In de evaluatie van het “Nanotechnologie Actieplan 2007 – 2011”, worden de conclusies beschreven van een breed spectrum aan onderzoeksprojecten: het meten en karakteriseren van nanomaterialen, blootstelling van mens en milieu (inclusief levenscyclusanalyse), (eco)toxicologie en testmethoden, risicobeoordeling, risicomanagement, risicocommunicatie en duurzaamheidsaspecten. De focus van het onderzoeksprogramma is in de looptijd van het plan verschoven van het voorspellen van risico’s van nanomaterialen voor mens en milieu, naar risicomanagement en beleid. De evaluatie geeft uitgebreide aanbevelingen voor toekomstig onderzoek, zowel wat betreft het vroeg identificeren van mogelijke risico’s, als de aandacht voor risicocommunicatie en beleidsondersteuning. De samenwerking tussen verschillende instituten is daarbij uitstekend bevallen.

Inmiddels is een nieuw ‘Nanotechnologie Actieplan 2020’ geformuleerd. Dit bevat de strategische beleidsdoelen van de Duitse overheid op het gebied van innovatieve materialen, de huidige stand van zaken van onderzoek en ontwikkeling wat betreft nanotechnologie, en de toepassingsgebieden waarbij nanotechnologie kan worden verbonden met innovaties binnen de Duitse beleidsstrategie voor innovaties (“High Tech strategie”). Enkele voorbeelden hiervan zijn de ‘digitale samenleving’, duurzame energie, gezondheid en mobiliteit. Vervolgens worden enkele concrete beleidsdoelen uitgewerkt, waaronder het verder vormgeven van vroegtijdig inzicht in risico’s en duurzame ontwikkeling in het innovatieproces, realiseren van transparante risicocommunicatie en dialogen met burgers, afstemmen van internationale activiteiten (o.a. in REACH Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals (Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals) en Europese onderzoeks­projecten), en versterken van de internationale samenwerking binnen o.a. de OECD WPMN en ISO/TC 229.

De onderzoeksstrategie van het Nanotechnologie Actieplan 2020 is uitgewerkt in een aparte publicatie en omvat vier aandachtsvelden:

• Het karakteriseren en beoordelen van risico’s van innovatieve materialen voor mens en milieu. Hierin ligt de nadruk op het opvullen van kennishiaten, zoals het vrijkomen van nanomaterialen uit producten en composieten, en nanomaterialen in afval(producten).
• Het ondersteunen van onderzoeksinstituten en bedrijfsleven door safe-by-design en de ontwikkeling van netwerken voor risk governance te stimuleren. Om bewustwording van safe-by-design te stimuleren is BAuA gestart met onderwijs aan studenten in technische opleidingen (bijvoorbeeld materiaalkunde) over veiligheid, arbo en milieuaspecten.
• Herziening van regelgeving en richtlijnen op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Aandachtspunten hierbij zijn o.a. de evaluatie en standaardisatie van testen voor gebruik in regelgevende kaders, en groeperen van nanomaterialen. Daarbij wil Duitsland vertegenwoordigd blijven in internationale samenwerkingsverbanden. Ook wordt gewerkt aan disseminatie van de kennis naar de werknemer toe, o.a. door verdere ontwikkeling van ‘Nano to Go‘.
• Onderzoek naar de acceptatie van innovatieve materialen door het publiek. Onderzocht zal worden hoe het publiek de risico’s van innovatieve materialen ziet. Daarnaast zal worden gezocht naar transparante manieren om hierover te communiceren.

RIVM/KIR kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie (kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie) overweging

De onderzoeksdoelen van het Duitse Nanotechnologie Actieplan 2020, zoals safe-by-design en duurzaamheid, vertonen veel overeenkomsten met onderwerpen die ook in Nederland veel aandacht krijgen. Een vergelijkbare verbreding van de beleids- en onderzoeksstrategie van nanotechnologie naar andere innovatieve ontwikkelingen (“High-tech strategie”), is in Nederland te zien in de toenemende aandacht voor verantwoord onderzoek en innovatie. Voorbeelden hiervan zijn het thema ‘Risk Analysis and Technology Assessment’ (RATA) binnen NanoNextNL en het Europese PRISMA-project (1) (gecoördineerd door TU Technische Universiteit (Technische Universiteit) Delft en ook RIVM is betrokken). De Duitse ervaringen met risicocommunicatie en bewustwordingscampagnes kunnen een inspiratiebron zijn voor (verdere) stimulering van safe-by-design en het vergroten van de bewustwording in Nederland.