Er vindt steeds meer kruisbestuiving plaats tussen nano- en biotechnologie. Hierbij is een verschuiving van puur wetenschappelijk onderzoek naar meer toepassingsgericht onderzoek te zien. Dit blijkt uit een overzicht van de ontwikkelingen van de afgelopen 25 jaar dat de OECD Organisation for Economic Co-operation and Development (Organisation for Economic Co-operation and Development)^[1] heeft gepubliceerd. Voor het overzicht is informatie over aangevraagde patenten gebruikt en is er met speciale software gezocht naar trends in zoektermen en veelgebruikte termen in de titels van wetenschappelijke publicaties. De stijging in het aantal patentaanvragen in de tijd wordt vooral toegeschreven aan het groeiende aantal universiteiten dat hun kennis probeert om te zetten in commerciële toepassingen.

Deze bevindingen komen overeen met de conclusies uit het recente rapport ‘Bionanotechnologie – een verkenning’ van het RIVM, waarin toepassingen op het grensvlak van biologie en nanotechnologie nader verkend zijn. Nanotechnologie wordt hier toegepast om met biologische moleculen zoals eiwitten, DNA deoxyribonucleic acid (deoxyribonucleic acid) en RNA ribonucleic acid (ribonucleic acid)-strengen, nieuwe twee- en driedimensionale structuren van nanoformaat te ontwerpen en te maken. De technologie kan bijvoorbeeld worden gebruikt om een medicijn in te pakken in een doosje van DNA-moleculen, dat op een specifieke plaats en bij specifieke omstandigheden in het lichaam wordt geopend. De vernieuwing zit vooral in het nauwkeurig kunnen ontwerpen en maken van ingewikkelde nanostructuren van de gewenste driedimensionale vorm en grootte. Het is tevens mogelijk weer andere stoffen of deeltjes te koppelen aan de bionanostructuur. Daarnaast kunnen nieuwe, nog niet-bestaande eiwitten worden ontworpen door de volgorde van de bouwstenen van de eiwitten, de aminozuren, aan te passen.

In het RIVM-rapport wordt beschreven dat vóórdat deze structuren commercieel toepasbaar worden, het van belang is om aandacht te hebben voor het tijdig signaleren en voorkomen van ongewenste gezondheids- en milieueffecten. Een eerste screening laat zien dat bionanostructuren, of onderdelen daarvan, immuunreacties en andere nadelige effecten in de mens kunnen oproepen. Deze lijken niet automatisch te worden afgedekt door de huidige wetgeving voor stoffen (REACH Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals (Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals)) en producten (zoals cosmetica en biociden). De nadruk in het veld ligt momenteel op de technologische kant van de ontwikkeling van toepassingen en er is weinig aandacht voor mogelijk nadelige effecten. Een Safe-by-Design aanpak wordt door het RIVM genoemd om tijdig ongewenste effecten te signaleren en te voorkomen. De genoemde mogelijke risico’s bieden hiervoor aangrijpingspunten.

RIVM/KIR kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie (kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie)-overweging: Over het steeds meer samenkomen van nanotechnologie, biotechnologie, informatietechnologie en cognitieve wetenschappen, ook wel NBIC-convergentie genoemd, wordt wereldwijd al tientallen jaren gesproken. Het onderzoek gaat steeds meer richting het ontwikkelen van toepassingen. De hier beschreven publicaties gaan vooral over de convergentie van de velden nanotechnologie en biotechnologie. Om als samenleving optimaal te kunnen profiteren van deze innovaties is een proactieve houding over mogelijke gezondheids- en milieurisico’s van belang. Dit kan door in een vroeg stadium van de ontwikkeling van een nieuw product expliciete aandacht te hebben voor veiligheid en duurzaamheid. De bionanotoepassingen zouden een mooie en uitdagende casus kunnen zijn voor het inzetten van het Safe-by-Design-concept.

[1] OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling).