Wijzigingsdatum 24-06-2024 | 14:43

In Nederland maken ruim een half miljoen mensen gebruik van wijkverpleging. De vraag naar wijkverpleging groeit en zal dat blijven doen. Door de vergrijzing, maar ook omdat ouderen worden gestimuleerd om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen. Door de marktwerking raakte de wijkverpleging sterk versnipperd en zijn er in een regio veel aanbieders. Van hen is niet altijd duidelijk welke zorg ze leveren en of ze plek hebben voor een nieuwe patiënt. Hierdoor kost het huisartsen, ziekenhuizen, (toekomstige) patiënten en hun naasten veel tijd om de juiste zorg te vinden.

Onderzoek herkenbare en aanspreekbare wijkverpleging

De 7 partijen van het Hoofdlijnenakkoord (HLA) spraken daarom af om de organisaties die wijkverpleging aanbieden, meer te laten samenwerken. Daardoor wordt in een wijk duidelijker bij welke organisaties wijkverpleging te vinden is en welke zorg ze leveren (herkenbaarheid). Ook nemen deze zorgaanbieders de verantwoordelijkheid om de juiste zorg te organiseren. Zij delen die verantwoordelijkheid met de huisarts, het ziekenhuis en het sociale domein bij gemeenten (aanspreekbaarheid). Het RIVM doet, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)), onderzoek naar de ontwikkeling van herkenbaarheid en aanspreekbaarheid. Dit onderzoek loopt van 2021 tot en met begin 2024.

Lessen uit de regio

Op verschillende plekken in Nederland zijn er al samenwerkingsverbanden die bezig zijn met het ontwikkelen van herkenbaarheid en aanspreekbaarheid (zie figuur hieronder). 

Regionale initiatieven voor herkenbare en aanspreekbare wijkverpleging (Bron: RIVM, 2023)


Inspirerende voorbeelden uit de regio

Voorbeeld: de stoplichtapp

Een aantal projecten gebruikt een stoplichtapp om de capaciteit van de verschillende samenwerkende partijen inzichtelijker te maken, alleen voor de wijkverpleegkundigen of ook voor verwijzers. Een stoplichtapp kan per team en dagdeel de capaciteit aangeven. Groen betekent dat er voldoende ruimte is, oranje dat er in overleg eventueel nog ruimte is, en rood dat er in principe geen ruimte is. Betrokkenen geven aan dat dit instrument tijdswinst oplevert voor de wijkverpleegkundigen: als er echt geen capaciteit is, krijgen ze geen (onverwachte) telefoontjes meer binnen met nieuwe aanvragen die zij toch niet kunnen aannemen. In de volgende regio’s wordt er bijvoorbeeld met een stoplichtapp gewerkt:

Voorbeeld: aanmelding via een website

Sommige regio’s maken gebruik van een digitaal platform waar zorgvragen vanuit huisartsen en/of ziekenhuizen centraal binnenkomen. Hiervoor wordt bijvoorbeeld het systeem POINT of ZorgDomein gebruikt. Uit de uitwisselingssessies tussen regio’s blijkt dat de keuze voor een systeem voor centrale aanmelding afhankelijk moet zijn van welke systemen bekend zijn en aanvullen op andere zorgpartijen als huisarts en ziekenhuis. Als het doel is om ook de aanmeldingen van toekomstige cliënten en mantelzorgers op een centraal punt te organiseren, kan dat via een website.

Samen in de wijkzorg Arnhem

In Arnhem en omstreken wordt gebruikgemaakt van de Samenindewijkzorg.nl. Hier kunnen cliënten, mantelzorgers en zorgprofessionals zorg aanvragen. Deze zorgaanvragen komen per postcodegebied binnen via een webapplicatie, die voldoet aan de richtlijnen van de AVG algemene verordening gegevensbescherming (algemene verordening gegevensbescherming) (Algemene Verordening Gegevensbescherming). Daarnaast is er een koppeling gemaakt met ZorgDomein, zodat ziekenhuizen en eventueel huisartsen ook via deze weg aanvragen kunnen doen. Alle gecontracteerde aanbieders werken samen in een postcodegebied in coördinerende teams van wijkverpleegkundigen vanuit verschillende organisaties. Zij coördineren dagelijks alle ontvangen zorgvragen in een kort online overleg. De zorgvraag wordt aangenomen door een organisatie die tijd en expertise heeft. Een ruime meerderheid van de deelnemende partijen is positief over de nieuwe werkwijze. Zij ervaren een verbeterde samenwerking, de mogelijkheid om zorg samen gecoördineerd op te pakken en inzicht in gezamenlijke beschikbaarheid en capaciteit (bron: Ecorys, 2023).

Pilot Nijmegen

In Nijmegen is er een pilot geweest waarin 2 landelijke gemeenten (Druten en West Maas en Waal) en 1 stadswijk gebruikmaken van 1 centraal aanmeldpunt voor wijkverpleging: zorginmijnwijk. Hiervoor werken 7 zorgorganisaties met elkaar samen. Door de centrale entree van Zorg in mijn Wijk worden zorgvragen in onderling overleg en rekening houdend met de expertise, bezetting en reistijd van zorgmedewerkers opgepakt. De pilot was succesvol en Zorg in mijn Wijk wordt uitgerold over de gehele regio. Alle gecontracteerde aanbieders worden uitgenodigd om aan te sluiten.

Wijkzorg Amstelveen

In de regio Amstelveen werken 3 zorgorganisaties samen aan een centrale plek waar cliënten, hun naasten en verwijzers terecht kunnen voor het eenvoudig aanvragen van wijkzorg in Amstelveen. Hun doel is enerzijds om te zorgen dat zowel verwijzers als cliënten minder tijd verliezen bij het zoeken naar beschikbare wijkzorg. En anderzijds om als wijkzorgorganisaties samen te werken aan de toenemende zorgvraag. Meer informatie is te vinden op Wijkzorg Amstelveen.

Voorbeeld: één telefoonnummer voor het aanvragen van wijkverpleging in de regio

In de regio Westland-Schieland-Delfland (WSD) werken verschillende zorgorganisaties (o.a. wijkverpleging, ziekenhuis en zorgverzekeraar) samen rondom het ‘coördinatiepunt WSD’. Huisartsen kunnen dit inschakelen als een urgent bed binnen de VVT verpleeg-, verzorgingshuizen en thuiszorgorganisaties (verpleeg-, verzorgingshuizen en thuiszorgorganisaties) nodig is, of als het niet lukt om wijkverpleging bij de voorkeursaanbieder te regelen. Meer informatie vindt u op Coördinatie Wijkverpleging | Gezond en Wel ouder worden.

In Zoetermeer kunnen verwijzers één telefoonnummer bellen of één aanvraag via ZorgDomein doen als zij een ongepland tijdelijk verblijf of wijkverpleging voor een (kwetsbare) oudere nodig hebben. Het Regionaal Transferpunt bestaat uit een team van transferverpleegkundigen die huisartsen en SEH Spoedeisende hulp (Spoedeisende hulp)-artsen ondersteunen bij triage, advies en plaatsing van (kwetsbare) oudere patiënten. Het transferpunt heeft inzicht in welke wijkverpleging of waar bedden beschikbaar zijn. Voor advies en ondersteuning bij complexe casussen is een specialist ouderengeneeskunde beschikbaar. Meer informatie vindt u op het Regionaal Transferpunt Zoetermeer - Zoetermeer 2025.

Voorbeeld: digitaal kanaal of app-groep voor wijkverpleegkundigen

Verschillende projecten gebruiken besloten en beveiligde digitale kanalen voor communicatie tussen wijkverpleegkundigen van verschillende organisaties. Hierin worden meestal de niet opgepakte zorgvragen besproken om te bepalen welke aanbieder(s) die het beste kan aannemen. Hiervoor maken zij gebruik van:

  • de Siilo App
  • VIPLive
  • besloten groepen in MicrosoftTeams

In de regio Zuidoost-Brabant wordt bijvoorbeeld de Siilo-app onder meer gebruikt om zorgvragen die na 48 uur nog open staan gezamenlijk te bespreken.

Voorbeeld: Schakelteams

In de regio West-Brabant en Midden-Brabant werken zorgaanbieders samen rondom het project Slimmer Samenwerken in de Wijk, vanuit een verlangen naar meer regionale samenwerking in de wijk. In schakelteams werken wijkverpleegkundigen van verschillende organisaties samen. Zij wijzen zorgvragen toe aan de best passende aanbieder(s) wanneer de voorkeursaanbieder niet de zorg kan leveren. In de praktijk wordt het ook vanzelfsprekender om ook andere partijen die in de wijk actief zijn te betrekken. (Zie het uitgebreide portret van dit voorbeeld op pagina 35 van de RIVM-rapportage uit 2023). 
 

Perspectief van zorgprofessionals

Uit het eerste RIVM-rapport bleek dat zorgprofessionals in 2021 de urgentie voelden voor betere samenwerking. Zij verwachtten vooral voordelen van onderlinge samenwerking aan herkenbaarheid en aanspreekbaarheid. Denk aan zorg voor de cliënt die beter past, sneller start en van hogere kwaliteit is. Deze opbrengsten staan ook in de infographic. Belangrijkste uitdagingen waren volgens hen het moeilijk kunnen uitwisselen van cliëntgegevens en verschillen in cultuur, manieren van werken en belangen.

Bekijk de hele infographic Ontwikkeling herkenbare en aanspreekbare wijkverpleging.

snip infographic wijkverpleging

 

Opbrengsten
 

  • Zorgprofessionals in de wijk

    • Kennis delen en van elkaar leren.
    • Minder werkdruk en reistijd door gezamenlijk oppakken van zorgvragen.
    • Meer werkplezier door tijdwinst en tevreden cliënt.
    • Met elkaar overleggen en snel de juiste professional vinden.

  • Ziekenhuis en huisarts

    • Makkelijker doorverwijzen.
    • Verlichting werkdruk door soepelere overdracht.

  • Cliënt

    • Sneller passende zorg.
    • Kwalitatieve zorg.


Werkzame elementen
 

  • Elkaar kennen

    • Werken met korte lijnen en vaste contactpersonen.
    • Op zoek gaan naar gemeenschappelijkheid.
    • Gebruik maken van elkaars krachten.

  • Doelgericht proces

    • Een procesbegeleider helpt bij het ontwikkelen van samenwerking.
    • Samen werken aan concrete doelen op basis van de gevoelde urgentie (evt. ondersteund met monitoringsdata) en de mogelijkheden in de praktijk.
    • Gebruik maken van kartrekkers vanuit betrokken organisaties.

  • Ondersteunende context

    • Verbinden van uitvoerend en bestuurlijk niveau van organisaties vanaf het begin.
    • Zorgverzekeraar kan een faciliterende en/of ondersteunende rol spelen.

Onderzoek over aanvragen van wijkverpleging

In 2022 en 2023 deed het RIVM onderzoek naar de ervaringen van cliënten en mantelzorgers met het regelen van wijkverpleging. Hieruit blijkt dat zij behoefte hebben aan hulp bij het aanvragen van wijkverpleging, maar dat zij deze hulp niet altijd krijgen of weten te vinden. Het is daarom belangrijk dat partijen zoals gemeenten en huisartsen ervoor zorgen dat mensen deze hulp weten te vinden.

Verder vindt de helft van de bevraagde mensen het belangrijk om zelf te kunnen kiezen van welke organisatie zij zorg krijgen. Bijvoorbeeld vanwege de kwaliteit van zorg of de culturele, taal- of geloofsachtergrond van de organisatie. In de praktijk blijkt echter dat de helft van de mensen die dit belangrijk vindt, geen keuze had. Zij kwamen terecht bij de organisatie die op dat moment plek had.

Eindevaluatie 2021-2023

Eindrapport: Positieve ontwikkelingen in de herkenbaarheid en aanspreekbaarheid van wijkverpleging.

In mei 2024 verscheen het eindrapport over herkenbare en aanspreekbare wijkverpleging. In de eindrapportage ligt de focus opnieuw op het perspectief van de zorgprofessional en maken we de balans op van de ontwikkelingen van de afgelopen drie jaar.

Er is een positieve ontwikkeling te zien in de herkenbaarheid en aanspreekbaarheid (H&A) van wijkverpleging. Op de plekken waar er actief aan H&A wordt samengewerkt, wordt vooruitgang geboekt ten opzichte van voorgaande jaren. Er worden vaker samenwerkingsafspraken tussen organisaties in een wijk/regio gemaakt en zorgprofessionals kennen vaker de contactpersonen van andere organisaties (herkenbaarheid). Daarnaast liet dit onderzoek zien dat er vaker contact wordt opgenomen met andere aanbieders bij het oppakken van zorgvragen en deze eventueel gezamenlijk worden opgepakt (aanspreekbaarheid). Zowel met elkaar als met de huisarts, ziekenhuizen en het sociaal domein.

Er liggen echter nog verschillende uitdagingen, zoals het toewerken naar aansluitende ICT Informatie- en communicatietechnologie (Informatie- en communicatietechnologie )-systemen. Daarnaast worden verschillende organisatieculturen, -visies en werkwijzen, gebrek aan onderling vertrouwen en tegenstrijdige belangen als knelpunten voor (het ontwikkelen van) een goede samenwerking gezien.

Als laatst zien we grote verschillen tussen de samenwerkingsverbanden die zijn gevolgd. De een is al verder in de ontwikkeling van H&A-wijkverpleging dan de ander. Daarnaast zijn er ook regio’s waar nog gestart moet worden met het werken aan H&A. Het lijkt daardoor dat nog niet overal evenveel aandacht is voor H&A. Dit onderzoek geeft echter geen compleet en landelijk dekkend beeld. Vervolgonderzoek kan toekomstige ontwikkelingen volgen en de mogelijkheid bieden om van elkaar te blijven leren.

Bekijk de hele factsheet over de ontwikkelingen van H&A op basis van vragenlijstonderzoek onder wijkverpleegkundigen: Update van de ontwikkelingen rondom samenwerking in 2023. Herkenbare en aanspreekbare wijkverpleging (update 2023).

Download publicaties