Situatie coronacrisis en maatregelen

De tweede meting van het kwartaalonderzoek onder het jeugdpanel werd uitgevoerd in december 2021. De gegevens van de huisartsen gaan over zorggebruik in november en december 2021. Voorafgaand aan de meting steeg het aantal coronabesmettingen al een tijd. Tijdens de meting daalde het besmettingscijfer licht. Vanaf 13 november 2021 gingen een aantal strikte maatregelen in. Zo gold een mondkapjesplicht in publieke ruimten, een dringend thuiswerkadvies, een maximumaantal thuis te ontvangen bezoekers (4), beperkte openingstijden voor winkels en horeca en een coronatoegangsbewijs voor bepaalde locaties. Vanaf 26 november gold een sluitingstijd van 17:00 uur voor bijna alle locaties en vanaf 19 december (tijdens de dataverzameling) gold een lockdown. Daarbij waren scholen, winkels en horeca gesloten en ging het maximumaantal toegestane bezoekers thuis terug naar 2 (feestdagen uitgezonderd). 

Voor het onderzoek namen we een vragenlijst af onder een panel van 12 t/m 25 jaar. Een groot aantal jongeren (82%) dat deelnam aan de tweede meetronde, deed ook mee aan de eerste ronde (september/oktober 2021). Ook analyseerden we gegevens van huisartsen over zorggebruik in de leeftijdsgroep 0 t/m 24 jaar.  

Algemeen welzijn en mentale gezondheid 

In lijn met de eerste meetronde geeft de meerderheid van de jongeren ook tijdens de tweede meetronde aan in goede algemene gezondheid te verkeren (86%) en zich gelukkig te voelen (79%). Hoeveel vertrouwen zij hebben in de toekomst verschilt: ongeveer de helft van de ondervraagde jongeren heeft (veel) vertrouwen in de toekomst en de andere helft geen tot matig vertrouwen. De meerderheid voelt zich mentaal gezond (70%) en is (bijna) nooit eenzaam (66%). Ook heeft de meerderheid geen suïcidale gedachten gehad (91%). Hierbij is het belangrijk om op te merken dat het met een behoorlijke groep minder goed gaat. Zo ervaart 30% van de jongeren wel mentale klachten, is ruim een derde (34%) soms tot bijna altijd eenzaam en heeft 9% van de jongeren suïcidale gedachten ervaren.  

Meningen over invloed maatregelen verdeeld 

De helft van de jongeren (49%) ervaart een (heel) negatieve invloed van de maatregelen. De andere helft (51%) is overwegend neutraal tot positief. Daarnaast geeft ongeveer één op de vijf jongeren (18%) aan zich (zeer) vaak gestrest te voelen door de coronasituatie en/of de maatregelen.

Piek in huisartsenbezoek voor depressieve klachten

Zoals al te zien was in het vorige cijferoverzicht, was in 2021 - en zeker vanaf de zomer – het bezoek aan de huisarts voor veel klachten weer op een vergelijkbaar niveau als in dezelfde periode in 2019. Dit was voor de meeste klachten ook het geval in november en december 2021. De zorgvraag voor depressieve klachten en misselijkheid bij de jeugd werd in de laatste maanden van 2021 echter groter. Deze piek was hoger dan in eerdere jaren. De oudere leeftijdsgroep (15-24 jaar) en meisjes gingen vaker met mentale klachten (angst en depressie) en met klachten als moeheid en duizeligheid naar de huisarts. Waar het vorige kwartaal nog een stijging liet zien in de huisartsenbezoeken voor ademhalingsklachten bij 0- tot 4-jarigen, daalde dit in de laatste maanden van 2021. Ademhalingsklachten worden veel minder dan normaal in deze tijd door huisartsen gerapporteerd. Waarschijnlijk komt dit door de (verlengde) vakantieperiode en de lockdown in combinatie met het uitblijven van de gebruikelijke RS respiratoir syncytieel (respiratoir syncytieel)-virus-uitbraak die in 2021 in de zomer plaatsvond.

Behoefte aan mentale hulp tijdens de epidemie

82% van de jongeren gaf aan dat ze tijdens de epidemie geen behoefte hadden aan extra hulp of steun. 18% van de jongeren had wel behoefte aan extra hulp of steun. Onder deze jongeren was er met name behoefte aan mentale hulp (69%), hulp bij school (35%) en hulp bij het vinden van een balans tussen privéleven en school en/of werk (30%). 

Bijna één op de tien jongeren heeft te maken met uitgestelde zorg

Bijna 1 op de 5 jongeren (18%) gaf aan dat ze tijdens de epidemie behoefte hadden aan extra hulp of steun. De ruime meerderheid (82%) had deze behoefte niet. Er was vooral behoefte aan mentale hulp (69%), hulp bij school (35%) en hulp bij het vinden van een balans tussen privéleven en school en/of werk (30%). 

Bijna één op de tien jongeren heeft te maken met uitgestelde zorg 

Van de jongeren had bijna 1 op de 10 (9%) te maken met uitgestelde zorg. Daarvan geeft ongeveer een derde (34%) aan dat zij deze zorg tot nu toe niet ontvangen hebben. Verder geeft 12% van de jongeren die te maken kreeg met uitgestelde zorg aan hierdoor erg veel negatieve gevolgen te ervaren. 

Meisjes en studenten minder goed in hun vel

Meisjes en de oudere leeftijdsgroep (15-24 jaar) komen vaker bij de huisarts met mentale en neurologische klachten, zoals angst en depressie, maar ook duizeligheid, moeheid en geheugen- of concentratieverlies. Deze groepen geven ook aan vaker last te hebben van psychische klachten, net als jongeren die niet bij hun ouders wonen en hbo hoger beroepsonderwijs (hoger beroepsonderwijs) – en wo-studenten. Jongeren die nog last hebben van een meegemaakte gebeurtenis (zoals het verliezen van eigen inkomen of het overlijden van een belangrijk persoon) ervaren ook een slechtere lichamelijke en mentale gezondheid. De invloed van sociaaleconomische status en hoogst voltooide opleiding is wisselend. 

Het kwartaalonderzoek is gebaseerd op 2 databronnen. De eerste databron is een vragenlijstonderzoek bij jeugd. In december 2021 beantwoordden 4751 jongeren tussen de 12 en 25 jaar vragen over hun mentale en lichamelijke gezondheid. Ook konden zij aangeven welke extra hulp of steun zij nodig hadden tijdens de coronaperiode, welke invloed deze tijd op hun leven had en of zij medische zorg niet of later hebben ontvangen door de coronacrisis. De steekproef is representatief voor de Nederlandse bevolking op basis van geslacht, leeftijd, provincie en sociaaleconomische status.

De tweede databron bestaat uit de gegevens van huisartsen (Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn): wekelijkse cijfers over symptomen en aandoeningen in de Nederlandse bevolking op basis van – geanonimiseerde – gegevens uit elektronische medische dossiers van huisartsenpraktijken.  

De gegevens komen van ongeveer 380 huisartsenpraktijken met ongeveer 1,6 miljoen ingeschreven patiënten (9% van de Nederlandse bevolking). Voor het kwartaalonderzoek zijn cijfers van 20 verschillende symptomen op een rijtje gezet. Denk aan hoofdpijn, slaapproblemen en moeheid. De cijfers van 2021 worden vergeleken met die van eerdere jaren (2020 en 2019). Hierbij is onderscheid gemaakt in leeftijdsgroepen (0-4, 5-14 en 15-24 jaar), geslacht en provincies.