De resultaten die hier beschreven worden zijn gebaseerd op de vraag ‘‘Heeft u nog opmerkingen over de coronamaatregelen in het algemeen, dan kunt u dat hieronder schrijven”. Deze vraag werd gesteld aan het einde van de vragenlijst.

  • 17% van de deelnemers liet een opmerking achter. Deze deelnemers zijn vaker niet gevaccineerd, hebben wat minder draagvlak voor gedragsadviezen en wat minder vertrouwen in het coronabeleid van de overheid dan de deelnemers die geen opmerking achterlieten. De deelnemers die deze vraag invullen zijn dus niet geheel representatief voor de gemiddelde deelnemer aan het vragenlijstonderzoek of de Nederlandse bevolking. Wel laten ze zien wat er speelt onder een deel van de deelnemers aan het onderzoek.
  • Door thema’s te benoemen die met regelmaat terugkeren in de antwoorden proberen we een zo goed mogelijk beeld te geven wat er onder de bevolking speelt. Hierbij is ook aandacht voor thema’s die minder vaak worden genoemd omdat bepaalde groepen minder vertegenwoordigd zijn.
  • De beschreven resultaten kunnen gebruikt worden om patronen over de tijd in het vragenlijstonderzoek te duiden en signalen op te vangen over zaken die spelen in de samenleving.

Deelnemers die de open vraag hebben beantwoord benoemen vaak wat ze vinden van de adviezen en communicatie vanuit de overheid en delen hun zorgen en onvrede. Een groep deelnemers deelt een sterk ongenoegen gericht op de overheid. De vrije opmerkingen in deze meetronde schetsen een maatschappelijk beeld waarbij corona minder op de voorgrond staat.

Deelnemers benoemen nog wel zorgen over een mogelijke opleving van het virus in het najaar en de impact die bijbehorende maatregelen kunnen hebben op de maatschappij. Daarnaast noemen deelnemers gebrek aan informatie en communicatie vanuit de overheid over het vaccinatieprogramma, het besmettingsrisico, richtlijnen, reflectie op de effectiviteit van coronamaatregelen en voorbereiding van een toekomstplan voor een eventuele opleving van het virus in het najaar. Daarbij uiten deelnemers ook zorgen over andere maatschappelijke crisissen zoals de inflatie en gascrisis.

Ten opzichte van de vorige meetronde vulden ongeveer evenveel deelnemers een vrije opmerking in (toen 16%). Hieronder beschrijven we de belangrijkste thema’s die in deze meetronde naar voren komen:

Deelnemers geven aan dat zowel mensen in hun omgeving als de overheid minder aandacht lijken te hebben voor corona. Dit uit zich doordat er minder over wordt gesproken of minder informatie beschikbaar wordt gemaakt. Daarnaast wordt opgemerkt dat oude gewoontes en gedragingen, zoals handen schudden en geen afstand houden weer vaker voorkomen.

Citaat 1

‘Ik merk dat ik corona bijna vergeten ben en dat we eigenlijk niet meer aan de maatregelen denken (m.u.v. ventileren, handen wassen, in elleboog hoesten en niezen). Daardoor hebben we bij een popconcert (binnen) een coronabesmetting opgelopen. We staan welwillend tegenover de maatregelen, maar als wij het al niet vanzelfsprekend vinden om ons aan de andere maatregelen te houden, dan zullen veel andere mensen dat ook niet doen.’

‘Bij mij en mijn omgeving leeft het hele coronavirus niet meer. Er wordt niet meer aan gedacht en ook niet meer naar geleefd.’

Naast opmerkingen over het coronavirus benoemen deelnemers deze meetronde zorgen over verschillende maatschappelijke problemen. Zo benoemen deelnemers zorgen over de oorlog in Oekraïne en Rusland, de gascrisis, de klimaatcrisis, inflatie, het vluchtelingenbeleid en de zorgachterstanden. Deze zaken plaatsen corona voor veel deelnemers meer op de achtergrond.

 

1. extra citaat

‘Ik heb wat betreft corona geen opmerkingen maar wel over de schrikbarend stijgende energie-, brandstof-, en levensmiddelenprijzen!!!’

‘Na deze normale periode leeft het niet meer zo, wel uiteraard de energiecrisis, de hoge lasten, de oorlog in Oekraïne, het vluchtelingenbeleid etc.’

De ernst van het virus op dit moment wordt door de deelnemers verschillend ervaren. Een groep deelnemers geeft aan dat corona voorbij is, dat zij het virus inmiddels als een griepje zien, of dat het onderdeel is geworden van het leven. Deze deelnemers zijn er (bijna) niet meer mee bezig en pakken het oude leven weer op.

Citaat 2

‘Laat alles op zijn beloop gaan. Het is wat het is en het hoort er gewoon bij nu.’

‘Ik merk niets meer van de maatregelen.’

Aan de andere kant geeft een groep deelnemers aan dat corona nog niet weg is.  De manier waarop deelnemers zich hier zorgen over maken verschilt. Een deel van deze groep deelnemers ervaart momenteel geen direct risico van het coronavirus. Zij uiten hun zorgen over de eventuele maatregelen bij een opleving van het virus in het najaar en wat hiervan de consequenties zijn op sociaal, economisch en maatschappelijk vlak. Deelnemers geven aan geen strenge maatregelen zoals een harde lockdown meer te willen.

2. Extra citaat

‘Bij mij overheerst angst voor een nieuwe lockdown en dat men zich bij het eerste piekje weer laat meeslepen door emoties. Vooral ook het media circus dat zich daar dan weer op stort, daar zie ik heel erg tegenop.’

‘het is heel ver weg voor mij. Je hoort regelmatig mensen die corona hebben of hebben gehad, ik heb het zelf ook gehad. Alsof het erbij hoort. In het achterhoofd zorgen voor varianten en long-covid. Daarom vaccinatie. […].’

Een ander deel van de groep die zich nog wel zorgen maakt om het coronavirus, geeft juist aan zorgen te ervaren over de besmettingen in hun omgeving, eventuele toenemende besmettingen in het najaar en de fysieke impact van het coronavirus op de korte en lange termijn zoals long-covid. Zij geven hierbij aan dat andere mensen geen rekening meer houden met basismaatregelen. Deze groep geeft aan dat het hen zou helpen als de overheid de adviezen blijft benadrukken en dat men vaker afstand houdt, geen handen geeft, handen wast of een mondkapje draagt.

2. Extra citaat (2)

‘[…]Long-Covid dient ten alle gevallen voorkomen te worden aangezien dit een ernstige, systemische en chronische aandoening is die in de toekomst waarschijnlijk flink toe zal nemen. FFP2 maskers in openbare binnenruimtes, scholen en bedrijven zijn een zeer belangrijke maatregel. Verder ventilatie, filtratie en desinfectie van lucht […] en ook thuisblijven bij klachten en testen voor het ontvangen van bezoek zijn belangrijke maatregelen. Als dit goed wordt uitgevoerd zullen schadelijke lockdowns ook niet meer nodig zijn.’

‘Blijf er alsjeblieft duidelijk over communiceren dat corona niet weg is!’

Sinds de laatste versoepelingen in maart 2022 geven deelnemers aan communicatie vanuit de overheid te missen. In deze meetronde wordt de sterke behoefte naar meer informatie herhaald. In sommige gevallen wordt dit samen genoemd met een afname van het vertrouwen in de overheid. De behoefte aan communicatie en informatie richt zich deze meetronde op verschillende thema’s.

Citaat 3

‘Ik pleit voor een frequente update door de minister over de stand van zaken en visie op de toekomst.’

Deelnemers vragen om vaker geïnformeerd te worden over de infectiegraad, de dreiging en ernst van het virus. Ook vragen deelnemers om duidelijkheid over de toekomstplannen, het vaccinatieprogramma en de herhaalprik. Daarnaast geven deelnemers aan dat zij graag zien dat de overheid de basismaatregelen en adviezen blijft benadrukken. Andere onderwerpen waar deelnemers aandacht voor vragen zijn de effecten van long-covid en openbaarheid van de oversterfte data.

3. Extra citaat

‘Het enige dat we tegenwoordig horen over Corona is dat er in het najaar weer een golf verwacht wordt. Hoe het nu in de ziekenhuizen gaat, hoeveel coronapatiënten er in het ziekenhuis en op de IC intensive care (intensive care) liggen, wordt niet medegedeeld. Bij het invullen van de enquête merk ik dat ik kennelijk meer behoefte aan informatie heb.’

‘Er is te weinig duidelijkheid over wat er de komende maanden in verschillende situaties kan gebeuren. Afhankelijk van de mate van besmettingen zijn maatregelen wel of niet nodig. Waar wordt voor gekozen? Er is ook erg weinig informatie over de nieuwe vaccinatieronde. Het is eigenlijk oorverdovend stil van de kant van de regering, met het risico dat burgers straks worden overvallen.’

Daarnaast wordt de wens geuit om te reflecteren op maatregelen en die te beoordelen op effectiviteit. Zodat als het nodig is, alleen maatregelen die bewezen effectief zijn worden ingezet.

3. Extra citaat (2)

‘Wat in deze enquêtes nooit aan bod komt en ook niet in communicatie van de overheid, is onderbouwing van maatregelen. Bij een eventuele volgende ronde verwacht ik echt een veel beter bewijs van wat werkt en wat niet. Hoe effectief zijn mondkapjes nou, afstand houden, avondklokken etc.? Afgelopen keren hebben we maar wat gedaan en dat is vrij ernstig omdat het wel gaat om elementaire vrijheden.’

‘Ik mis communicatie, het als burger op gezette tijden iets horen over het beleid. Over hoe we ons voorbereiden op de herfst, wat kan, wat niet kan. Vooral het gebrek aan presentie vind ik echt kwalijk, misschien valt het dit jaar mee. Maar zo nu niet: door afwezigheid kalft het draagvlak af. Zonde, en gevaarlijk ook!’

Een groep deelnemers heeft zorgen over de voorbereiding van de overheid op een mogelijke opleving van het virus in het najaar. Deelnemers vragen zich af of er een toekomstplan klaarligt en welke (effectieve) maatregelen bij welke situatie gaan gelden. Deelnemers benoemen weinig vertrouwen te hebben dat de overheid alert is op toenemende besmettingen en tijdig zal ingrijpen. Daarbij geven deelnemers aan te hopen dat de overheid leert van haar misstappen en van reflectie op de eerdere aanpak en dat dit wordt meegenomen in het plan voor een eventuele opleving van het virus.

Citaat 4

‘Ik ben bang dat we (overheid, zorg) onvoldoende voorbereid zijn op een tweede crisis. Achterstand reguliere zorg is nog niet ingelopen.’

‘Combinatie mogelijke coronagolf met inflatie baart mij zorgen. Maatregelen moeten vroeg, zuinig en effectief zijn (die bewezen werken).’

Deelnemers geven aan bij een nieuwe opleving geen strengere maatregelen meer te willen, zoals een harde lockdown of coronatoegangsbewijs. De zorgen over strengere maatregelen zijn gericht op de maatschappelijke, economische, mentale en fysieke impact die corona en maatregelen hebben. Deelnemers benoemen dat de gevolgen van maatregelen te zwaar wegen. Deelnemers benoemen ook zorgen over de draagkracht van de maatschappij, zeker naast andere crisissen die momenteel spelen. Zo levert bijvoorbeeld het idee om te ventileren in de winter veel weerstand en spanning op met de huidige gascrisis.

4. extra citaat

‘Geen QR meer invoeren, dat maakt het land en inwoners kapot. Geen lockdown meer, kan financieel niet gedragen worden. Ieder moet zijn verstand gebruiken en bij positieve uitslag in isolatie gaan.

‘Denk bij de maatregelen goed aan de psychische gevolgen er van. Ik ken veel mensen, waaronder ikzelf, die inmiddels bij een psycholoog lopen. De afweging of dit belangrijker is (je psychisch goed voelen), dan in een lockdown belanden, moet goed worden afgewogen. Vooral nu veel mensen ook nog veel geldzorgen krijgen door inflatie en hoge energiekosten, zullen spanningen steeds meer op lopen.’

Deelnemers spreken regelmatig over de rol van eigenverantwoordelijkheid, verantwoordelijkheid van sectoren en overheidsverantwoordelijkheden met betrekking tot de maatregelen en toekomstplannen. Een groep deelnemers geeft aan de eigen verantwoordelijkheid in het naleven van de maatregelen juist fijn te vinden en hier goed mee om te kunnen gaan. Zij proberen zich aan de basismaatregelen te houden en hun gezonde verstand te gebruiken. Deze groep uit wel behoefte aan het benadrukken van basisadviezen door de overheid en wil dat de overheid hierbij de verantwoordelijkheid neemt en sturing geeft.

4. extra citaat (2)

‘Mensen hun eigen verantwoording laten nemen over voorzorgsmaatregelen binnen kleine kring. Overheidsregulatie uitsluitend wanneer de kans op groepsbesmettingen groot is.’

Een andere groep deelnemers benoemt niet achter de eigen verantwoordelijkheid van sectoren in de sectorplannen te staan. Er is behoefte aan een duidelijk toekomstgericht plan bij een opleving, met een balans tussen eigen verantwoordelijkheid in basismaatregelen en verantwoordelijkheid van de overheid in het ondersteunen van maatregelen en sectorplannen. Ook voorzorgsmaatregelen worden genoemd zoals gezonder leven en het aantal ziekenhuisbedden. Deelnemers maken zich daarbij zorgen dat het draagvlak voor maatregelen bij een nieuwe opleving beperkt is.

4. extra citaat (3)

Het "aan de mensen zelf overlaten" werkt nauwelijks. "Eigen verantwoordelijkheid nemen" wordt gevoeld (en uitgevoerd) als "de pandemie is voorbij want er zijn geen verplichtingen". Dus is men extreem onvoorzichtig en niet bereid mee te werken aan andermans pogingen beschermd te blijven.

‘De regering moet een lange termijn plan opstellen en uitleg geven aan de bevolking over het hoe en wat. Het overlaten aan de verschillende sectoren is vragen om ellende.’

Deze meetronde benoemen deelnemers de coronavaccinatie in hun vrije opmerking. Zo benoemt een groep deelnemers zorgen over (mogelijke) bijwerkingen van het vaccin. Daarnaast benoemen deelnemers meer informatie en communicatie te willen over de start, snelheid en volgorde van leeftijdsgroepen in het vaccinatieprogramma met de herhaalprik dit najaar. Enkele deelnemers geven aan behoefte te hebben aan meer vrijheid in de keuze van het vaccin en in de timing van de beschikbaarheid. Ook is er behoefte aan informatie over de optie om een ‘traditioneel’ eiwit vaccin (niet gebaseerd op mRNA technologie) te krijgen.

Citaat 5

‘Ik zou graag zelf willen beslissen welke volgende vaccinatie ik krijg. Van Moderna hadden ik en mijn vrouw bijverschijnselen. Mijn vrouw in ergere mate. Pfizer heb ik nog niet gehad en lijkt mij daarom een betere aanvulling dan wederom Moderna.  Het zou een reden kunnen zijn om van vaccinatie af te zien.’

Daarnaast benoemt een groep deelnemers meer informatie te willen over welke aanpassingen zijn gemaakt in het coronavaccin en wat de (verbeterde) effectiviteit is van de nieuwe vaccins. Verder is niet voor iedereen duidelijk wat de noodzaak nog is voor het nemen van een herhaalprik. Factoren die hierbij meegenomen worden zijn de verminderde ernst van de omikronvariant, de effectiviteit van het vaccin (met of zonder aanpassingen) en de al bestaande immuniteit. De vraag die wordt gesteld is: Draagt het nemen van een herhaalprik nog bij aan de bestrijding van het coronavirus en/of een verminderde kans om ernstig ziek te worden?

5. extra citaat (2)

‘Er wordt op tv televisie (televisie) en in de pers gesproken over een nieuwe vaccinatieronde in september. (het is 8 september nu...) Er wordt op tv en in de pers gesproken over wellicht een nieuw vaccin toepassen dat is aangepast tegen de laatste covid variant. Onduidelijk of dat al is goedgekeurd. Ik wacht af tot er meer duidelijkheid is.’

De vragenlijst van meetronde 21 is afgenomen tussen 7 en 11 september 2022. Net als in de vorige meetronde (8-12 juni 2022) gelden alleen nog adviezen om verspreiding van het coronavirus te beperken. Dit zijn: hygiëne-adviezen, thuisblijven en (zelf)testen bij klachten, in isolatie gaan na een positieve (zelf)test en vaccineren. De veranderingen in maatregelen gedurende de pandemie zijn terug te vinden in de tijdlijn van coronamaatregelen. Vanwege de andere fase van de pandemie en het afschalen van de maatregelen, is het vragenlijstonderzoek na meetronde 19 om de 13 weken uitgevoerd in plaats van zeswekelijks. Meetronde 21 is voorlopig de laatste meetronde.

Meetrondes

Ronde 1: 17-24 april 2020 | Ronde 2: 7-12 mei 2020 | Ronde 3: 27 mei - 1 juni 2020 | Ronde 4: 17-21 juni 2020 | Ronde 5: 8-12 juli 2020 | Ronde 6: 19-23 augustus 2020 | Ronde 7: 30 september - 4 oktober 2020 | Ronde 8: 11-15 november 2020 | Ronde 9: 30 december 2020 - 3 januari 2021 | Ronde 10: 10-14 februari 2021 | Ronde 11: 24-28 maart 2021 | Ronde 12: 5-9 mei 2021 | Ronde 13: 16-20 juni 2021 | Ronde 14: 28 juli - 1 augustus 2021 | Ronde 15: 8-12 september 2021 | Ronde 16: 20-24 oktober 2021 | Ronde 17: 24-28 november 2021 | Ronde 18: 19-23 januari 2022 | Ronde 19: 9-13 maart 2022 | Ronde 20: 8-12 juni 2022 | Ronde 21: 7-11 september 2022