Hygiënerichtlijn voor GGD'en

Publicatiedatum 03-07-2019 | 10:53 Wijzigingsdatum 20-04-2024 | 15:27

De hygiënerichtlijn voor GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)'en is voor het laatst volledig herzien in 2019. Tussentijdse wijzigingen sinds de laatste herziening staan aangegeven in de Verantwoording.

De reinigingsschema’s bij deze richtlijn kunt u hier downloaden als Word-document. Voor het maken van een checklist of rapport kunt u gebruik maken van de normenlijst.

1 Inleiding

In deze inleiding staat voor wie de richtlijn voor de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en is geschreven en wat het doel van de hygiëne-eisen is. Ook wordt uitgelegd waarom hygiëne belangrijk is. Daarnaast vindt u een leeswijzer als ondersteuning bij het vinden van specifieke informatie.

Voor wie is deze hygiënerichtlijn?

De richtlijn is geschreven voor alle GGD-medewerkers die contact hebben met cliënten(materiaal). Hoofdverantwoordelijkheid voor de implementatie en uitvoering van de richtlijn ligt bij het management, omdat zij direct verantwoordelijk zijn voor een goede hygiëne binnen hun organisatie. Als ondersteuning voor managers zijn kant-en-klare instructies opgenomen voor uitvoerend medewerkers. Voor de afdeling JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) is er een aparte richtlijn.

Wat is het doel van deze richtlijn?

Deze richtlijn geeft een overzicht van de minimale hygiëne-eisen waar de GGD’en aan moeten voldoen. U vindt in dit document zowel richtlijnen over bouw, inrichting en reiniging als richtlijnen die direct te maken hebben met de hygiënische uitvoering van handelingen zoals medische handelingen, dierplaagbeheersing en afvalverwerking.

GGD’en zijn op grond van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) verplicht om het infectierisico zo klein mogelijk te maken. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd)) controleert of uw instelling hieraan voldoet. Daarnaast zijn werkgevers volgens de Arbowet en -regelgeving verplicht om hun medewerkers te beschermen tegen risico’s.

Hygiëne en micro-organismen

Een goede hygiëne voorkomt de verspreiding van micro-organismen en is een belangrijk onderdeel van infectiepreventie. Voorbeelden van micro-organismen zijn bacteriën, virussen en schimmels. Micro-organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog en komen overal voor: op de huid, in lichaamsvloeistoffen zoals bloed, urine, ontlasting en speeksel, op meubels en gebruiksvoorwerpen, in de lucht, in water, op en in voedsel. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar sommige kunnen ziekten veroorzaken.

Door contact tussen mensen kunnen deze micro-organismen zich van de ene mens naar de andere verspreiden. Als ze zich vervolgens in het lichaam vermenigvuldigen, kan iemand ziek worden. Zulke ziektes noemen we infectieziekten.

Of een besmetting uitgroeit tot een infectie, heeft met verschillende factoren te maken:

de hoeveelheid micro-organismen waarmee iemand besmet is;
hoe gemakkelijk de micro-organismen mensen ziek maken;
de mate van immuniteit van de persoon.

Hoe verspreiden micro-organismen zich?

Micro-organismen verspreiden zich op de volgende manieren:

via de handen;
door de lucht (via druppels door hoesten, huidschilfers of stof);
via voedsel en water;
via voorwerpen (o.a. deurklinken, kranen, toetsenborden);
via lichaamsvloeistoffen (o.a. bloed, ontlasting, braaksel, speeksel, urine);
via dieren (huisdieren en insecten).

Hygiëne voorkomt ziekte

Als GGD-medewerker kunt u infectieziekten tijdens het werk oplopen en ook verspreiden. Infectierisico’s beperkt u in de eerste plaats door een goede hygiëne. Alle regels in deze richtlijn hebben hiermee te maken.

Leeswijzer

Elk hoofdstuk en elke paragraaf begint met een korte inleidende tekst. Hierin leest u waarom het onderwerp belangrijk is. Daarna volgt een opsomming van de hygiënenormen.

Hygiënenormen De hygiënenormen staan in een geel kader. Dit zijn de minimale eisen aan een goed hygiënebeleid. U mag hier alleen van afwijken als u een vergelijkbaar of beter alternatief toepast. Beargumenteer deze afwijking dan in uw hygiënebeleid.

Tips Tips herkent u aan de schuingedrukte tekst in een grijs kader. Deze punten zijn vrijblijvend. Maar als u de tips opvolgt, werkt u hygiënischer.

In de bijlagen vindt u printklare reinigingsschema’s, instructies handhygiëne en overige instructies voor uitvoerend medewerkers. In de bijlagen vindt u tevens een begrippenlijst en een bronnenlijst.

Tot slot: deze richtlijn beperkt zich tot algemene werkzaamheden. Het is dus mogelijk dat er situaties voorkomen waar deze richtlijn geen kant-en-klaar antwoord op heeft. Bespreek deze situaties met interne deskundigen of neem contact op het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid)).

2 Hygiënisch handelen

Dit hoofdstuk gaat over hygiënisch handelen. Specifieke informatie over reinigen en desinfecteren staat in hoofdstuk 3.

Voor een optimale hygiëne is het niet alleen belangrijk dat medewerkers weten hoe ze moeten werken, maar ook waarom ze dat moeten doen. De volgende situaties verhogen het risico op besmetting:

contact met cliëntenmateriaal, zoals bloed en lichaamsvloeistoffen;
contact met de niet-intacte huid of slijmvliezen;
contact met gebruikt verpleeg- en behandelmateriaal;
contact met ziekteverwekkers in de lucht.

2.1 Algemene hygiënemaatregelen medewerker

Medewerkers en cliënten hebben veel contact met elkaar. Hierbij kunnen micro-organismen zich gemakkelijk verspreiden via de handen, kleding en gedeelde materialen. Kennis over infectieziekten en de overdracht van micro-organismen is nodig om de noodzaak van hygiënemaatregelen te begrijpen.

Hygiënenormen Zorg dat medewerkers goed weten hoe infectieziekten worden overgebracht én wat ze hier tegen kunnen doen.

Tips Geef scholing met betrekking tot infectiepreventie als onderdeel van het inwerkprogramma.

Persoonlijke hygiënemaatregelen

Persoonlijke hygiëne van medewerkers houdt in dat zij naast schone kleding, ook verzorgde haren hebben, wondjes goed afdekken en een goede hoesthygiëne hanteren. Micro-organismen kunnen ook gemakkelijk overgebracht worden via onverzorgde handen en nagels. Kunstnagels, lange nagels en nagellak belemmeren een goede handhygiëne. Een intacte, soepele en verzorgde huid beschermt tegen ziekmakende micro-organismen. Geef uw medewerkers de volgende instructies:

Hygiënenormen Steek lang haar op of draag het bijeengebonden zodanig dat het haar niet in contact kan komen met (de omgeving van) de cliënt. Houd baarden en snorren schoon en kort. Draag geen hand- en polssieraden. Ook gladde (trouw)ringen, horloges, braces en lange kettingen zijn niet toegestaan. Houd nagels kort. Gebruik geen nagellak en draag geen kunst-, gel- of acrylnagels. Dek wondjes aan de handen af met een waterafstotende pleister. Hoest/nies met een afgewend gezicht, gebruik een papieren zakdoek/tissue voor de mond. Bij gebrek aan een papieren zakdoek/tissue gebruik de binnenkant van de ellenboog. Gebruik zakdoeken eenmalig en gooi deze na gebruik meteen weg. Pas hierna direct handhygiëne toe. Trek dagelijks schone (dienst)kleding aan. Trek ook schone kleding aan als de kleding zichtbaar vervuild is met lichaamsvloeistoffen. Draag bovenkleding met korte mouwen of rol de mouwen op wanneer uw handen of kleding in aanraking kunnen komen met lichaamsvloeistoffen.

Tips Zorg dat er een reservesetje (privé- of dienst)kleding aanwezig is.

Handhygiëne

Een van de meest voorkomende manieren waarop micro-organismen worden verspreid, is via de handen. Er zijn twee manieren waarop u handhygiëne kunt toepassen. Door de handen te wassen met water en vloeibare zeep, of door de handen te desinfecteren met een handdesinfecterend middel. Na het wassen of desinfecteren kunnen uw handen droog aanvoelen. U kunt dan een handcrème gebruiken.

Hygiënenormen Was uw handen met water en vloeibare zeep als ze zichtbaar vuil zijn. Gebruik dan geen handdesinfecterend middel; door zichtbaar vuil vermindert de werking. Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast of desinfecteert. Voor goede handhygiëne is het voldoende als u alleen wast of desinfecteert. Doe het dus niet* beide, direct na elkaar; uw huid droogt dan meer uit en beschadigt sneller.* Was of desinfecteer uw handen volgens de instructies in bijlage 1. Was de handen met water en vloeibare zeep: als ze zichtbaar vuil zijn; wanneer ze plakkerig aanvoelen; na een toiletbezoek; na hoesten, niezen of het snuiten van de neus. Pas handhygiëne toe: voor en na het (bereiden van) eten; voor en na medische (en verpleegkundige) handelingen; na schoonmaakwerkzaamheden; na het uittrekken van handschoenen. Gebruik alleen handdesinfecterende middelen die zijn toegelaten door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Zie bijlage 4. Na het wassen of desinfecteren kunnen uw handen droog aanvoelen. Gebruikt u hiervoor handcrème? Gebruik dan handcrème uit een tube of dispenser.

2.2 Persoonlijke beschermingsmiddelen

Om het infectierisico te verkleinen, moeten medewerkers in sommige gevallen persoonlijke beschermingsmiddelen dragen. Zoals bij mogelijk contact met lichaamsvloeistoffen en bij bepaalde infectieziekten. Zorg ervoor dat er voldoende persoonlijke beschermingsmiddelen in de originele verpakking in de directe omgeving van medische zorghandelingen en/of onderzoek aanwezig zijn. Geef medewerkers instructies over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en zorg voor periodieke training in de juiste omgang.

Handschoenen

In bepaalde gevallen zijn handschoenen verplicht om het infectierisico te verkleinen. Dit is onder normale omstandigheden niet nodig bij vaccinatie of bloedafname met een gesloten afnamesysteem (zoals een vacuümsysteem).

Het dragen van handschoenen is wél vereist in situaties met een verhoogde kans op besmetting. Ook hier moeten medewerkers goed op hun eigen persoonlijke hygiëne letten. Geef de volgende instructies:

Hygiënenormen Draag handschoenen wanneer uw handen in aanraking kunnen komen met lichaamsvloeistoffen of de niet-intacte huid. Dit is bijvoorbeeld bij: het sorteren van de vuile was; wondverzorging; het reinigen of desinfecteren van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen op zitten. Gebruik in bovenstaande gevallen alleen handschoenen: die gemaakt zijn van poedervrije latex of nitril; die voldoen aan de NEN Nederlandse norm (Nederlandse norm ): EN 455 én EN 374 (deze normen moeten op de verpakking zichtbaar zijn); uit een verpakking voorzien van een CE Conformité Européenne (Conformité Européenne)-markering (zie afbeelding); uit een verpakking waarop de naam en het adres van de producent staat; als dit geen adres binnen de EU Europese Unie (Europese Unie) is, moet ook de naam en het adres van de EU-vertegenwoordiger vermeld zijn. Heeft u of uw cliënt (mogelijk) een latexallergie type I, gebruik dan nitril. Raadpleeg bij twijfel een arts. Raak geen contactpunten zoals deurknoppen, toetsenborden, telefoons en andere apparaten en materialen aan wanneer u handschoenen draagt. Gebruik per cliënt, per handeling en bij beschadiging van de handschoen(en) nieuwe handschoenen. Trek handschoenen na gebruik uit en gooi ze weg. Pas direct na het uittrekken van de handschoenen handhygiëne toe.

Beschermende kleding en mondneusmaskers

Om te voorkomen dat medewerkers besmet raken met ziekteverwekkers, moeten zij in sommige gevallen waarbij (dienst)kleding en/ of gelaat in contact kan komen met lichaamsvloeistoffen een schort en/ of mondneusmasker dragen. Hierbij rekening houdend met het soort micro-organisme en besmettingsrisico.

Hygiënenormen Zorg ervoor dat de persoonlijke beschermingsmiddelen in de originele verpakking in de directe omgeving van medische zorghandelingen en/of onderzoek aanwezig zijn. Draag handschoenen wanneer uw handen in aanraking kunnen komen met lichaamsvloeistoffen. Zorg dat besmetting voorkomen wordt door beschermende kleding gesloten te dragen over de (dienst)kleding. Gebruik bij voorkeur wegwerpkleding, trek deze na gebruik direct uit. Draag een chirurgisch (NEN-EN 14683 type IIR) mondneusmasker met gelaatsbescherming (of spatbril- of scherm NEN-EN 166) bij iedere handeling waarbij kans bestaat op spatten in het gezicht. Gooi het masker direct na gebruik weg. Draag bij contact met een cliënt met mogelijk tuberculose een FFP2-masker (NEN-EN 149+A1). Zorg daarbij voor een goede aansluiting van masker en gezicht. Volg de instructies van de fabrikant van de maskers. Zorg ervoor dat er periodiek geoefend wordt met persoonlijke beschermingsmaterialen. Draag, bij een kans op een besmetting van een specifieke infectieziekte, de persoonlijke beschermingsmiddelen zoals aangegeven in de LCI-richtlijn van deze infectieziekte.

2.3 Hygiënisch werken

Hygiënisch werken is van belang om besmetting met (ziekmakende) micro-organismen te voorkomen.

Eten en drinken

Bij het bereiden van eten en drinken is het mogelijk dat er micro-organismen in of op het eten of drinken terechtkomen.

Hygiënenormen Voer geen cliëntgebonden werkzaamheden uit in een ruimte waar (gelijktijdig) voedsel of dranken worden bereid of genuttigd.

(Communicatie)apparatuur

Gebruik bij voorkeur géén apparatuur zoals telefoons, tablets en toetsenborden tijdens cliëntgebonden werkzaamheden. Deze kunnen besmet zijn met micro-organismen. Hierdoor is het mogelijk dat er micro-organismen via de handen worden overgedragen.

Hygiënenormen Reinig (communicatie)apparatuur dagelijks. Zie paragraaf 3.1 voor informatie over reinigen. Pas vooraf én achteraf handhygiëne toe bij het gebruik van (communicatie)apparatuur tijdens cliëntgebonden werkzaamheden.

(Scherp) afval

Bij het verlenen van medische zorg of het injecteren kunnen scherpe materialen zoals naalden of mesjes worden gebruikt. Omdat deze materialen tijdens het gebruik besmet kunnen raken met micro-organismen van de cliënt, mogen ze niet worden weggegooid bij het huishoudelijk afval. In 2013 is nieuwe Europese wetgeving van kracht geworden die werkgevers verplicht om hun medewerkers te beschermen tegen prikaccidenten. Veilige naaldsystemen moeten aanwezig zijn en terugplaatsen van de dop op injectienaalden is verboden. In Nederland is dat vertaald in het Arbeidsomstandighedenbesluit, artikel 4.97. Daarin staat dat veilige naaldsystemen beschikbaar moeten zijn met ingebouwd veiligheids- en beschermingsmechanisme en recappen verboden is.

Naast het gebruik van de juiste naalden zoals veiligheidsnaalden, wordt het risico op prikaccidenten verder verlaagd door een juiste omgang met gebruikte naalden en naaldcontainers. Daarom gelden de volgende regels voor de omgang met scherp afval:

Hygiënenormen Gebruik, conform het Arbeidsomstandighedenbesluit, artikel 4.97, veilige naaldsystemen met een ingebouwde beveiliging. Zet hoesjes nooit terug over de naald. Zorg dat de naaldcontainer tijdens het prikken binnen handbereik staat. Gooi naalden en andere scherpe wegwerpinstrumenten die de huid of slijmvlies doorboren, direct na gebruik in een naaldcontainer met het UN United Nations (United Nations)-keurmerk. Gooi het scherpe afval nooit in een gewone afvalemmer. Gooi verpleeg- en onderzoeksmateriaal dat gebruikt is bij cliënten met een (mogelijk) infectie in een container met UN-keurmerk (zie afbeelding)voor specifiek ziekenhuisafval (SZA). Vervoer scherpe instrumenten die u hergebruikt, zoals pincetten en scharen, in een bekken naar de spoelkeuken of verstuur deze naar de sterilisatieafdeling van een ziekenhuis. Naalden mag u niet hergebruiken! Vervang naaldcontainers wanneer ze tot de maximale vullijn vol zitten. Sluit het deksel zo dat deze definitief vergrendeld is, bewaar de containers altijd in een gesloten ruimte en lever de volle naaldcontainer in volgens het protocol van uw instelling. Zet direct een nieuwe naaldcontainer neer.

Specifiek afval zoals naaldcontainers en ‘ziekenhuisafval’ moet als volgt worden verpakt:

lucht- en lekdicht;
schokbestendig;
afgesloten;
herkenbare kleur.

Volle naaldcontainers vallen in de categorie ‘ziekenhuisafval’. Aan de afvoer van ziekenhuisafval zijn bij wet eisen gesteld (zie Afval van gezondheidszorg bij mens of dier - LAP3). Zo mag u uw containers alleen inleveren bij inzamelaars die een zogeheten VIHB-nummer hebben. Op www.niwo.nl kunt u een lijst met goedgekeurde inzamelaars vinden; zoek hiervoor op ‘VIHB-lijst’ en vervolgens op ‘Raadplegen VIHB-lijst (bedrijfsafval en gevaarlijk afval)’.

Tips Stel één medewerker aan die verantwoordelijk is voor het verzamelen en verpakken van dit specifieke afval.

Wasgoed

Vuile was kan besmet zijn met ziekteverwekkende micro-organismen. Het wasgoed dient bij voorkeur gewassen te worden door een extern bedrijf of de organisatie zelf. Het wassen van dienstkleding door de medewerker zelf geniet niet de voorkeur, het wasproces is hierbij niet geborgd.

Hygiënenormen Houd schone was gescheiden van vuile was. Draag handschoenen bij het sorteren van de vuile was en verzamel en verplaats vuile was in een gesloten wasmand of zak. Gebruik alleen schone, vochtwerende en afsluitbare waszakken die gemaakt zijn van een stevig (wegwerp)materiaal. Regelt de organisatie de vuile was zelf? Let dan op de volgende regels: Was vuil wasgoed dagelijks. Was volgens wasvoorschrift. Gebruik geen verkorte wasprogramma’s. Was met bloed bevuild linnengoed op 60 °C (of minimaal 40 ºC en droog het wasgoed in een droogtrommel). Doet een extern bedrijf de was? Maak dan duidelijke afspraken over het wasprogramma en het af- en aanleveren van wasgoed. Zijn de medewerkers zelf verantwoordelijk voor het wassen van de dienstkleding? Geef de medewerkers dan instructies over het wassen van de dienstkleding: Was (werk)kleding op een minimale temperatuur van 40°C tot 60°C en droog de (werk)kleding in een droogtrommel (minimale stand kast droog) en/of strijk de (werk)kleding (warm=wol/polyester/zijde) of was werkkleding op 60°C.

2.4 Hygiëne op externe locaties

De werkzaamheden van de medewerker vinden soms plaats op andere locaties dan de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst). Bezoeken aan de thuissituatie, seksbedrijven, justitiële inrichtingen, scholen, etc. vragen om extra hygiënemaatregelen. In deze paragraaf is hierover meer informatie opgenomen.

Bezoeken thuis

Medewerkers die bij de cliënten thuis komen moeten persoonlijke beschermingsmiddelen en materialen zelf meenemen, omdat deze niet bij de cliënten thuis aanwezig zijn.

Hygiënenormen Neem afhankelijk van de werkzaamheden de volgende materialen mee: handdesinfecterend middel; persoonlijke beschermingsmiddelen zoals, beschermende kleding, mondneusmaskers en handschoenen; reinigings- en desinfectiemiddel voor instrumentarium. Neem de volgende materialen mee indien er gevaccineerd wordt: handzame naaldcontainer; koelbox met koelelementen (voor vaccintransport); richtlijn prikaccidenten.

Bezoeken op locatie en groepsvaccinaties

Medewerkers die op een externe locatie komen, moeten persoonlijke beschermingsmiddelen zelf meenemen, omdat deze niet aanwezig kunnen zijn. Creëer indien mogelijk voor kinderen met prikangst een ruimte waar zij apart geholpen kunnen worden.

Hygiënenormen Zorg dat op de locatie een handenwasgelegenheid met stromend water, vloeibare handzeep, wegwerphanddoekjes en een afvalemmer aanwezig is. Zorg voor een vloer die schoon, goed te reinigen, splintervrij en stroef is. Zorg voor werkbladen van een glad, niet-absorberend materiaal dat goed te reinigen is, zoals roestvrij staal of kunststof. Zorg dat het meubilair van een niet-absorberend materiaal is en goed te reinigen. Neem afhankelijk van de werkzaamheden de volgende materialen mee, denk bijvoorbeeld aan: de benodigde protocollen zoals de richtlijn prikaccidenten en de richtlijn uitvoering RVP of de richtlijn vaccinbeheer; koelbox met koelelementen (voor het vervoeren van vaccins, volgens de RVP Rijksvaccinatie programma (Rijksvaccinatie programma)-richtlijn vaccinbeheer); handdesinfecterend middel met pomp; persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals beschermende kleding, handschoenen, mondneusmaskers; veilige naalden en naaldcontainer met medische transportdozen; reinigings- en desinfectiemiddel; benodigdheden zoals een EHBO eerste hulp bij ongelukken (eerste hulp bij ongelukken)-koffer, matten (om eventueel liggend vaccinatie aan te bieden), bekkentjes, watten, pleisters, vuilniszakken.

3 Reinigen en desinfecteren

In vuil en stof kunnen ziekteverwekkende micro-organismen zitten. Door te reinigen worden veel micro-organismen verwijderd. De kans op ziekte is dan kleiner.

Er is een verschil tussen reinigen en desinfecteren. Reinigen is stof en vuil verwijderen, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen. De meeste micro-organismen in het stof of vuil verdwijnen zo. Maar om bijvoorbeeld micro-organismen in bloedvlekken weg te krijgen, is na het reinigen óók desinfecteren nodig. Desinfecteren doodt de overgebleven micro-organismen.

Bepaal of er een externe partij moet worden ingeschakeld voor het reinigen en desinfecteren, of dat medewerkers dit kunnen doen. Zorg dat de betreffende medewerkers instructies krijgen over de uitvoer van reiniging en desinfectie en over de omgang met de verschillende materialen en middelen. Maak op voorhand afspraken wat de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)-medewerker reinigt en desinfecteert en wat het externe bedrijf.

Printklare reinigingsschema’s en instructies voor het wassen en desinfecteren van de handen zijn te vinden te vinden in de bijlagen.

3.1 Reinigen

Er komt veel kijken bij een goede reiniging. Als er verkeerd wordt gereinigd, bevordert dit mogelijk de groei en verspreiding van micro-organismen.

Hygiënenormen Maak duidelijke afspraken over wie verantwoordelijk is voor welke schoonmaaktaken. Gebruik een reinigingsschema. Zie bijlage 2 voor voorbeelden van reinigingsschema's. Geef iedereen reinigingsinstructies over de manier van reinigen en de middelen. Gebruik microvezeldoekjes volgens de instructies in bijlage 3. Gebruik de reinigingsmiddelen volgens de instructies en indicaties op de verpakking. Reinig eerst ‘droog’ (afstoffen, stofzuigen) en daarna ‘nat’ (vochtig doekje, stomen, dweilen). Reinig van ‘schoon’ naar ‘vuil’ en van ‘hoog’ naar ‘laag’. Draag handschoenen bij het reinigen van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen op (kunnen) zitten. Kan uw kleding bij het reinigen in contact komen met lichaamsvloeistoffen? Draag dan ook een wegwerpschort. Gooi de handschoenen en het schort weg na het reinigen en was de handen.

Tips Gebruik een logboek. Dit is een prima communicatiemiddel.

Omgaan met reinigingsmaterialen en -middelen

Reinigingsmaterialen moeten goed gereinigd, gedroogd en opgeruimd worden. In bijlage 2 vindt u een specifiek reinigingsschema voor de reinigingsmaterialen.

Hygiënenormen Werk volgens een reinigingsschema. Beschrijf hierin hoe vaak elk onderdeel schoongemaakt moet worden en op welke manier, stem dit eventueel ook af met het externe bedrijf. De reinigingsschema’s in bijlage 2 kunt u als basis gebruiken. Gebruik schone reinigingsmaterialen. Vervang reinigingsmaterialen en sopwater als deze zichtbaar vuil zijn. Was reinigingsmaterialen zoals moppen en doeken na gebruik op 60° C. Laat ze daarna drogen, aan de lucht of in een wasdroger. Of gebruik wegwerpmaterialen en gooi deze direct na gebruik weg. Maak reinigingsmaterialen die niet in de wasmachine kunnen en niet weggegooid worden, zoals emmers en trekkers, na gebruik schoon en spoel ze af met water. Maak de materialen daarna handmatig droog. Hang reinigingsmaterialen zoals trekkers en bezems te drogen in het ophangsysteem. Laat andere reinigingsmaterialen drogen op een schone ondergrond. Laat natte reinigingsmaterialen na gebruik nooit in emmers achter, om te voorkomen dat micro-organismen uitgroeien. Zijn de reinigingsmaterialen die handmatig worden gereinigd, gebruikt bij het opruimen van bloed of andere lichaamsvloeistoffen met zichtbare bloedsporen? Dan moeten ze nadat ze zijn schoongemaakt ook worden gedesinfecteerd (zie paragraaf 3.2). Vervang het filter van de stofzuiger zo vaak als de fabrikant voorschrijft. Berg reinigingsmaterialen en -middelen schoon op in een schone opslagruimte.

3.2 Desinfecteren

Door te desinfecteren met een desinfectiemiddel worden zoveel mogelijk ziekteverwekkers die zijn achtergebleven na het schoonmaken gedood. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb Board for the Authorisation of Plant Protection Products and Biocides (Board for the Authorisation of Plant Protection Products and Biocides)) en de European Chemicals Agency (ECHA European Chemicals Agency (European Chemicals Agency)) beoordelen of een desinfectiemiddel goed werkt en veilig is. Ook stellen zij vast waar, waarvoor en hoe het gebruikt mag worden, dit kunt u vinden in de gebruiksaanwijzing op het etiket. Een toegelaten middel is te herkennen doordat op het etiket van het product een vijfcijferig nummer staat met daarachter de letter N (bijvoorbeeld 23456N) of door de letters EU Europese Unie (Europese Unie) of NL met daarachter 11 cijfers (bijvoorbeeld NL-1234567-0001).

Hygiënenormen Desinfecteer alleen als er éérst is schoongemaakt. Desinfecterende middelen werken onvoldoende als het oppervlak of voorwerp nog vuil of stoffig is. Er zijn een aantal toegelaten middelen die in één handeling zowel schoonmaken als desinfecteren. Dit staat dan in het gebruiksvoorschrift. Gebruikt u zo’n middel? Dan is schoonmaken voordat u dit middel gebruikt uiteraard niet nodig, tenzij er sprake is van ernstige vervuiling, hierbij is reiniging vooraf wel nodig. Draag bij het desinfecteren altijd wegwerphandschoenen (zie paragraaf 2.2) en was de handen na afloop met water en zeep. Draag een wegwerpschort als uw kleding vervuild kan raken met lichaamsvloeistof zoals bloed. Desinfecteer een oppervlak of voorwerp als er bloed of een andere lichaamsvloeistof met zichtbare bloedsporen op zit. Dit geldt ook als het bloed er al lang op zit; ook in oud bloed kunnen micro-organismen overleven. Daarnaast is desinfecteren nodig bij bepaalde infectieziekten Medische hulpmiddelen en instrumentaria die voor verschillende personen (mogen) worden gebruikt dienen na gebruik zowel gereinigd als gedesinfecteerd te worden. Ook als er een andere lichaamsvloeistof dan bloed op zit. Desinfecteer alleen met desinfectiemiddelen die in Nederland zijn toegelaten. Gebruik een desinfectiemiddel volgens de gebruiksaanwijzing (op het etiket).

Tips Heeft u nog geen desinfectiemiddel? Vraag een deskundige op het gebied van desinfectiemiddelen van uw Nederlandse leverancier/groothandel (eventueel de leverancier van uw reinigingsmiddelen) naar een geschikt middel. Zij mogen alleen desinfectiemiddelen verkopen die zijn toegelaten op de Nederlandse markt. Heeft u al een desinfectiemiddel? Controleer op het etiket of er een toelatingsnummer op staat. Dit kunnen 5 cijfers met N erachter zijn of de letters ‘EU’ of ‘NL’ met daarachter 11 cijfers. Twijfelt u? Neem dan contact op met uw leverancier/groothandel of met een deskundige van de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst).

4 Opslag medische materialen

Vaccins moeten op de juiste manier worden bewaard om hun werkzaamheid te garanderen. In dit hoofdstuk is informatie opgenomen over het bewaren van vaccins, diagnostisch materiaal, steriele en niet-steriele medische materialen.

4.1 Vaccins

Omdat vaccins gevoeliger voor omgevingsfactoren zijn dan de meeste gewone geneesmiddelen, zijn er strenge eisen verbonden aan het omgaan met vaccins. Vaccins kunnen hun werking verliezen als ze te lang of bij een verkeerde temperatuur worden bewaard. De fabrikant vermeldt instructies over de bewaartemperatuur op de verpakking. Vaak zijn koelkasten voor de opslag van vaccins aangesloten op een (centraal) alarmsysteem dat bijvoorbeeld afgaat bij plotselinge temperatuurverschillen of stroomuitval.

Hygiënenormen Houdt u bij het bewaren en vervoeren van vaccins aan de RVP-richtlijn vaccinbeheer. Bewaar vaccins in een voor vaccins voorbehouden koelkast. Stel een verantwoordelijke aan voor het beheren van de vaccins, waaronder het controleren van de Cold Chain (koude keten). Bewaar vaccins op de voorgeschreven temperatuur; voorkom bevriezing door vaccins niet tegen koelende delen in de koelkast te leggen. Voorzie de koelkasten van een temperatuurloggingsysteem. De temperatuurlogger moet ten minste twee keer per jaar gekalibreerd worden. Bij koelkasten zonder een automatische temperatuurregistratie: Controleer dagelijks en registreer minimaal wekelijks de temperatuur van de koelkast. Sla vaccins netjes en geordend op volgens het ‘first expired, first out’ (fefo)-principe. Dit betekent dat vaccins die het kortst houdbaar zijn, vooraan staan en het eerst gebruikt worden. Noteer de datum waarop een vaccin is geopend of aangebroken, als het na openen beperkt houdbaar is. Controleer de houdbaarheidsdatum van de vaccins maandelijks en vóór gebruik.

4.2 Diagnostisch en (niet-)steriel materiaal

Diagnostisch materiaal

Ga zorgvuldig met diagnostische monsters om. Let op de aanvullende eisen:

Hygiënenormen Gebruik alleen materialen die specifiek bedoeld zijn voor diagnostiek en het verzenden van diagnostisch materiaal. Indien diagnostisch materiaal koel bewaard moet worden, bewaar het in een aparte koelkast. Hanteer voor het diagnostisch materiaal het fefo-principe (first expired, first out). Volg bij afname van diagnostische monsters het protocol van het laboratorium.

Steriele materialen

Steriel verpakte materialen en instrumenten blijven alleen steriel als de verpakking droog en onbeschadigd is. Let op de volgende regels wanneer steriele materialen worden gebruikt:

Hygiënenormen Gebruik zoveel mogelijk wegwerpmaterialen zodat het steriliseren van materialen en instrumenten niet nodig is. Is steriliseren nodig? Besteed het dan uit aan een externe organisatie, zoals een ziekenhuis. Gebruik deze gesteriliseerde materialen en instrumenten niet langer dan de aangegeven uiterste gebruiksdatum. Controleer de houdbaarheidsdatum van steriele materialen en instrumenten maandelijks en vóór gebruik. Gebruik ze niet na deze datum. Sla steriele materialen en instrumenten apart van niet-steriele materialen en instrumenten, stofvrij, droog en vrij van de grond op. Sla deze overzichtelijk op, zodat de houdbaarheidsdatum gemakkelijk gecontroleerd kan worden. Berg steriel verpakte materialen en instrumenten voorzichtig en schoon op. Zorg dat de verpakking niet beschadigt. Hanteer het fefo-principe (first expired, first out). Bewaar ze niet op plaatsen waar ze nat of vuil kunnen worden, zoals het aanrecht of op de vloer. Prop zee niet en maak geen bundels van de steriele verpakkingen; gebruik ook geen nietjes, paperclips of elastiekjes. Schrijf of stempel niet op de verpakking. Transporteer de verpakkingen in een goed afsluitbare schone kunststof box. Gebruik de instrumenten of materialen niet als de verpakking: beschadigd of gescheurd is; (deels) geopend is; vochtig is of vochtkringen vertoont; vuil is geworden.

Niet-steriele materialen

Berg niet-steriele materialen, zoals materialen voor lichamelijk onderzoek, vrij van de grond, schoon en overzichtelijk op.

Hygiënenormen Controleer indien van toepassing de houdbaarheidsdatum van de niet-steriele materialen maandelijks en vóór gebruik. Gebruik de materialen niet na deze datum. Sla de materialen hygiënisch en overzichtelijk op, zodat de producten schoon blijven en de houdbaarheidsdatum gemakkelijk gecontroleerd kan worden. Hanteer het fefo-principe (first expired, first out).

5 Bouw en inrichting

In dit hoofdstuk vindt u de eisen aan de bouw en inrichting die nodig zijn om een goede persoonlijke hygiëne, reiniging, hygiënische omgang met materialen, producten en afval mogelijk te maken. Voor elk type ruimte in uw instelling vindt u hieronder een paragraaf met de hygiëne-eisen.

Daarnaast zijn er aanvullende bouwvoorschriften vastgelegd in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Bijvoorbeeld eisen aan het benodigde aantal toiletten. De specifieke eisen verschillen per type bouw (bestaande bouw of nieuwbouw); deze details vallen buiten de reikwijdte van deze richtlijn.

5.1 Algemene eisen

Zorg er voor dat alle ruimtes binnen de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) veilig en goed te reinigen zijn. Houdt u aan de algemene eisen tijdens de bouw en inrichting van de te gebruiken ruimte. Onder normale omstandigheden is er in deze ruimtes niet een verhoogd risico op infecties.

Hygiënenormen Zorg dat al het meubilair, de vloeren en alle materialen, ook speelgoed, goed te reinigen en zo nodig te desinfecteren zijn. Zorg voor vloeren met een slijtvaste bovenlaag in ruimtes die vaker dan gemiddeld gebruikt worden. Zorg voor een afvalemmer in elke kamer. Zorg voor goede verlichting om bij te reinigen. Richt ruimtes zo in dat schoonmakers overal bij kunnen. Voorkom moeilijk bereikbare hoeken en oppervlakken.

5.2 Infectiepreventie binnenlucht

Door te ventileren en regelmatig te luchten wordt overdracht van ziekteverwekkers die verspreid worden via de lucht verminderd. Een gezond en prettig binnenmilieu is om veel meer redenen belangrijk, zoals het voorkomen van geurhinder en beperken van allergenen. Zie voor adviezen over een gezond binnenmilieu de website GGD Leefomgeving of de GGD-richtlijnen voor Medische Milieukunde.

De hygiënenormen en tips in dit hoofdstuk zijn aanvullend op het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). In het Bbl zijn onder meer eisen opgenomen over de hoeveelheid luchtverversing die minimaal met de ventilatievoorzieningen van een ruimte moet worden behaald, ook wel ‘ventilatiecapaciteit’ genoemd. De ventilatiecapaciteit betreft de hoeveelheid verse buitenlucht die aan een ruimte moet kunnen worden toegevoerd. Dit houdt in dat deze hoeveelheid in de praktijksituatie niet altijd hoeft te worden gerealiseerd. De capaciteit van de ventilatievoorziening moet zijn afgestemd op het aantal mensen dat gebruik kan maken van de ruimte. Mogelijk zijn er ook nog aanvullende eisen of richtlijnen voor uw sector, bijvoorbeeld in uw Arbocatalogus.

Deze paragraaf is bedoeld voor locaties waar de gebruiker/huurder van een ruimte de ventilatie zelf kan regelen door het openen van ramen/roosters of een knop. De hygiënenormen zijn echter ook van toepassing op gebouwen met een centraal luchtbehandelingssysteem, ook wel ‘heating, ventilation & airconditioning’ (HVAC)-installaties genoemd. Voor het uitvoeren van de normen wordt de verantwoordelijke voor het onderhoud en hygiëne van de gebouwvoorzieningen aangesproken. Bespreek onderstaande hygiënenormen en tips met de gebouwbeheerder, schoonmaakdienst, Arbocoördinator en/of andere partijen die betrokken zijn bij het binnenmilieu/-klimaat.

5.2.1 Ventileren en luchten

Ventileren is het verversen van de binnenlucht met buitenlucht. Dit kan op verschillende manieren praktisch worden uitgevoerd, zoals door ‘natuurlijke ventilatie’ (ventilatieroosters openhouden en/of ramen op een kier zetten; afhankelijk van de voorzieningen) of door ‘mechanische ventilatie’ (een systeem in het gebouw zorgt voor de luchtverversing en de hoeveelheid ventilatie is meestal in te stellen). Luchten is in een gebouw ramen, luiken of deuren zo tegen elkaar open zetten dat er een flinke luchtstroming of -circulatie door de ruimte ontstaat. Soms kan het daarbij nodig zijn om naast de ramen, luiken of deuren in de gevel of het dak ook de binnendeuren tussen afzonderlijke ruimten open te zetten.

Door te ventileren en te luchten kan het aantal ziekteverwekkers die zweven in de binnenlucht worden verminderd. Ook zorgt ventileren en luchten voor het afvoeren van vocht waardoor schimmelgroei kan worden beperkt. Luchten is ook nodig als de lucht niet fris ruikt. Dit kan door het korte tijd (ongeveer 10 à 15 minuten) openzetten van een of meerdere ramen en deuren in de ruimte. In ruimtes waar geen ramen zijn die open kunnen, kan ook het ventilatiesysteem op maximaal gezet worden als er geen mensen in de ruimte aanwezig zijn.

Ventileer altijd voldoende voor het aantal mensen dat aanwezig is in de ruimte. Bijvoorbeeld: als een kantoorruimte voor 4 personen omgebouwd wordt tot een vergaderruimte voor 10 personen, dan is het noodzakelijk om te bepalen of de ventilatie(capaciteit) voldoende is voor dit aantal mensen. Daarnaast verschilt de hoeveelheid benodigde ventilatie ook per activiteit die plaatsvindt (gebruiksfunctie). Bijvoorbeeld: wordt er gesport, is het een zorginstelling of betreft het een kantoorruimte?

Onder voldoende ventileren wordt verstaan dat de luchtverversing minimaal de waarde behaalt die is opgenomen in het Bbl (zie aansturingsartikel 4.121) of genoemd wordt in aanvullende richtlijnen/Arbovoorschriften, en dat deze ventilatievoorziening ook correct wordt gebruikt (maximaal gebruik ventilatiecapaciteit bij volledige bezetting). Maak een instructie hoe de ventilatievoorziening te gebruiken indien de ruimte gehuurd wordt of in bruikleen is en de natuurlijke ventilatie of mechanische ventilatiesystemen door de gebruiker van de ruimte zelf moeten worden aangezet.

Bij voorkeur wordt ook bij oude gebouwen gestreefd naar de minimale ventilatiecapaciteit voor ‘nieuwbouw’ (Bbl; aansturingsartikel 4.121). Om ook op de langere termijn voldoende ventilatie te garanderen is het bij nieuwbouw en renovatie aan te bevelen uit te gaan van een hogere ventilatiecapaciteit dan de minimale eisen uit het Bbl. Als waarde wordt minimaal 7 liter/seconde/persoon geadviseerd (NEN-EN 16798-1); de WHO adviseert 10 l/s/p.

Om te bepalen of er voldoende wordt geventileerd kan gebruik worden gemaakt van een CO₂-meter. Een CO₂-meter geeft een indicatie of er voldoende wordt geventileerd. Let op: het is belangrijk om de CO₂-meter op de juiste plek te zetten voor een goede meting. Ook heeft de hoeveelheid personen in de ruimte invloed op de meting. Zie voor meer informatie over ventileren en CO₂-meters: Ventileren zo gedaan!

Als ventilatieroosters niet worden schoongemaakt of het mechanische ventilatiesysteem niet wordt onderhouden, kan dit op termijn een negatief effect hebben op de hoeveelheid luchtverversing. Ook kan hierdoor na verloop van tijd meer geluid ontstaan waardoor een ventilatiesysteem dat door mensen in de ruimte zelf is te regelen in een lagere stand wordt gezet. Het is daarom van belang de ventilatievoorzieningen goed te onderhouden.

Onderstaande hygiënenormen zijn aanvullend op de geldende eisen uit het Bbl en eventueel aanwezige ventilatievoorschriften uit de Arbocatalogus of sectorspecifieke ventilatierichtlijnen.

Hygiënenormen Zorg voor voldoende ventilatie voor het aantal mensen dat in de ruimte verblijft en voor de activiteiten die in de ruimte plaatsvinden. Controleer bij het veranderen van de functie van een ruimte of de ventilatievoorziening nog voldoende is voor het maximaal aantal personen dat in de ruimte kan verblijven. Zorg voor goed werkende ventilatievoorzieningen, zodat er altijd voldoende wordt geventileerd. Blokkeer geen ventilatieroosters of -ventielen. Gebruik de mechanische ventilatievoorziening volgens de instructie van de fabrikant. Zorg voor een zichtbare instructie hoe voldoende moet worden geventileerd als de ventilatie door de gebruiker van de ruimte zelf moet worden geregeld. Maak roosters en ventielen schoon bij zichtbaar vuil. Onderhoud de mechanische ventilatievoorziening, inclusief filters, volgens de instructie van de fabrikant of verhuurder en vermeld de schoonmaakfrequentie in een schoonmaakschema. Lucht een ruimte voor ongeveer 10 à 15 minuten als de lucht niet meer fris ruikt (bijvoorbeeld in de pauze of na een bijeenkomst met een groep mensen). Lucht ook als er veel vocht in de ruimte is (bijvoorbeeld na het koken of douchen).

Tips Gebruik de website Ventileren zo gedaan! voor tips om de ventilatie te verbeteren en voor het gebruik van CO₂ (carbondioxide)-meters. Gebruik een CO₂-meter om een indicatie te krijgen of er voldoende wordt geventileerd; vooral bij natuurlijke ventilatie. Zorg voor een instructie hoe de CO₂-meter te gebruiken. Zie voor meer informatie de website Ventileren zo gedaan!. Laat de eigenaar van het gebouw één keer per 3 jaar bepalen of de ventilatiecapaciteit (nog) voldoet aan de geldende eisen en Arbovoorschriften. Controleer bij een mechanische ventilatievoorziening één keer per 3 jaar of filters op tijd worden vervangen en of de ventilatievoorziening inwendig is vervuild. Verhoog (op termijn) bij oude gebouwen de ventilatiecapaciteit tot minimaal de ‘nieuwbouw’-eisen uit het Bbl. Zorg voor een hogere ventilatiecapaciteit dan de minimale eisen uit het Bbl.

5.2.2 Temperatuur en hoge luchtvochtigheid

Vochtige lucht kan leiden tot meer schimmelgroei en huisstofmijten (bij meer dan 70% relatieve luchtvochtigheid). Door een temperatuur van 15 °C of lager ontstaat eerder condensvorming, waardoor schimmels en huisstofmijten makkelijker groeien.

Hygiënenormen Voorkom dat de temperatuur lager dan 15 °C wordt in een ruimte waar mensen verblijven.

Tips Voor meer informatie over het verminderen van vocht en verwijderen van schimmels: Schimmels weghalen en voorkomen (ggdleefomgeving.nl)

5.2.3 Luchtreinigers

Voor het verwijderen van ziekteverwekkers in de lucht worden soms ook luchtreinigers geplaatst in een ruimte. Dit kunnen verplaatsbare luchtreinigers zijn of apparaten die zijn bevestigd aan de muur of het plafond. Ook in centrale luchtbehandelingssystemen (HVAC) worden luchtreinigingstechnieken gebruikt.

Luchtreinigers geplaatst in een ruimte zorgen niet voor de toevoer van verse buitenlucht. Als een luchtreiniger wordt gebruikt, zal dus altijd voldoende verse lucht moeten worden toegevoerd. Het is nog onbekend in welke mate luchtreinigers, geplaatst in een ruimte waar wordt geventileerd, bijdragen aan het voorkomen van infectieziekten. Als deze luchtreinigers worden gebruikt, dan is het van belang een onderhoudsprotocol op te stellen en uit te voeren. Door achterstallig onderhoud is het mogelijk dat de luchtreiniger niet meer goed werkt en dat schimmels op filters komen. Tot slot, sommige luchtreinigers kunnen schadelijke bijproducten vormen zoals ozon(-reactieproducten) of er kan sprake zijn van directe blootstelling aan UVC-straling. Houd hier rekening mee als overwogen wordt een luchtreiniger te gebruiken en overleg hierover met de Arbocoördinator (indien aanwezig).

Hygiënenormen Zorg voor voldoende ventilatie (zie paragraaf 5.2.1) als luchtreinigers worden gebruikt. Luchtreinigers zijn geen vervanging voor ventilatie. Zorg voor een goed onderhoudsprotocol en voer dit uit.

Tips Kijk in de Handreiking Luchtreinigers van Ruimte OK voor meer informatie over de aanschaf en het gebruik van luchtreinigers. Gebruik een mobiele luchtreiniger waarmee geen directe blootstelling is aan UVC-straling en aan schadelijke stoffen zoals ozon(‑reactieproducten).

5.3 Toiletten

Iedereen die van het toilet gebruikmaakt, moet de handen kunnen wassen. Daarnaast moet de toiletruimte goed te reinigen zijn. Dat gaat alleen als muren en vloeren glad zijn en er geen vocht in kan doordringen. Vocht is namelijk een voorwaarde voor de groei van micro-organismen.

Hygiënenormen Zorg dat de vloer en de wanden tot een hoogte waar urine tegenaan kan spatten, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk te reinigen zijn. Zorg voor een wastafel met stromend water, een zeepdispenser en wegwerphanddoekjes. Plaats sanitaire afvalemmers met voetbediening in de (dames)toiletten.

Tips Heeft u toiletten met blauw uv ultraviolet (ultraviolet )-licht tegen drugsgebruik? Installeer ook wit licht, en zorg dat schoonmakers dit vanuit een andere ruimte inschakelen. Zo kunnen zij de schoonmaakresultaten beter controleren.

5.4 (Medische) behandelruimtes

Binnen de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en zijn verschillende behandel-, onderzoeks- en spreekkamers. Zorg dat er in al deze ruimtes veilig en hygiënisch gewerkt kan worden.

Onderstaande eisen gelden voor alle medische behandelruimtes:

Hygiënenormen Zorg voor een vloer die goed te reinigen en stroef is. Maak werkbladen van een glad, niet-absorberend materiaal dat goed te reinigen is, zoals roestvrij staal of kunststof. Zorg dat de behandeltafel of -stoel van een niet-absorberend materiaal is gemaakt dat goed te reinigen is. Zorg ook voor een papierrol zodat iedere cliënt op schoon papier zit of ligt. Zorg voor een handenwasgelegenheid met: een wastafel met stromend water en een no-touch kraan; een zeepdispenser en een houder met papieren wegwerpdoekjes; een handalcoholdispenser. Plaats een afgesloten afvalemmer met voetbediening. Plaats een naaldcontainer met een UN United Nations (United Nations)-keurmerk in de ruimte. Zorg dat er volgende materialen aanwezig zijn: persoonlijke beschermingsmiddelen (zie paragraaf 2.2); reinigingsmiddelen en desinfecterende middelen (zie hoofdstuk 3).

Sputuminductiekamer

In deze ruimte is een verhoogd besmettingsrisico voor tuberculose. Houd na de sputuminductie de kamer gesloten en zorg voor goede ventilatie met een uv ultraviolet (ultraviolet )-lamp. Zie voor meer informatie instructie ‘ventilatievoud en uv-straling’ in bijlage 5.

Hygiënenormen Plaats een uv-lamp in de sputuminductiekamer. Laat de uv-lamp minimaal één keer per jaar onderhouden door een erkend bedrijf. Hang instructies op waarin staat aangegeven wanneer de ruimte opnieuw gebruikt mag worden nadat een (mogelijk) besmettelijke cliënt in de sputuminductiekamer is geweest (zie bijlage 5).

5.5 Mobiele units

Naast uw behandelkamers op locatie, kunnen er ook mobiele units worden ingezet. De juiste toepassing van handhygiëne hierbij is afhankelijk van de werkzaamheden.

Hygiënenormen Zorg dat al het meubilair en alle materialen van een niet-absorberend, goed te reinigen materiaal zijn gemaakt. Zorg voor een wastafel, een zeepdispenser, een handalcoholdispenser en wegwerphanddoekjes. Gebruik bij voorkeur wegwerphanddoekjes. Plaats een afsluitbare afvalemmer met voetbediening in de ruimte. Zorg voor voldoende ventilatiemogelijkheden in de mobiele unit. Zorg dat de volgende materialen aanwezig zijn: persoonlijke beschermingsmiddelen (zie paragraaf 2.2); reinigingsmiddelen en desinfecterende middelen (zie hoofdstuk 3). Zorg dat instructies voor het gebruik van beschermende middelen tijdens het legen van septische putten (septic tanks) aanwezig zijn. Zorg dat instructies aanwezig zijn waarin staat aangegeven wanneer de ruimte opnieuw gebruikt mag worden nadat een (mogelijk) besmettelijke cliënt in de unit is geweest.

5.6 Opslag schoonmaakmiddelen en -materialen

Zorg voor een aparte opslagruimte waar het schoonmaakmateriaal opgeborgen kan worden. Zo worden vuile en gevaarlijke stoffen of giftige materialen gescheiden van voedingsmiddelen.

Hygiënenormen Maak een ophangsysteem zodat bezems, raamtrekkers en andere materialen niet op de grond staan. Op deze manier kunnen ze beter drogen. Plaats een uitstortgootsteen waar vuil water wordt ververst en materialen gemakkelijk kunnen worden gereinigd. Plaats schoonmaakmiddelen in lekbakken. Zorg dat cliënten er niet bij kunnen.

5.7 Afvalverwerking

Afval in en rond het gebouw kan een bron van ziektekiemen zijn. Bovendien trekt afval ongewenste dieren aan. Daarom moet de opslag en afvoer van afval aan bepaalde eisen voldoen. Deze paragraaf gaat over huishoudelijk afval. Hoe u met scherp afval zoals naalden moet omgaan, staat in paragraaf 2.3. Zie het beleid van uw instelling voor de eisen aan overig afval, zoals klein chemisch afval.

Huishoudelijk afval is het afval dat dagelijks wordt geproduceerd. Denk bijvoorbeeld aan gebruikt verband, pleisters, watjes. Verzamel zo mogelijk in gescheiden containers.

Hygiënenormen Leeg afvalemmers minstens één keer per dag. Sluit de zakken goed en bewaar ze in gesloten rolcontainers. Stal deze containers niet in een ruimte waar ook schone materialen staan opgeslagen. Houd de opslagplaats schoon, zodat er geen ratten of andere ongewenste dieren op afkomen. Plaats geen afval naast afvalcontainers. Houd containers gesloten en zorg dat het afval minimaal één keer per week en vóórdat een container vol is, wordt opgehaald. Zorg dat er afspraken zijn over de frequentie van ophalen.

Afvalverwerking van afval wat direct afkomstig is van cliëntenzorg valt onder het Beleidskader van het Landelijk Afvalbeheerplan 3 (LAP3). In sectorplan 19 staan de specifieke regels opgenomen waaronder wat als infectieus afval moet worden beschouwd.

5.8 Dierplaagbeheersing

Ratten, muizen, insecten, duiven en kakkerlakken zijn voorbeelden van dieren die niet alleen overlast en schade geven, maar ook infectieziekten kunnen overdragen. Om de medewerkers en cliënten hiertegen te beschermen, is een goede dierplaagbeheersing nodig. Als sprake is van overlast van dierplagen, dient een deskundige dierplaagbeheerser ingeschakeld te worden.

Hygiënenormen Schakel bij overlast een deskundige dierplaagbeheerser in. Gebruik zelf geen bestrijdingsmiddelen.

6 Preventie en vaccinatiebeleid bij medewerkers

De aard van het werk kan het risico op beroepsmatige besmetting met zich meebrengen. De werkgever draagt, volgens de Arbowet, de wettelijke verantwoordelijkheid tot veilige en gezonde werkomstandigheden, waaronder de kans op blootstelling (en vervolgens transmissie) aan ziekteverwekkers. Dit werkgerelateerde infectierisico vraagt om voorlichting en adequate voorzorgsmaatregelen; de werkgever draagt zorg voor een adequaat infectiepreventie- en vaccinatiebeleid.

Hij ziet toe op het consequent en juist naleven van de hygiënemaatregelen en verstrekt de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals handschoenen, brillen en beschermende kleding (zie paragraaf 2.1 en paragraaf 2.2).

Ook hebben medewerkers zélf een verantwoordelijkheid in de zorg voor de gezondheid en veiligheid van zichzelf, collega’s en cliënten/patiënten door het consequent naleven van de instructies en door de aangeboden persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste wijze te gebruiken. De preventiemedewerker en arbodeskundigen, zoals de bedrijfsarts/arbeidshygiënist, kunnen hierin ondersteunen en adviseren. Zij dienen bij vragen, gezondheidsklachten en verzuim laagdrempelig voor medewerkers beschikbaar te zijn. In geval van infectierisico’s is het van belang oog te hebben voor extra kwetsbare medewerkers zoals zwangeren, chronisch zieken en oudere werknemers; zij lopen in geval van onbeschermde blootstelling een extra gezondheidsrisico.

6.1 Vaccinaties

Tegen een aantal infectieziekten is vaccinatie beschikbaar. Aan iedere werknemer die nog niet immuun is voor een agens waar mogelijk blootstelling aan plaatsvindt (en waarvoor een doeltreffend en veilig vaccin beschikbaar is), wordt door de werkgever kosteloos vaccinatie aangeboden. Vaccinatie volgens het RVP Rijksvaccinatie programma (Rijksvaccinatie programma) vormt hierin de basis. Verder kan bijvoorbeeld gedacht worden aan hepatitis A en B en aan seizoensinfluenza. De Gezondheidsraad heeft een bruikbaar kader opgesteld om een goede afweging tot (indicatie voor) vaccinatie van werknemers te kunnen maken (www.gezondheidsraad.nl: zoekterm werknemers en infectieziekten - criteria voor vaccinatie). Een actuele risico-inventarisatie vormt in alle gevallen de basis.

Naast vaccinatie blijven het toepassen van de standaardhygiëne en persoonlijke beschermingsmiddelen altijd van belang. Neem voor meer informatie contact op met leidinggevende of de bedrijfsarts.

6.2 Zwangerschap

Een zwangere medewerker of een medewerker met een kinderwens, heeft recht op (waar nodig) aanvullende maatregelen om te voorkomen een infectieziekte op te lopen. Bij het omgaan met (mogelijk) zieke cliënten is extra hygiëne belangrijk. Daarnaast is alertheid op kinderziekten zoals rode hond, mazelen, de vijfde ziekte en waterpokken nodig.

Zwangere medewerkers of medewerkers met een kinderwens die een mogelijk verhoogde kans hebben op een besmetting met deze infectieziekten, kunnen contact opnemen met hun bedrijfsarts voor advies en eventueel passende maatregelen. Meer informatie is te vinden via de webpagina ‘Zwangerschap en infectieziekten’ van het RIVM.

6.3 Medewerker met een infectieziekte

Een medewerker met een infectieziekte kan een infectiebron zijn voor de omgeving. Vooral bij aandoeningen van de huid, luchtwegen en darmen, die een risico voor andere medewerkers en cliënten kunnen vormen. Medewerkers moeten dergelijke aandoeningen melden aan de leidinggevende. Deze bepaalt in overleg met de bedrijfsarts welke werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd.

De indicaties voor een melding zijn onder meer:

exantheem (huiduitslag);
conjunctivitis
aanhoudende diarree;
hepatitis A;
herpes labialis (koortslip, bij werkzaamheden met baby’s tot vier weken);
langer dan drie weken hoesten, in combinatie met andere voor tuberculose verdachte symptomen;
kinkhoest.

De leidinggevende en de bedrijfsarts kunnen gebruikmaken van de richtlijnen van de LCI Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding (Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding). In de paragraaf ‘Maatregelen’ van de LCI-richtlijnen, staat meer informatie over maatregelen en wering.

6.4 Werken met (mogelijke) tbc-patiënten

Als een tbc Tuberculose (Tuberculose)-patiënt hoest, niest, praat of zingt kunnen er besmette sputumdruppels in de lucht terecht komen. Gezonde mensen kunnen deze druppels inademen en zo besmet raken met tuberculose. Hoe besmettelijk iemand met tuberculose is, hangt af van verschillende factoren, zoals de hoeveelheid bacteriën in de druppels, de ernst van de hoestklachten, maar ook of een patiënt zelf bijvoorbeeld met de hand voor mond niest of na het hoesten de handen wel goed wast. Over het algemeen wordt het begin van de hoestklachten gezien als de besmettelijke periode. Drie weken na de behandeling is een cliënt in principe niet meer besmettelijk voor zijn of haar omgeving. Dit geldt overigens niet voor cliënten die besmet zijn met (multi)resistente tbc-bacteriën.

GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)-medewerkers die (mogelijke) tbc-patiënten behandelen lopen zelf ook het risico op tuberculose. Het is aan te raden om uw medewerkers regelmatig te controleren. Laat uw medewerkers in ieder geval op de volgende momenten controleren om tuberculose in een vroeg stadium te ontdekken:

bij indiensttreding;
bij (half)jaarlijks tuberculoseonderzoek;
drie maanden na uitdiensttreding.

Er zijn drie verschillende tuberculose-testen:

Tuberculinehuidtest (THT tuberculinehuidtest (tuberculinehuidtest) of Mantouxtest) voor medewerkers die nog niet eerder op tuberculose zijn getest, of bij wie een eerdere tuberculinehuidtest positief uitkwam.
IGRA interferon-gamma release assay (interferon-gamma release assay) (Interferon-Gamma Release Assay of bloedtest) voor medewerkers die eerder een positieve tuberculinehuidtest hadden, of een resultaat hadden dat groter of gelijk aan 5 mm was. Ook geschikt voor medewerkers die gevaccineerd zijn met BCG Bacille Calmette Guérin (Bacille Calmette Guérin) (Bacillus Calmette-Guérin vaccin tegen tuberculose).
Thoraxfoto voor medewerkers die eerder een positieve IGRA hadden.

Zijn er medewerkers met een positieve tuberculinehuidtest of IGRA? Of zijn er afwijkingen op de thoraxfoto gezien? Dan moeten zij verder medisch worden onderzocht. Daarnaast zult u moeten controleren of de transmissiepreventie wel goed werkt binnen uw GGD.

6.5 Accidenteel bloedcontact

Binnen de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en kunnen accidentele bloedcontacten (bijt-, krab- , prik-, snij- en spataccidenten) plaatsvinden. Hier spreekt men van als het bloed of de slijmvliezen van een medewerker of cliënt in contact komt met bloed, wondvocht of de slijmvliezen van een ander. Bij zo’n accident kunnen micro-organismen worden overgedragen, zoals het hepatitis B of C virus en hiv humaan immunodeficientievirus (humaan immunodeficientievirus). Bij een bijt- of krabaccident lopen zowel de bijter/krabber als de degene die gebeten of gekrabd is het risico om besmet te worden door de ander.

Door een protocol op te stellen voor accidenteel bloedcontact dat bekend is bij de medewerkers, verkleint u de kans dat medewerkers of cliënten bij zo’n accident een infectieziekte oplopen.

Hygiënenormen Ontwikkel een protocol voor accidenteel bloedcontact en stel uw medewerkers hiervan op de hoogte. Beschrijf hierin in ieder geval de volgende stappen: Laat een wondje goed doorbloeden. Spoel het wondje of het slijmvlies met water of fysiologisch zout. Ontsmet een wondje (slijmvliezen niet) met een wonddesinfecterend middel voorzien van een RVG Register Verpakte Geneesmiddelen (Register Verpakte Geneesmiddelen)-nummer. Dek een wondje af. Neem direct hierna contact op met de (huis)arts of instantie die volgens uw lokale protocol het accident moet behandelen. Deze arts maakt vervolgens een inschatting van de risico's en bespreekt het te volgen beleid. Neem in het protocol de contactgegevens op van de instantie(s) aan wie het accident gemeld moet worden. Maak zo nodig onderscheid tussen meldingen binnen en buiten kantooruren. Bij melding wordt een risico-inschatting gemaakt en worden eventuele vervolgstappen bepaald. Noteer hiervoor de volgende gegevens: de personen die bij het accident zijn betrokken; het type verwonding (bijv. prik- of bijtwond); het materiaal waarmee iemand verwond is (het type naald in het geval van een prikaccident).

Tips Hang het protocol voor accidenteel bloedcontact op in alle ruimtes waar met naalden wordt gewerkt. Maak op basis van de registraties/ meldingen zonodig een verbeterplan.

Bijlagen

In de bijlagen vindt u schoonmaakschema’s en instructies, bijvoorbeeld voor handen wassen en handen desinfecteren. De schoonmaakschema’s en de instructies handhygiëne kunt u downloaden en uitprinten. U kunt ze dan direct ophangen, bijvoorbeeld bij wastafels of in een schoonmaakkast.

Bijlage 1: Instructies handhygiëne

Bacteriën en virussen zijn overal, op deurknoppen, tafels, telefoons en andere voorwerpen, apparaten en materialen. Sommigen kunnen ziekteverwekkend zijn. Een van de meest voorkomende manieren waarop ziekteverwekkers worden verspreid, is via de handen. Door regelmatig handhygiëne toe te passen wordt de kans dat u of iemand uit uw omgeving ziek wordt klein.

Pas voor een goede handhygiëne onderstaande regels toe:

Was uw handen met water en vloeibare zeep als ze zichtbaar vuil zijn. Gebruik dan geen desinfecterend middel (handalcohol); door zichtbaar vuil vermindert namelijk de werking.

Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast óf desinfecteert. Pas de manieren echter niet allebei toe; de huid droogt dan te veel uit en beschadigt sneller. De handen worden voldoende schoon als u ze alleen wast of alleen desinfecteert.

Het schema Instructies handhygiëne kunt u hier downloaden als pdf.

Bijlage 2: Reinigingsschema’s

In de reinigingsschema’s staat hoe vaak en op welke manier verschillende oppervlakken en materialen moeten worden gereinigd. Het eerste schema is een algemeen schema dat geldt voor het hele pand. De volgende schema’s richten zich op specifieke ruimtes. Ook is er een schema toegevoegd voor de omgang met schoonmaakmaterialen.

U mag natuurlijk vaker reinigen dan in deze schema’s is aangegeven. Minder vaak of op een andere manier reinigen, mag alleen met een goede reden (bijvoorbeeld omdat een ruimte bijna nooit wordt gebruikt).

U kunt de schema’s hier downloaden als Word-document. De schema’s zijn zoveel mogelijk op losse pagina’s geplaatst, zodat u ze eenvoudig kunt uitprinten en ophangen. Tevens kunt u de schema’s aanpassen aan de eigen situatie. Bespreek binnen uw eigen organisatie de reinigingsschema’s en werk ze in nader detail uit tot een eigen werkinstructie.

Bijlage 3: Microvezeldoekjes

Tegenwoordig wordt er steeds meer gebruik gemaakt van microvezeldoekjes. Doordat de vezels in deze doekjes zijn gesplitst, hebben microvezeldoekjes een veel groter oppervlak dan katoenen schoonmaakdoekjes. Zo kunnen microvezeldoekjes vuil en ziekteverwekkers veel beter opnemen dan gewone schoonmaakdoekjes. Bovendien raspen de vezels het vuil los, waardoor u vlekken gemakkelijker verwijdert. U kunt microvezeldoekjes zowel droog als vochtig gebruiken.

Voor een optimaal resultaat gaat u als volgt te werk:

Gebruik de microvezeldoekjes altijd zonder schoonmaakmiddelen. Wijk hier alleen van af als de leverancier dit aangeeft.

Wilt u de doekjes vochtig gebruiken? Maak ze dan vlak voor gebruik licht vochtig onder de kraan of met het middel dat de leverancier voorschrijft. Leg de doekjes niet in een emmer water. Hierdoor nemen ze direct hun maximale hoeveelheid aan vocht op en verliezen ze hun reinigende werking.

Vouw de doekjes voor gebruik een aantal keer dubbel, zodat er meerdere vlakken ontstaan. Gebruik een nieuw, schoon vlak zodra de werking minder wordt.

Stop vuile microvezeldoekjes direct in de was; spoel ze tussentijds niet uit. Microvezeldoekjes trekken vuil zó goed aan dat handmatig uitspoelen geen zin heeft. Alleen in de wasmachine wordt een vuil doekje weer schoon.

Was de doekjes volgens de voorschriften van de fabrikant.

Droog gewassen microvezeldoekjes volgens de gebruiksinstructie. Let op: niet alle microvezeldoekjes kunnen in de droogtrommel. Berg de doekjes nooit vochtig op; hierdoor kunnen ziekteverwekkers uitgroeien.

Bijlage 4: Ventilatievoud en ultraviolette straling

Voor het effectief verwijderen van in de lucht aanwezige kleine zwevende deeltjes, zoals bijvoorbeeld ingedroogde druppelkernen met mycobacteriën, is een aantal factoren van invloed. Hieronder volgt een uiteenzetting. Luchten is vanwege wisselende klimatologische omstandigheden niet altijd effectief en wordt daarom voor het verwijderen van mycobacteriën uit een ruimte afgeraden, indien als enige maatregel gebruikt.

Ventilatievoud

Met het ventilatievoud wordt het aantal luchtverversingen per uur in een ruimte aangegeven. Het ventilatievoud of in het Engels Air Changes per Hour (ACH acetoncyaanhydrine (acetoncyaanhydrine)) is de meetwaarde van het aantal kubieke meters lucht dat in een ruimte per uur wordt weggezogen gedeeld door het aantal kubieke meters (inhoud) van de ruimte. Het effect van verhoogde ventilatie komt vooral in de eerste drie luchtwisselingen tot uiting en is boven zesvoudige ventilatie nog maar beperkt. Naarmate een ruimte groter en de luchtmenging minder volledig is, worden aanzienlijk lagere reducties bereikt.

Aantal minuten benodigd voor verwijdering van resp. 99% en 99,9% van de micro-organismen in een ruimte waarvan de lucht 1-400 maal per uur wordt gewisseld (in ACH). Bron: Centers for Disease Control and Prevention (CDC Centers for Disease Control and Prevention (Centers for Disease Control and Prevention)), Guidelines for Preventing the Transmission of Mycobacterium tuberculosis in Health-Care Settings, 2005.
ACH	99%	99,9%
2	138	207
4	69	104
6	46	69
12	23	35
15	18	28
20	7	14
50	3	6
400	<1	1

Een voorbeeld: Een kamer met een lengte, breedte en hoogte van 2 x 2 x 2,5 meter heeft een inhoud van 10 m3 kubieke meter (kubieke meter). Door het ventilatiesysteem wordt per uur 60 m3 lucht weggezogen. Gedurende het uur wordt verse buitenlucht, eventueel verwarmd, gekoeld, ontvochtigd of bevochtigd weer ingeblazen via plafondroosters. Het ventilatievoud komt daarmee op 6 (60 gedeeld door 10). Indien in de kamer mycobacteriën in de lucht zweven dan is de kamer bij gesloten deuren na 46 minuten voor 99% gezuiverd en na 69 minuten voor 99,9%.

Ultraviolette straling

Mycobacterium tuberculosis wordt zeer snel gedood door ultraviolette straling (UV ultraviolet (ultraviolet)). Het desinfecterend effect van UV is al in het midden van de 20e eeuw aangetoond.

Dit effect daalt echter snel bij toename van de relatieve luchtvochtigheid boven 60%. Dit is een voor infectiepreventie belangrijke beperking. De toegepaste UV straling heeft een golflengte van 254 nanometer. Deze korte golflengte bevindt zich in het UV-C gebied van het spectrum. UV-C heeft weliswaar een hoge energie, maar een gering penetrerend vermogen. De straling dringt niet door de hoornlaag van de huid heen. Er is hierdoor geen risico voor het ontstaan van tumoren van de huid. Ook is UV-C niet in staat de cornea te passeren zodat geen cataract ontstaat.

Welke concrete hygiënerichtlijnen voor GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en uit het bovenstaande voortvloeien, staat beschreven in de richtlijn ‘Naar een afdelings Tuberculose Infectie Preventie Plan’ (RPT 35.400 + erratum) van de Commissie voor Praktische Tuberculosebestrijding (CPT Commissie voor Praktische Tuberculosebestrijding (Commissie voor Praktische Tuberculosebestrijding)). Deze richtlijn is te vinden op de website van het KNCV Tuberculosefonds.

Begrippenlijst

Binnenlucht	De lucht in een ruimte, bijvoorbeeld een kamer, vergaderzaal, winkel of festivaltent. De lucht onder een luifel of parasol wordt gezien als buitenlucht.
Binnenklimaat	Het binnenklimaat is het milieu in gebouwen. Het binnenklimaat wordt beïnvloed door een groot aantal factoren. Bijvoorbeeld de temperatuur, de luchtvochtigheid en de hoeveelheid zuurstof in de ruimte.
Ctgb Board for the Authorisation of Plant Protection Products and Biocides (Board for the Authorisation of Plant Protection Products and Biocides)	College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Het Ctgb beoordeelt op basis van Europese wet- en regelgeving of desinfecterende middelen toegelaten worden op de Nederlandse markt.
Desinfecteren	Desinfecteren is het doden van micro-organismen met een speciaal daarvoor bestemd desinfecterend middel.
Fefo-systeem	First expired, first out-systeem. Dit betekent dat materialen met de kortst resterende houdbaarheidstermijn het eerst gebruikt worden. Voor dit systeem is het handig om materialen waarvan de houdbaarheidsdatum als eerste verloopt, vooraan te plaatsen in opslag.
Handdesinfecterend middel	Een handdesinfecterend middel is een vloeistof waarmee micro-organismen op de handen kunnen worden gedood. Als handen niet zichtbaar vuil of plakkerig zijn, kan een hand desinfecterend middel worden gebruikt in plaats van water en vloeibare zeep.
Handhygiëne	Handhygiëne is het wassen van de handen met water en vloeibare zeep of het desinfecteren van de handen met handdesinfectiemiddel, wanneer de handen niet zichtbaar vuil zijn.
Huiddesinfecterend middel	Een huiddesinfecterend middel is een vloeistof waarmee micro-organismen op de huid kunnen worden gedood. Een huiddesinfecterend middel wordt voorafgaand aan het openen van de huid gebruikt om de huid te desinfecteren.
Lichaamsvloeistoffen	Lichamelijke vloeistoffen zoals bloed, speeksel, braaksel, urine en ontlasting.
Luchten	Luchten is het korte tijd (ongeveer tien minuten) openzetten van alle ramen en deuren. Hierbij wordt het niet veel kouder, maar is wel alle binnenlucht ververst.
Micro-organismen	Bacteriën, virussen, schimmels, gisten en protozoën zijn micro-organismen. Micro-organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog en komen overal voor: op de huid, op meubels en gebruiksvoorwerpen, in de lucht, in water, op en in voedsel. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar sommige micro-organismen kunnen ziekten veroorzaken.
Microvezeldoekjes	Microvezeldoekjes bestaan uit een weefsel van microscopisch kleine vezels. Samen vormen de vezels een veel groter oppervlak dan de vezels in bijvoorbeeld een katoenen doek. Hierdoor kunnen microvezeldoekjes meer vuil absorberen. De vezels bestaan uit materiaal dat vetten goed vasthoudt.
Naaldcontainer	Een naaldcontainer is een container speciaal ontworpen voor scherp afval zoals naalden en scheermesjes. Bij goed gebruik bieden naaldcontainers bescherming tegen prikken en snijden aan scherp afval.
Reinigen	Reinigen is stof en vuil verwijderen, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen.
Ventileren	Bij ventileren komt voortdurend verse buitenlucht binnen, bijvoorbeeld door een rooster of een open raam.
Wonddesinfecterend middel	Een wonddesinfecterend middel is een middel waarmee micro-organismen in de wond kunnen worden gedood. Een wonddesinfecterend middel wordt gebruikt om de wond te desinfecteren.

Bronnenlijst

Literatuur

Landelijke Richtlijn Prikaccidenten. RIVM/LCI Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding (Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding).

Richtlijn uitvoering RVP. RIVM.

RVP-richtlijn Vaccinbeheer. RIVM.

LCI-richtlijnen. RIVM/LCI.

Richtlijnen Werkgroep Inspectiepreventie. WIP Werkgroep Infectiepreventie (Werkgroep Infectiepreventie).

LCHV-richtlijnen. RIVM/LCI/LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid).

Legionellapreventie in waterinstallaties: regels en toezicht. Den Haag: Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 2012.

Wetten & besluiten

Wet publieke gezondheid, Besluit Publieke Gezondheid, Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg, Arbeidsomstandighedenbesluit (o.a. artikel 4.97), Omgevingswet, Besluit activiteiten leefomgeving, Besluit bouwwerken leefomgeving, Warenwetbesluit Bereiding en behandeling van levensmiddelen, Warenwetbesluit Hygiëne van levensmiddelen. Via www.wetten.overheid.nl.

Richtlijn 2010/32/EU. Brussel: De Raad van de Europese Unie, 2010.

Losse informatie

HACCP: regelgeving. Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit.

Hygiënecode Beslisboom. Voedingscentrum.

Infectieziekte-informatie voor professionals. RIVM.

Kennis- en Adviescentrum Dierplagen.

Legionella. Rijksoverheid.

Landelijk Afvalbeheerplan 3. Rijkswaterstaat.

Zwangerschap en infectieziekten. RIVM.

Informatie wegvervoer en inzamelpunten afval.

College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden databank.

Verantwoording

De hygiënerichtlijn voor GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)'en is voor het laatst volledig herzien in 2019. Aan de laatste herziening hebben de volgende organisaties bijgedragen:

GGD Fryslân
GGD Gelderland-Zuid
GGD Hart voor Brabant
GGD Kennemerland
GGD Regio Utrecht
GGD Twente

Wijzigingen sinds laatste herziening:

April 2024: De paragraaf ‘Binnenmilieu’ is vervangen door de recentere paragraaf ‘Infectiepreventie binnenlucht’ uit de Algemene hygiënerichtlijn. De normen in deze nieuwe paragraaf zijn onderbouwd met recente literatuur en opgesteld met medewerking van binnenmilieu-deskundigen.
Maart 2024: Vanwege de invoering van de Omgevingswet zijn de paragrafen waar het Bouwbesluit en Wet milieubeheer worden genoemd aangepast. Het Bouwbesluit is nu opgenomen in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).
Januari 2023: De paragraaf over desinfecteren is geactualiseerd. Bijlage 4 Ctgb Board for the Authorisation of Plant Protection Products and Biocides (Board for the Authorisation of Plant Protection Products and Biocides)-databank voor het vinden van een desinfectiemiddel is komen te vervallen. In paragraaf 3.2 Desinfecteren zijn enkele tips opgenomen.
September 2022: In de paragraaf ‘Desinfecteren’ is een aanvullende tekst opgenomen voor het reinigen en desinfecteren van herbruikbare hulpmiddelen of instrumentaria. Daarmee wordt een duidelijker onderscheid gemaakt tussen een ‘algemeen oppervlak’ en herbruikbare medische hulpmiddelen of instrumentaria.
Maart 2020: De NEN Nederlandse norm (Nederlandse norm )-norm EN 420 voor handschoenen is komen te vervallen.
Augustus 2019: Bijlage 4 (zoekhulp Ctgb-databank) is geactualiseerd.
Juli 2019: de richtlijn is omgezet naar webbased tekst; hierbij zijn enkele niet-inhoudelijke aanpassingen gedaan en zijn diverse hyperlinks geüpdatet.

De hygiënerichtlijn is een uitgave van:
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid
Postbus 1 | 7200 BA Bilthoven
E-mail: lchv@rivm.nl
Web: www.lchv.nl