Bij de uitvoering van een bevolkingsonderzoek zijn veel organisaties, beroepsgroepen en professionals betrokken.
Minister van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)
De minister van VWS is eindverantwoordelijk voor het Nationaal Programma Bevolkingsonderzoek. De minister van VWS is de opdrachtgever, bepaalt de randvoorwaarden, en financiert in een groot aantal gevallen de bevolkingsonderzoeken. Het Beleidskader Pre- en Neonatale Screeningen geeft een overzicht van de wettelijke en beleidsmatige kaders voor vijf screeningen die tijdens de zwangerschap en kort na de geboorte preventief worden aangeboden. Het Beleidskader Bevolkingsonderzoeken naar Kanker (BBK) geeft een overzicht van de wettelijke en beleidsmatige kaders voor de drie bevolkingsonderzoeken in Nederland naar kanker: borst-, baarmoederhals- en darmkanker Beide Beleidskaders zijn opgeteld door het RIVM en is vastgesteld door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De documenten worden regelmatig getoetst en zo nodig aangepast aan de actualiteit.
RIVM/CvB (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Centrum voor Bevolkingsonderzoek)
Een bevolkingsonderzoek bestaat uit een reeks van opeenvolgende handelingen: selecteren en uitnodigen deelnemers, het uitvoeren van het onderzoek zelf, het beoordelen en communiceren van de uitslag en de eventuele verwijzing naar de zorgverleners. Deze handelingen, vaak uitgevoerd door verschillende partijen, moeten goed op elkaar aansluiten. Het RIVM/CvB is namens de minister van VWS verantwoordelijk voor de landelijke coördinatie en regie van de partijen die bij de bevolkingsonderzoeken zijn betrokken. Het RIVM/CvB ondersteunt de bij de uitvoering betrokken partijen, bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van landelijk uniforme communicatiematerialen zoals brochures of door het doen van onderzoek naar ‘best practices’.
Naast de coördinatie en regie voert RIVM/CvB de volgende taken uit:
- Financieren van bevolkingsonderzoeken: als opdrachtgever namens de Rijksoverheid financiert het centrum voor een deel de uitvoering van de bevolkingsonderzoeken (via de rijksbegroting). De gesubsidieerde instellingen zijn opdrachtnemer. De subsidieregeling stelt voorwaarden waar de opdrachtnemer aan moet voldoen. Andere financieringsbronnen zijn premiegelden of gemeentelijke middelen. Sommige bevolkingsonderzoeken kennen een gemengde financieringsstructuur.
- Kwaliteitsbeoordeling en kwaliteitsborging onder andere door kaders vast te stellen en te bewaken (zoals richtlijnen, draaiboeken, opleidings- en accreditatie-eisen) en door het stimuleren van kwaliteitsbevorderende trajecten, bijvoorbeeld door toepassingsgericht onderzoek of kwaliteitstoetsing door professionals (visitaties).
- Monitoren en evalueren van het bevolkingsonderzoek met als doel de effectiviteit, doelmatigheid, betrouwbaarheid en landelijk uniformiteit te bewaken.
- Communiceren met publiek, professionals, en stakeholders met als doel de bevolkingsonderzoeken zo goed mogelijk te laten verlopen. Burgers moeten een geïnformeerde keuze kunnen maken.
- Kennis bundelen en innoveren van landelijke programma’s vanuit en naar de implementerende netwerken. Hieronder valt bijvoorbeeld het signaleren, voorbereiden en implementeren van nieuwe programma’s en het aanpassen van bestaande programma’s.
- Adviseren en informeren van beleidsmakers (ministerie van VWS), beleidsadviseurs (ZonMw (Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie)), de Gezondheidsraad en toezichthouders (Inspectie voor de Gezondheidszorg, IGZ (Inspectie voor de Gezondheidszorg)).
Het RIVM/CvB laat zich voor elk afzonderlijk bevolkingsonderzoek adviseren door een programmacommissie. Deze bestaan uit vertegenwoordigers van de partijen die betrokken zijn bij de uitvoering van het betreffende bevolkingsonderzoek.
Het 'Meerjarenbeleidsplan RIVM/CvB 2020-2021' beschrijft de speerpunten voor de periode 2020-2021 en biedt daarnaast een overzicht van de ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden.
Uitvoeringsorganisaties
De uitvoeringsorganisaties (screeningsorganisaties) coördineren in hun regio de onderzoeken. Zij zijn verantwoordelijk voor een goede kwaliteit en een juiste uitvoering volgens de vastgestelde kaders van het bevolkingsonderzoek. Zij doen dit zelf of laten dit door andere organisaties doen. Ze informeren ook de betrokken beroepsgroepen over eventuele veranderingen in het bevolkingsonderzoek. Bij een aantal bevolkingsonderzoeken nodigen de uitvoeringsorganisaties de mensen uit die in aanmerking komen voor een onderzoek. Bij sommige bevolkingsonderzoeken zorgen zij er ook voor dat deelnemers de uitslag van het onderzoek krijgen.
Beroepsgroepen
De praktische uitvoering van de bevolkingsonderzoeken is in handen van medische en paramedische beroepsgroepen zoals huisartsen, verloskundig zorgverleners, laboratoria, laboranten en jeugdgezondheidszorg (JGZ (Jeugdgezondheidszorg)) organisaties. Zij kunnen hun beroep zelfstandig uitvoeren of zijn werkzaam in instellingen als ziekenhuizen of laboratoria. Via hun beroepsgroepen zijn zij vertegenwoordigd in de programmacommissies van het RIVM/CvB. Bij sommige bevolkingsonderzoeken zijn zij ook degenen die de deelnemers de uitslag geven van het onderzoek.
Referentiecentra
Op het gebied van kwaliteitsbewaking en kwaliteitsborging kennen een aantal bevolkingsonderzoeken een aparte partij met een specifieke referentietaak ten aanzien van kwaliteitsborging. Het gaat daarbij met name om laboratoriumbepalingen of technische controleapparatuur en beoordeling van mammogrammen.
Externe monitoring en evaluatie
Het RIVM/CvB geeft externe partijen de opdracht de bevolkingsonderzoeken te monitoren en evalueren.
Doelgroepen
Bij een aantal bevolkingsonderzoeken vertegenwoordigen patiëntenverenigingen de doelgroepen in de programmacommissies. Daarnaast is er regelmatig contact met de Consumentenbond, de Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF (Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie)), consumentenpanels en focusgroepen van burgers.
Samenwerkingspartners
Samenwerkingspartners van het Centrum voor Bevolkingsonderzoek zijn onder andere: regionale screeningsorganisaties kanker, regionale centra voor prenatale screening, RIVM-Regionale Coördinatie Programma’s (RCP (Regionale Coördinatie Programma's)), Stichting opsporing erfelijke hypercholesterolemie (StOEH (Stichting opsporing erfelijke hypercholesterolemie)), beroepsverenigingen, brancheorganisaties, patiëntenverenigingen, Zorgverzekeraars Nederland, Ministerie van VWS, Gezondheidsraad, Inspectie voor de Gezondheidszorg, Nederlandse Zorgautoriteit, ZonMw, universiteiten, kennis- en informatiecentra binnen preventie en zorg, RIVM/Centrum Infectieziektebestrijding, de referentiecentra LRCB (National Expert and Training Centre For Breast Cancer Screening) en RIVM/LIS (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Laboratorium Infectieziekten Screening), de evaluatoren TNO en Erasmus MC (Erasmus University Medical Center) en vele andere organisaties.