De vragenlijst van meetronde 17 is afgenomen tussen 24 en 28 november 2021. In de periode tussen meetronde 16 en 17 is een aantal maatregelen opnieuw ingevoerd of aangescherpt. Zo is de invoering van het coronatoegangsbewijs uitgebreid naar meer plekken. In publieke binnenruimtes waar geen coronatoegangsbewijs nodig is, geldt een mondkapjesplicht. Het thuiswerkadvies is aangescherpt naar ‘werk thuis, tenzij het niet anders kan’, en er mogen nog maximaal 4 personen thuis op bezoek komen (vanaf 13 november). Op 24 november wordt 1,5 meter afstand houden een verplichting en vanaf 28 november geldt voor bijna alles een avondsluiting vanaf 17.00 uur (essentiële winkels vanaf 20.00 uur).

Tijdens de afnameperiode van deze meetronde was er een persconferentie waarin strengere maatregelen werden aangekondigd. Deze maatregelen gingen in op de laatste dag van de afnameperiode. De veranderingen in geldende maatregelen zijn terug te vinden in de tijdlijn van maatregelen voor bestrijding van COVID-19.

Bevindingen

Deelnemers die de open vraag hebben beantwoord benoemen vaak wat ze vinden van het huidige maatregelenpakket en het coronatoegangsbewijs. Andere gebeurtenissen die vaak worden genoemd zijn de stijgende besmettingscijfers, de toenemende druk op de zorg en de vaccinatiegraad. In het antwoord op de vraag delen de meeste deelnemers hun zorgen en onvrede rondom het coronabeleid. In een klein aantal antwoorden worden uitingen gedaan van sterk ongenoegen. Hierbij richten deelnemers zich in sommige gevallen op specifieke bevolkingsgroepen of politieke leiders, als vermeende oorzaak voor maatschappelijke problemen. Desondanks uiten deelnemers minder boosheid of frustratie dan in de vorige meetronde. Wat meer deelnemers geven in de huidige meetronde aan de coronapandemie of de maatregelen ‘zat te zijn’. Hieronder staan de belangrijkste redenen voor zorgen en onvrede beschreven.

1. Behoefte aan aanscherping van maatregelen in verband met oplopende besmettingscijfers

De grootste groep deelnemers die de vraag heeft beantwoord, benoemt een behoefte aan aanscherping van de coronamaatregelen. Veel deelnemers uiten hierbij zorgen over oplopende cijfers. Ook benoemen enkelen de nieuwe variant van het virus (omikron).

Een groep deelnemers uit een expliciete voorkeur voor snel hard ingrijpen met bijvoorbeeld een korte strenge lockdown in plaats van stapsgewijs beleid met soepelere maatregelen voor langere periodes. Sommige deelnemers geven hierbij aan dat de strikte maatregelen alleen voor mensen zouden moeten gelden die niet gevaccineerd zijn. 

2. Verwijt aan de overheid voor een te langzame aanpak

Deelnemers die behoefte hebben aan een snellere en strakkere aanpak, geven vaak aan te vinden dat de overheid achter de feiten aanloopt. Deelnemers vinden dat de overheid van de vorige besmettingsgolven had moeten leren met betrekking tot 1) invoering van maatregelen, 2) het inregelen van boosters, 3) het breder inzetten van het coronatoegangsbewijs. Regelmatig wordt Nederland hierin vergeleken met andere landen waar volgens de deelnemers beter vooruit wordt gedacht en sneller gehandeld wordt.

Daarnaast bestaat bij een kleine groep deelnemers het idee dat de overheid geen beslissingen durft te nemen en te veel rekening houdt met een kleine groep ‘schreeuwers’.

3. De maatregelen zijn nog steeds nodig, maar lastig om na te leven

Hoewel er een toename te zien is in de naleving van de gedragsadviezen en deelnemers de noodzaak voor maatregelen in de huidige situatie erkennen in de kwantitatieve data, benoemen deelnemers die de open vraag hebben beantwoord juist vaak moeite te hebben met het vinden van motivatie om naleving vol te houden. Wel geven ook deze deelnemers vaak expliciet aan de noodzaak voor maatregelen in de huidige situatie te erkennen.

Drie barrières voor het naleven van heringevoerde maatregelen zijn hier opvallend:

1. Geen kennis van de laatste maatregelen: door de vele aanpassingen van het maatregelpakket door de tijd heen, raken deze deelnemers de draad kwijt. Het is voor hen niet meer bij te houden;
2. Geen begrip voor beleidskeuzes: Deze deelnemers geven aan dat de herinvoering van maatregelen nodig is, maar niet op hen van toepassing omdat ze gevaccineerd zijn. De regels zijn voor mensen die niet gevaccineerd zijn;
3. Geen motivatie voor naleving: Deze deelnemers zien dat maatregelen ook voor hen opnieuw nodig zijn, maar geven aan dat de afweging tussen de persoonlijke kosten van naleving (zoals verminderd welzijn, eentonigheid of eenzaamheid) niet meer opwegen tegen de baten die dit (voor anderen) kan opleveren.

4. Behoefte aan informatie over effectiviteit van maatregelen

Verschillende deelnemers die de open vraag invullen, geeft aan de maatregelen onduidelijk of tegenstrijdig te vinden, en de redenen ervoor niet te begrijpen. In deze ronde benoemen deelnemers vaker de effectiviteit van de maatregelen te willen weten. Expliciet het gemis van duidelijke communicatie, transparantie en de onderbouwing voor maatregelen worden ook regelmatig genoemd. Deelnemers geven aan dat de onbekendheid van de effectiviteit van de maatregelen bij hen zorgt voor een lager draagvlak voor het beleid en lager vertrouwen in de overheid.

Voorbeelden die vaak worden gegeven zijn:

1. Dat er door de beperkte openingstijden juist meer drukte lijkt te ontstaan;
2. Dat het coronatoegangsbewijs schijnveiligheid creëert voor bezoekers, doordat mensen die gevaccineerd zijn zich niet hoeven te laten testen en toch besmet kunnen zijn (zie ronde 16 van het vragenlijstonderzoek voor details).

Ook benoemen deelnemers dat het coronatoegangsbewijs voor verwarring kan zorgen, doordat maatregelen op coronatoegangsbewijs -locaties anders zijn dan op locaties waar geen coronatoegangsbewijs gehanteerd wordt.

5. Lange termijn visie voor zorg en onderwijs nodig

Net als in de vorige ronde (ronde 16) geeft een groep deelnemers aan zich zorgen te maken over de zorg. Dit gaat met name om zorgen over de uitgestelde zorg en druk op zorgverleners. In deze meetronde wordt er vaker nadruk gelegd op de noodzaak voor lange termijn oplossingen. In deze ronde worden ook zorgen over de lange termijneffecten van sluitingen in het onderwijs benoemd. Deelnemers geven aan dat als corona blijvend is er serieus moet worden nagedacht over investeringen in de zorg en in alternatieve oplossingen voor het onderwijs om achterstand te voorkomen.

Ook is er een kleine groep die juist de keuze voor sluiting van de horeca in plaats van scholen betwijfelt. Sommige deelnemers benoemen basisscholen hierbij als besmettingshaarden, waarbij ze aangeven dat scholen sluiten een effectievere methode zou zijn om besmettingen te verminderen, en om de druk op de zorg te ontlasten.

6. Tweesporenbeleid en vaccinatieplicht

Deelnemers spreken, net als in de vorige meetronde, veel over het verhogen van de vaccinatiegraad of een ‘tweesporenbeleid’ (waarbij andere regels zouden gelden voor gevaccineerde dan voor ongevaccineerde mensen) met voor- en tegenstanders; zie ronde 16 van het vragenlijstonderzoek voor details. Dit wordt vaak samen benoemd met de toenemende druk op de zorg, zorgen over een zwaarder maatregelpakket nu de besmettingscijfers omhooggaan, maar ook zorgen over maatschappelijke onrust en beperkingen van bewegingsvrijheid.

In deze ronde wordt er meer gesproken over de vaccinatieplicht. Voorstanders van een vaccinatieplicht benoemen hierbij zorgen over de druk op de zorg en beperking in vrijheden. Enkele deelnemers benoemen dat hun vrijheid wordt beperkt door mensen die niet gevaccineerd zijn. Daarbij uit een deel van de deelnemers boosheid en frustratie richting ongevaccineerde mensen, en/of wordt deze groep als oorzaak voor problemen gezien.

Tegenstanders vinden een vaccinatieplicht te ver gaan, dit wordt vaak samen met keuzevrijheid benoemd.