Om beter te begrijpen waar volwassenen zelf hun mentale klachten aan toeschrijven en erachter te komen of ze de coronaperiode noemen in hun antwoorden, hebben we hen hier een open vraag over gesteld. Volwassenen konden bij een vervolgvraag vertellen wat ze nodig hebben om zich beter te voelen. Deze antwoorden horen bij het zevende kwartaalonderzoek van het Gezondheidsonderzoek COVID-19.
Waarom volwassenen slecht in hun vel zitten volgens henzelf
In maart 2023 vroegen we volwassenen met mentale klachten, zelfdodingsgedachten en mentale hulpbehoefte waarom ze zelf denken dat ze niet lekker in hun vel zitten. Op deze vraag gaven 1.872 volwassenen antwoord.
Drukte
In hun dagelijks leven ervaren volwassenen veel drukte. Die drukte komt vooral door een hoge werkdruk, maar ook door de sociale activiteiten die ze willen ondernemen of hun sociale verplichtingen. Veel volwassenen geven dan ook aan dat ze een burn-out hebben of overspannen zijn. Ook de woonsituatie kan stressvol zijn, bijvoorbeeld als mensen gaan verhuizen of midden in een verbouwing zitten, of als ze willen verhuizen maar geen huis kunnen vinden. Daarnaast noemen volwassenen die mantelzorger zijn vaak dat ze het erg druk hebben.
Financiële druk en maatschappelijke verwachtingen versterken hun gevoelens van stress en onrust. Net als bij de jongeren lijken vooral jongere volwassenen door de woningmarkt en inflatie of geldproblemen onzeker over hun toekomst. De toon is wel anders. In plaats van de twijfel en onzekerheid van mensen jonger dan 25 jaar, weten de oudere twintigers en dertigers beter wat ze willen: een kind, een huis, een stabiele baan met voldoende inkomen. Wel voelen ze zich net als tieners en jonge twintigers geremd in het verwezenlijken van die toekomst.
“Ik heb 2 banen, zorg voor 3 pubers, heb een ex-partner (vader kinderen) die dwarsligt: het is veel.”
“Stress m.b.t. werk maar ook ‘na-ijl effect’ van corona (drukte, ontregeling, te veel inhaal activiteiten).”
“Moeite om woonruimte te vinden, lastig om werk/privé balans te vinden.”
“Constante ‘goochelen’ om financieel rond te komen.”
“Zieke man, bedrijf moeten stoppen, geen uitkering, omdat de arbeidsongeschiktheidsverzekering gewoon stopt als je 60 bent! Voelt heel oneerlijk als je wel 26 jaar premie betaald hebt!!!”
“Er is zoveel dat ik als gescheiden man moet doen: zorg voor mijn kinderen, mijn werk goed doen, het huishouden. Wanneer ik daarmee klaar ben, ben ik moe. Ik heb eigenlijk geen tijd om te ontspannen. Ik val vaak op de bank in slaap. Verder heb ik weinig dingen om naar uit te kijken. (Weinig vrienden en geen vooruitzicht op een nieuwe partner.)”
“Te weinig slaap (al mijn hele leven een probleem), in combinatie met stress en zorgen over o.a. geld. Ik ben bijna 31 en heb weinig vertrouwen in een toekomst zoals ik die altijd voor me zag, omdat alles duurder is en mijn generatie geen huis kan kopen. Ik wil kinderen, maar zou niet weten hoe (in mijn huurhuis, met al die kosten). Al die dingen spelen mee met dat ik niet lekker in mijn vel zit.”
Psychische klachten
Volwassenen die slecht in hun vel zitten hebben vaak al een diagnose of herkennen zich in een ziektebeeld. Na depressie wordt burn-out het vaakst genoemd, gevolgd door autisme en ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Een aantal volwassenen geeft aan te worstelen met trauma's uit het verleden, last te hebben van angst of verslaafd te zijn. Er zijn volwassenen de zich onzeker voelen over zichzelf of hun leven als zinloos ervaren. Daarnaast maken volwassenen zich zorgen over hun toekomst, als ze meer hulpbehoevend worden, of denken ze na over hun eigen overlijden.
Sommige volwassenen maken zich zorgen over problemen in de wereld. Denk aan inflatie, oorlog in het algemeen en specifiek de oorlog in Oekraïne, de aardbeving in Turkije en Syrië en het klimaat. Mensen maken zich zorgen om de politiek en de polarisatie in de samenleving of uiten boosheid richting de regering. Anderen hebben last van het winterweer en vinden het daardoor lastiger om positief te blijven.
“Trauma’s van vroeger die nu omhoog komen.”
“Ik heb vaak last van angst- en dwangstoornissen, paniekaanvallen, stress en soms lichte depressie.”
“Ik heb autisme en dat betekent dat ik inmiddels niet meer mee kan komen met de maatschappij. Ik kan niet meer werken, omdat de lat steeds hoger gelegd wordt en/of werkgevers willen geen aanpassingen doen. Hierdoor voel ik mij een soort overschot van de maatschappij. Ik doe er niet meer toe.”
“Geluidsoverlast door buren, financieel niet rond kunnen komen, niet voldoende werk kunnen binnenhalen, te lage beloning voor mijn diensten, het gevoel hebben niet belangrijk te zijn.”
“Wegens problemen met verslaving waar ik nu aan werk en waar ik hulp bij krijg.”
“Ik voel me vaak alleen en maak me zorgen over mijn toekomst, dat ik niet voldoende hulp zal kunnen krijgen als ik dat nodig heb, nu de ouderenzorg zo gaat afbrokkelen.”
“Alle ellende wereldwijd drukt me terneer. Met name alles wat mensen elkaar aandoen.”
“Mijn vrouw is een jaar geleden overleden en daar kan ik moeilijk mee omgaan, zeker in de winterperiode.”
Relaties en eenzaamheid
Na drukte en psychische problemen noemen veel volwassenen dat de klachten die ze hebben komen vanwege het overlijden van een dierbare, zoals een partner of (soms) een kind of ouder. Volwassenen kunnen slecht in hun vel zitten als een dierbare ziek is – wat voor mantelzorgers extra lastig is. Of het komt omdat ze eenzaam zijn, hun kinderen puberen of problemen hebben, ze relatieproblemen hebben of hun relatie is beëindigd.
Een deel van de volwassenen mist contact met anderen en heeft weinig sociale activiteiten. Verschillende grootouders noemen dat hun kinderen en kleinkinderen ver weg wonen. Een ander deel gaat wel om met mensen, maar mist diepere sociale contacten. Mensen die alleen wonen noemen dat als reden dat ze eenzaam zijn. Dit gevoel kan worden versterkt als sociale contacten wegvallen, bijvoorbeeld tijdens corona, door familieproblemen of overlijden. Als hun gezondheid achteruitgaat, zodat ze zelf weinig anderen meer op kunnen zoeken, versterkt dit gevoelens van eenzaamheid.
“Door verlies van mijn partner na suïcide. En de zorg voor en zorgen om puberzoon met diagnose ASS. Is veel in combinatie met fulltimebaan, huishouden, en het gemis van mijn partner, dus soms overvalt de rouw me nog en heb ik mindere dagen, zeker bij druilerig weer, en weinig tijd voor sociale contacten.”
“Meestal gaat het prima met me, maar deze vragenlijst komt precies op het moment van een heftig ziektebed en overlijden van een direct familielid.”
“Prestatiedruk op het werk, problemen met mijn woning en ik mis vaak diepere sociale contacten.”
“Stressvolle thuissituatie i.v.m. thuiszittend kind met probleemgedrag.”
“Door veel stress van m'n werk. Ik moet daar flink voor reizen daarnaast heb ik een zusje met een persoonlijkheidsstoornis en depressieve klachten... dat geeft soms veel reuring, onverwachte situaties en bezorgdheid…. Zij zit ook qua financiën op het randje. Ook ben ik nogal eens ‘bufferzone’ tussen ouders en zusje.”
“Relatie is in de afgelopen 4 weken moeizaam en inmiddels is deze beëindigd.”
“Het alleen wonen/zijn. De mate waarin ik me fit voel. Als ik me niet zo goed voel kan ik te weinig organiseren of erop uitgaan om me wel beter te voelen.”
Lichamelijke klachten
Volwassenen noemen ook lichamelijke klachten als oorzaak voor het niet lekker in hun vel zitten. Denk aan chronische ziektes die pijn veroorzaken, post-covid, of een gebroken lichaamsdeel. Regelmatig zijn deelnemers gefrustreerd over hun medische behandeling of over medicatie. Een handjevol volwassenen zegt dat lichamelijke klachten erbij horen als je ouder wordt. Korter durende ziektes zoals een hevige buikgriep of aanstaande operaties kunnen ook mentaal zwaar wegen.
“Chronische depressie en post covid, aankomend ontslag, wachtend op keuring bij UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen) voor WIA-uitkering is allemaal vertraagd en veel onduidelijkheid omdat er grote achterstanden zijn bij UWV. Missen van sociale contacten, missen van het werk, collega's en post covid is echt heel verschrikkelijk en niemand weet wat er aan te doen is en ze laten je maar lekker in je eigen sop gaarkoken.”
“Ik heb diabetes en dan voel je je af en toe niet lekker en ik ben genezen van kanker maar denk soms dat het weer terugkomt en daar word ik niet vrolijk van.”
“Het is nu ruim 5 maanden geleden dat ik corona kreeg en kan nog steeds niet veel en dat frustreert mij enorm.”
“Vitamine D en ijzer te kort daardoor veel moe.”
“Veel gewrichts- en spierklachten. 80 word je niet zomaar!”
“Heb ruggenwervels gebroken en dat is zeer pijnlijk en last.”
“Zit al 8 weken thuis i.v.m. operatie. Wil graag weer gaan werken maar dat kan nog niet.”
Coronaperiode als versterkende factor
Op verschillende manieren komt de coronaperiode terug in de redenen die volwassenen geven voor waarom ze slecht in hun vel zitten. Meestal gaat het over het effect van de hele coronaperiode. Volwassenen die zeggen dat ze autisme of een paniekstoornis hebben, zeggen dat ze moeite hebben met alle veranderingen in hoe mensen met elkaar omgaan. Ook merken volwassenen dat ze minder sociale contacten hebben na corona. Anderen vinden het juist lastig om weer te wennen aan de drukte met alle sociale verplichtingen. Of ze vertellen dat de werkdruk sinds corona hoog is gebleven en ze het lastig vinden om een goede werk-privé balans te vinden, sommigen kregen daardoor een burn-out. Anderen voelen aan hun lijf dat ze minder aankunnen na een besmetting met het coronavirus.
De economische en financiële gevolgen worden soms nog gevoeld, vooral ondernemers noemen dit. Daarnaast heeft de discussie rondom bijvoorbeeld vaccineren of het naleven van overheidsadviezen heeft nog een nasleep. Mensen die het niet eens waren met het overheidsbeleid merken dat nog in hun contact met anderen en hoe ze naar de wereld kijken.
“[…] Wel de behoefte aan een partner en het liefst een gezin (kindje krijgen) hebben, maar met 37 jaar wordt die kans kleiner. Indirect heeft corona wel invloed gehad op de mate waarin je mensen ontmoet, en ook eventueel een partner. […]”
“Geen contacten na/tijdens corona. Geen familie.”
“Het is een combinatie van corona (veel vermoeidheid en niet goed tegen meer prikkels kunnen en balans werk/privé/ontspanning kwijtgeraakt door alle maatregelen die destijds golden) en niet blij zijn met waar ik sta in mijn leven.”
“2 jaar geleden hebben mijn man en ik tegelijk Corona gehad, man moest naar ziekenhuis ik kon thuisblijven. Mijn man is overleden zonder dat ik bij hem kon zijn en ik heb long covid klachten.”
“Als ongevaccineerde voel ik heel vaak eenzaamheid. Mag binnen mijn gezin en enkele vrienden niet erover praten.”
“2 keer in 1 jaar burn-out en vervolgens paniekstoornis en agorafobie ontwikkeld. Deels door corona.”
“Ik heb autisme. Ik kan dus moeilijk omgaan met veranderingen. Ter betrekking op COVID: Ik vond het echt onmogelijk om boodschappen te gaan doen met die mondmaskers toen, doodeng. Maar sinds het voorbij is durf ik nog steeds niet goed boodschappen te doen, het blijft overweldigend. Ook vind ik horeca nog steeds spannend, dat is toch overgebleven van de lockdownregels enzo.”
“Eigen onderneming, nog steeds nadelige gevolgen van de coronaperiode.”
Wat volwassenen denken nodig te hebben om zich beter te voelen
Als vervolg op de vraag waarom ze niet lekker in hun vel zitten, konden volwassenen vertellen wat ze denken nodig te hebben om zich beter te voelen. Hierop gaven 1.876 volwassenen antwoord.
Rust ervaren
De meerderheid van de volwassenen geeft aan dat rust hen zou helpen om zich beter te voelen. De behoefte aan rust wordt wel op verschillende manieren verwoord: letterlijk uitrusten en slapen maar ook geen stress of drukte ervaren. Allerlei omstandigheden voor meer rust zorgen, zoals ander werk doen, minder werkdruk en meer geld hebben. Als de verbouwing klaar is of de geplande verhuizing achter de rug zorgt dat ook voor rust. Net jongeren zouden volwassenen het fijn vinden als verwachtingen vanuit henzelf, hun omgeving en de maatschappij lager zouden zijn. Daarbij is het soms ook nodig om hulp van anderen te vragen, bijvoorbeeld bij mantelzorg.
“Ander werk zonder de prestatiedruk van nu, een betere financiële situatie zodat ik mijn huis kan opknappen en isoleren en meer/diepere sociale contacten.”
“Tijd, rust, ruimte, op eigen tempo doel hervinden en naar toe werken. En het liefst financiële ruimte om huis door bouwbedrijf te laten afbouwen.”
“Rust en stabiliteit, overzicht, tijd.”
“Lastenverlichting en excuses van de overheid dat de studenten in de steek zijn gelaten.”
“Stabiel leven met weinig prikkels, veel rust en weinig onverwachte dingen.”
“Niet zo geconfronteerd worden met mijn fysieke achteruitgang, een prettige woning, wat financiële armslag, wat rust en wat zekerheden. Maar in het leven is niks zeker.”
“Mantelzorg makelaar, extra hulp bij mantelzorg.”
Gezonde leefstijl
Volwassenen zouden zich beter voelen door een gezonde leefstijl. Ze hebben behoefte aan stabiliteit, ritme en routine in hun leven. Ze willen beter slapen, vooral als ze nu slecht slapen. Verschillende mensen vertellen dat ze zich beter voelen als ze naar buiten gaan om te wandelen of sporten. Daarbij zou het helpen als het zomer wordt. Ook leuke dingen doen, zoals tijd besteden aan een hobby of afspreken met vrienden, helpt om tot rust te komen en te ontspannen.
“Discipline, gezondere eetgewoonten, lichamelijke beweging, buiten zijn, zelfvertrouwen heropbouwen en hopelijk dan (part-time) werk.”
“Medicatie. Maar ook slaap. Een dochter van 7 maanden slaapt bar slecht en daardoor ik ook.”
“Zonlicht zou erg helpen. Naar buiten kunnen om te sporten etc. Ook dan zijn er meer sociale dingen te doen, zoals varen met vrienden of gezamenlijk sporten.”
“Meer rust en tijd voor mezelf om de dingen te doen die ik graag doe, zoals fotograferen, in de natuur zijn en schrijven.”
“Geen alcohol, geen roken, geen vlees, maar wel rust en goede muziek.”
“Hogere temperaturen en zon. Dan kan ik mijn hobby weer uitoefenen.”
“Leuke dingen doen, met mijn hond knuffelen, lekker eten.”
Zelfacceptatie en zingeving
Als ze het gevoel hebben dat hun werk en activiteiten zinvol en nuttig zijn heeft dit een positieve invloed op de mentale gezondheid van volwassenen, denken ze. Aan de ene kant willen ze hun doelen bereiken, zoals een diploma halen, een opleiding beginnen of een goede baan vinden. Aan de andere kant vertellen volwassenen dat ze soms hun verwachtingen moeten aanpassen. Ze willen zichzelf accepteren, zelfvertrouwen ontwikkelen, dankbaarheid uiten en leren om nee te zeggen. Soms helpt religie hen bij zelfacceptatie en zingeving.
“Het gevoel dat ik een belangrijke bijdrage aan de samenleving lever.”
“Bezig zijn met zinvol werk, afleiding. Externe wensen zijn niet realistisch.”
“Blij en tevreden te zijn met alles wat we hebben.”
“Accepteren dat ouder worden beperkingen met zich brengt.”
“Mijn diploma. Dan kan ik vooruitkijken naar de toekomst.”
“Ik moet werken aan het maken van keuzes, waar ik mijn energie aan besteed, en welke dingen ik moet loslaten en moet overlaten aan anderen.”
“Opbouwen zelfvertrouwen, verbeteren sociale vaardigheden, uitbreiden sociaal netwerk.”
Verbinding met anderen
Vaak geven volwassenen aan dat ze zich een stuk beter voelen als ze zich verbonden voelen met anderen. Als ze een knuffel krijgen, een fijn gesprek voeren of steun ervaren van hun partner, familie en vrienden. Verschillende volwassenen schrijven dat het vinden van een levenspartner hen zou helpen om zich beter te voelen. Soms vinden volwassenen steun bij huisdieren.
Bij volwassenen zijn onenigheid met vrienden of familieproblemen regelmatig de reden waarom ze zich minder fijn voelen. Daarom komt herstel van relaties (of frustraties over mislukte pogingen daartoe) vaak terug in hun antwoorden over waar ze zich beter door zouden voelen.
Sommige antwoorden komen van mensen die zich slecht verbonden voelen met anderen in de maatschappij. Zij willen minder egoïsme ervaren en meer vrijheid, wederzijds vertrouwen, respect en solidariteit. Als zij zich in de coronaperiode slecht gehoord voelden, hopen ze vaak nog steeds op een andere regering of op erkenning dat er tijdens corona keuzes zijn gemaakt die hen hebben benadeeld. Volwassenen die zich erg zorgen maken om allerlei problemen zoals klimaat, oorlog, inflatie, polarisatie, geven dan ook aan dat ze zich beter zouden voelen als deze problemen worden aangepakt.
“Waardering van de buitenwereld, ergens bij mogen horen zonder dat ik mezelf hoef te verantwoorden.”
“Heel eerlijk: iemand om het leven mee te delen. Die dichter bij me staat dan familie of vrienden.”
“Aandacht van kinderen/kleinkinderen, ik zou het fijn vinden als ik/wij ze vaker konden bezoeken en leuke dingen mee zouden doen.”
“Steun uit mijn omgeving, mensen die er voor mij zijn, een luisterend oor.”
“Mijn eigen gangetje gaan, met rust gelaten worden, rustig zitten lezen of wandelen met mijn hond waar ik heel veel steun aan heb door haar genegenheid, voelt het aan als ik een ‘Down’ periode heb.”
“Wereldvrede, minder polariseren.”
“Meer liefde, vriendelijkheid en oprechtheid in de maatschappij.”
“Integere en bekwame politici/regering (totaal geen hoop).”
Behandeling
Volwassenen zoeken de oplossing vaak in mentale hulp of lichamelijke behandeling. Een deel van de volwassenen zegt dat ze al hulp krijgen. Anderen zijn nog op zoek naar hulp of vinden de hulp die ze nu krijgen niet passend. Ook medicatie kan helpen. Volwassenen hopen dat de regering de zorg toegankelijker zal maken.
“Goed nieuws van de doktoren.”
“Sneller geopereerd worden. Wachtlijst helaas 4-6 maanden…”
“Heb een psychiater, en wacht al jaren op de umc, lange wachttijden”
“Een goede therapeut, meer ondersteuning in huishoudelijke taken, een coach op mijn werk en meer financiële ruimte.”
“Behandeling die niet alleen maar kijkt naar de fysieke kant, maar ook naar diepere oorzaken van de oogproblemen. Door mijn eigen zoektocht daarnaar blijkt dat de oogproblemen veel met stress te maken hebben en daar kan ik natuurlijk wel aan werken.”
“Weet ik niet goed. Ik vind de mentale hulpverlening een regelrecht doolhof. Welke soort heb je nodig? Bij wie moet je zijn? Hoe kom je daar? Indicatie, doorverwijzing door huisarts, ja/nee? Eigen risico, wel/niet vergoed door zorgverzekering. Het maakt dat ik dan maar geen hulp vraag, te ingewikkeld. Ik modder al mijn hele leven door, dat blijf ik dan maar doen. Misschien is het ook niet nodig dat ik hulp vraag. Maar ik hoor overal om mij heen dat je vooral over mentale problemen moet praten en hulp zoeken. Negeren en inslikken werkt meestal ook.”
“Rust en duidelijkheid van UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen) omtrent WIA-uitkering. Zit er al sinds november op te wachten, maar ze hebben het te druk. Ook mag het kabinet wel eens meer aandacht aan Long-Covid patiënten besteden. Het enorme personeelstekort in Nederland is volgens mij voor een heel erg groot deel te wijten aan de Long-Covid slachtoffers, maar ons kabinet negeert Long-Covid slachtoffers.”
Geen oplossing weten
Volwassenen met mentale klachten zeggen regelmatig dat ze geen oplossing weten voor hoe ze zich voelen. Meestal omdat ze onzeker zijn over wat hen zou helpen, maar soms ook omdat ze zeker zijn dat de oplossing voor hun problemen niet bestaat. Dat kan zijn omdat ze uitbehandeld zijn voor lichamelijke problemen of omdat ze met al hun mentale klachten geen uitkomst zien. Een kleinere groep voelt zich inmiddels al beter en heeft daarom geen oplossing nodig. Anderen hopen dat het vanzelf overgaat. Dit komt omdat ook mensen met relatief weinig mentale klachten de open vragen konden beantwoorden.
“Als ik dat had geweten had ik geen probleem.”
“Geen idee.”
“Weet ik niet zo goed. Daarvoor loop ik bij de psycholoog. Het moet uit mezelf komen, daar ben ik wel van overtuigd.”
“Het nog niet bestaande medicijn tegen mijn aandoening.”
“Is bijna niet mogelijk meer ook door de chronische depressie.”
“Hulp bij zelfdoding.”
“Een wonder ??”
“Niets. Ik wil mij helemaal niet beter voelen.”
Behoefte aan rust en verbinding
Samenvattend klinkt uit de antwoorden van volwassenen dat ze behoefte hebben aan rust. Rust om tot zichzelf te komen, tijd voor een echt gesprek of om dingen te doen met anderen. Volwassenen moeten soms ook moeite doen om hun netwerk weer op te bouwen. Middenin alle drukte en verwachtingen vanuit de maatschappij, sociale omgeving en zichzelf, hebben volwassenen behoefte aan acceptatie. Ze willen tevreden kunnen zijn met zichzelf en het gevoel hebben dat wat ze doen goed genoeg is. Een kleine groep mensen die slecht in hun vel zitten vanwege ziekte of omdat ze psychische klachten hebben geven ook aan dat ze hopen dat medische of psychische behadeling zal helpen om zich weer beter te voelen. Daarbij geven meerdere deelnemers aan dat ze hopen dat de regering zorg toegankelijker zal maken.