan.”
“Proberen weer contact te zoeken met oude vrienden.”
“Denk uitmaken, maar durf ik niet.”
“Gezelligheid helpt altijd.”
“Vooral begrip van mensen. En voor mezelf genoeg tijd om het uit te vogelen.”
“Rust, regelmaat en personen om mij heen die ik kan vertrouwen en me willen helpen met dingen als het even niet goed gaat.”
Psychologische hulp of lichamelijke behandeling
Veel jongeren noemen in hun antwoord therapie, behandeling en medicatie. Als jongeren een mentale diagnose hebben zeggen ze vaak dat ze al naar een psycholoog gaan. Anderen twijfelen nog, of proberen hulp te krijgen en zeggen dat kortere wachttijden zouden helpen. Jongeren met lichamelijke klachten of aandoeningen zeggen dat ze zich beter zouden voelen door medische behandeling en medicatie. Soms hopen jongeren dat hun klachten gewoon verdwijnen.
“Ik ga 1 keer in de twee weken naar de psycholoog en daarmee heb ik heel veel handvaten om me beter te voelen. Een van de belangrijkste dingen voor mij persoonlijk is lichamelijke beweging.”
“Manieren of tips om met sommige situaties om te gaan.”
“Betere toegankelijkheid tot psychische hulpverlening, kortere wachtlijsten GGZ (geestelijke gezondheidszorg) en serieus genomen worden door hulpverleners.”
“Juiste medicatie en hulp.”
“Dokter voor mijn knie.”
“Geen constante chronische pijn zou zeer plezant zijn.”
Geen oplossing weten
Jongeren weten vaker geen oplossing dan dat ze geen oorzaak noemen voor hun mentale klachten. Een enkeling denkt dat er geen oplossing is.
“Dat weet ik zelf niet, dat is het hele probleem.”
“Geen idee, dat probeer ik uit te zoeken...”
“Ik weet het niet zo goed. Weet niet wat er is met mij en wat ik ermee moet. Ik denk dat het voor nu wel prima met me gaat.”
“Weet ik niet, niemand kan mij helpen.”
Behoefte aan acceptatie, verbinding en rust
Samengevat en geduid, klinkt in de antwoorden van jongeren een sterke behoefte aan acceptatie en zich verbonden voelen met anderen. Rust in hun leven, hun fysieke omgeving en vanuit de maatschappij is nodig om dat mogelijk te maken.
Drukte en prestatiedruk zorgen voor die grote behoefte aan rust. Er speelt veel in het leven van jongeren. Door de combinatie van alles wat ze moeten en willen doen, voelen ze geen ruimte om bij te komen. De coronaperiode heeft dat op verschillende manieren erger gemaakt, doordat het sociale vangnet van sommige jongeren toen kleiner werd, ze een achterstand opliepen tijdens de studie of burn-out raakten door de werkdruk, ze tijdens de lockdowns hun vertrouwen in de toekomst verloren of omdat de drukte nu extra zwaar valt na de relatieve rust van toen.
Jongeren willen graag tot rust komen en tevreden zijn met zichzelf. Daarvoor hebben ze voldoende geld nodig, tijd voor reflectie en het gevoel dat wat ze doen ertoe doet. Sommigen willen vooral dat hun omgeving verandert, anderen benadrukken dat ze zelf hun gedachten en leven willen ordenen. Beide zijn waarschijnlijk nodig, afhankelijk van de situatie.
Zelf zien jongeren ook in dat hun sociale vangnet erg belangrijk is om zich beter te voelen als het minder goed met ze gaat. Ze vragen om begrip en liefde vanuit hun omgeving maar zien ook dat hun eigen inspanning daaraan bijdraagt. Een knuffel krijgen van hun moeder staat naast zelf moeite doen om vriendschappen te onderhouden of de stap nemen om iemand te vertellen over hun gevoelens. Ook behandeling of therapie kan jongeren helpen om zich beter te voelen en ernaartoe te werken om tevredenheid en verbondenheid te voelen. Het is belangrijk dat zorg goed toegankelijk is, vooral voor wie met zware mentale problemen rondloopt en voor jongeren die geen sociaal vangnet hebben.