Waarom wel of niet naleven van de gedragsregels?

De vragenlijst van meetronde 17 is afgenomen tussen 24 en 28 november 2021. In de periode tussen meetronde 16 en 17 is een aantal maatregelen opnieuw ingevoerd of aangescherpt. Zo is de invoering van het coronatoegangsbewijs uitgebreid naar meer plekken. In publieke binnenruimtes waar geen coronatoegangsbewijs nodig is, geldt een mondkapjesplicht. Het thuiswerkadvies is aangescherpt naar ‘werk thuis, tenzij het niet anders kan’, en er mogen nog maximaal 4 personen thuis op bezoek komen (vanaf 13 november). Op 24 november wordt 1,5 meter afstand houden een verplichting en vanaf 28 november geldt voor bijna alles een avondsluiting vanaf 17.00 uur (essentiële winkels vanaf 20.00 uur). De veranderingen in geldende maatregelen zijn terug te vinden in de tijdlijn van maatregelen voor bestrijding COVID-19.

Het wel of niet naleven van de gedragsregels kan verschillende redenen hebben. In dit onderzoek zijn aan de deelnemers over een aantal van deze mogelijke redenen vragen gesteld.

Inschatting kans en ernst van een besmetting

Aan de deelnemers van het onderzoek is gevraagd hoe groot zij de kans inschatten zelf besmet te raken met het coronavirus of anderen ermee te besmetten. Ook is gevraagd hoe erg ze dat zouden vinden. Bij deze zeventiende meetronde waren vrijwel alle deelnemers (95%) voldoende beschermd tegen het coronavirus doordat zij volledig gevaccineerd waren of minder dan 6 maanden geleden besmet zijn geraakt met het coronavirus.

Van de deelnemers geeft 21% aan het (zeer) waarschijnlijk te vinden dat ze de komende maanden besmet zullen raken. 24% vindt dit (zeer) onwaarschijnlijk en iets meer dan de helft (54%) staat hier neutraal tegenover. De mogelijkheid om zelf besmet te raken vindt ruim de helft (55%) van de deelnemers (heel) erg. 86% vindt het (heel) erg als zij anderen zouden besmetten.

Verandering in inschatting kans en ernst besmetting

Voor veranderingen over de tijd is gekeken naar de deelnemers die aan minimaal twee meetrondes hebben meegedaan. De inschatting van de kans om zelf besmet te raken is sterk gestegen en is nog nooit zo hoog geweest. Ook de inschatting van de kans om anderen te besmetten is gestegen, vergeleken met de vorige meetronde (meetronde 16). Het percentage deelnemers dat het erg vindt om besmet te raken of een ander te besmetten ligt in de huidige meetronde lager dan tijdens de herfst van 2020.

De gevoelsmatige dreiging

Aan de deelnemers van het onderzoek zijn stellingen voorgelegd over de mate waarin het virus hen emotioneel beïnvloedt. Deze stellingen zijn gebundeld in twee thema’s: (1) vinden de deelnemers dat het virus zich snel verspreidt en dat het dichtbij voelt en (2) maken de deelnemers zich zorgen over het virus.

In de huidige meetronde (17) vindt 86% van de deelnemers dat het virus zich snel verspreidt en dat het dichtbij voelt. 32% van de deelnemers maakt zich zorgen over het virus (cijfers niet in figuur).

Voor veranderingen over de tijd is gekeken naar de deelnemers die aan minimaal twee meetrondes hebben meegedaan. De mate waarin deelnemers vinden dat het virus zich snel verspreidt en als dichtbij voelt, lijkt gerelateerd aan de besmettingscijfers. De besmetting cijfers liepen de afgelopen weken sterk op, tot de hoogste aantallen nieuwe besmettingen per dag sinds het begin van de pandemie. Ten opzichte van de vorige ronde is een grote stijging te zien in de ervaring van deelnemers dat het virus zich snel verspreidt en dichtbij is (30 procentpunt) en maken deelnemers zich meer zorgen (17 procentpunt). In vergelijking met de herfst van 2020 ervaren deelnemers in de huidige meetronde het virus als dichterbij en maken zij zich meer zorgen.  

Er is ook gevraagd naar hoeveel zorgen de deelnemers zich maken over nieuwe varianten van het coronavirus. Deze zorgen nemen flink toe. In de vorige meetronde maakte 59% van de deelnemers zich hier (veel) zorgen over. In de huidige meetronde is dit 71%.

Overtuiging hoe goed de gedragsregels helpen

Aan de deelnemers is gevraagd hoe goed volgens hen de gedragsregels helpen om het virus tegen te gaan. Bij alle gedragsregels geeft een meerderheid aan dat deze regels volgens hen (heel) veel helpen. De gedragsregels die volgens relatief de meeste deelnemers helpen zijn: in quarantaine gaan bij een positieve testuitslag van een huisgenoot (92%), drukte vermijden (89%), in quarantaine gaan bij corona gerelateerde klachten (87%) en geen handen schudden (85%). De gedragsregels waarvan relatief het laagste percentage deelnemers denkt dat ze (heel) veel helpen zijn: thuis maximaal 4 bezoeker ontvangen (51%), 20 seconden handen wassen (61%) en mondkapjes dragen in publieke binnenruimte (65%).

Verandering in overtuiging hoe goed de gedragsregels helpen

Voor veranderingen over de tijd is gekeken naar de deelnemers die aan minimaal twee meetrondes hebben meegedaan. Ten opzichte van de vorige meetronde is voor bijna alle gedragsregels het percentage deelnemers dat denkt dat deze gedragsregels (heel) veel helpen toegenomen. De verwachte effectiviteit van de maatregelen is vooral gestegen bij de maatregelen 1,5 meter afstand houden en mondkapje dragen in het openbaar vervoer. De verwachte effectiviteit is daarmee voor de helft van de maatregelen weer terug op het niveau van de herfst in 2020. Voor het dragen van mondkapjes in het openbaar vervoer is de verwachte effectiviteit zelfs hoger. Voor 20 seconden handen wassen, papieren zakdoekjes gebruiken, geen handen schudden en hoesten/niezen in de elleboog ligt het percentage deelnemers dat vindt dat de maatregel helpt lager ten opzichte van het niveau in de herfst van 2020.

Houden aan gedragsregels: moeilijk of makkelijk?

Aan de deelnemers van het onderzoek is ook gevraagd hoe moeilijk of makkelijk zij het vinden om zich aan de gedragsregels te houden. Voor de meeste gedragsregels geldt dat een meerderheid van de deelnemers het (heel) makkelijk vindt om zich eraan te houden. Bij de maatregel 1,5 meter afstand houden geldt dat voor de helft van de deelnemers. De maatregelen die de meeste deelnemers (heel) makkelijk vinden, zijn geen handen schudden (92%), en het dragen van een mondkapje in publieke binnenruimtes (86%) en in het openbaar vervoer (86%).

Verandering in hoe makkelijk het opvolgen van gedragsregels is

Voor veranderingen over de tijd is gekeken naar de deelnemers die aan minimaal twee meetrondes hebben meegedaan. Voor bijna alle gedragsregels geldt dat het percentage deelnemers dat het (heel) makkelijk vindt deze op te volgen in de huidige meetronde is gestegen ten opzichte van de vorige meetronde. De grootste stijging is te zien bij de maatregelen 1,5 meter afstand houden en drukte vermijden. De enige daling is te zien bij de maatregel om te zorgen voor voldoende frisse lucht in de woning (8 procentpunt) en het thuiswerken (4 procentpunt). Minder mensen vinden het (heel) makkelijk om zoveel mogelijk thuis te werken. Hierbij moet opgemerkt worden dat het advies rondom thuiswerken in ronde 17 (‘werk thuis, tenzij het niet anders kan) strenger was dan in ronde 16 (‘thuis werken als het kan, op locatie als het nodig is’). Voor de meeste maatregelen is het percentage deelnemers dat het makkelijk vindt om zich hier aan te houden vergelijkbaar met het niveau in de herfst van 2020.

1,5 meter afstand houden in verschillende situaties: moeilijk of makkelijk?

Aan de deelnemers van het onderzoek is ook gevraagd hoe moeilijk of makkelijk zij het vinden om 1,5 meter afstand te houden in verschillende situaties. Het percentage deelnemers dat het (heel) makkelijk vindt om buiten 1,5 meter afstand te houden (frisse neus halen, rondje fietsen, hond uitlaten) springt eruit met 90%. Sporten in georganiseerd verband volgt daarna met 49%. Op een feestje is het percentage deelnemers dat het (heel) makkelijk vindt om 1,5 meter afstand te houden het laagst (17%). Ten opzichte van meetronde 15 (september 2021) geven deelnemers aan dat ze het in de meeste situaties makkelijker zijn gaan vinden om afstand te houden (cijfers niet in figuur).

Wat zien de deelnemers mensen in hun omgeving doen?

Gedrag kan beïnvloed worden door mensen in de naaste omgeving. Wat zien de deelnemers in hun eigen omgeving gebeuren? Veel deelnemers zien dat mensen in hun omgeving geen handen schudden (87%), mondkapjes dragen in het openbaar vervoer (86%) en in publieke binnenruimtes (85%) en in quarantaine gaan bij een positieve testuitslag van een huisgenoot (81%). Gedragsregels die deelnemers anderen in hun omgeving het minst zien opvolgen zijn het regelmatig 20 seconden handen wassen (37%), thuis maximaal 4 bezoekers ontvangen (48%) en zorgen voor voldoende frisse lucht in de woning (49%).

Verandering in wat deelnemers mensen in hun omgeving zien doen

Voor veranderingen over de tijd is gekeken naar de deelnemers die aan minimaal twee meetrondes hebben meegedaan. Het percentage deelnemers dat mensen in hun omgeving zich aan de regels ziet houden, is voor bijna alle gedragsregels gestegen vergeleken met de vorige meetronde. Veruit de grootste stijging was bij het houden van 1,5 meter afstand (19 procentpunt) gevolgd door het vermijden van drukte (12 procentpunt). Voor bijna alle maatregelen geldt dat deelnemers zien dat mensen in hun omgeving zich minder aan de maatregelen houden in vergelijking met de herfst van 2020.