IRISS is een Horizon Europe-project. Het doel is om een SSbD-netwerk op te bouwen waarin de verschillende visies samenkomen. Visies van industrie, beleidmakers, wetenschappers, en andere belanghebbenden. In dit netwerk kunnen we dan onderzoeken hoe je nu daadwerkelijk veilig en duurzaam ontwerpt. Welke stappen moet je nemen, en wat is daarvoor nodig?

Om dat te weten te komen ontwikkelt IRISS zogenaamde SSbD-routekaarten. Deze brengen in kaart wat nodig is voor SSbD. Het gaat dan om bijvoorbeeld onderzoek, vaardigheden en onderwijs en het delen van kennis en informatie. Voor de verschillende onderdelen van de SSbD routekaarten kwamen een aantal belangrijke punten naar voren. De belangrijkste waren: ontwerp, data, governance van veiligheid en duurzaamheid, vaardigheden en onderwijs, en sociale en bedrijfsstrategieën. Governance omvat het geheel aan gewoontes, afspraken, regels, processen en mechanismen op grond waarvan besluiten worden genomen.

Hiervoor heeft IRISS zeven productieketens betrokken. Deze ketens werken aan verpakkingen, textiel, bouw, auto-industrie, energiematerialen, elektronische apparaten, en geurstoffen.

IRISS bracht eerst een aantal bouwstenen in kaart. Het gaat hierbij om ontwerpmethoden voor veiligheid en duurzaamheid én voor circulariteit. Ook is gekeken naar levenscyclusanalyses en vaardigheden die nodig zijn. Wat is bijvoorbeeld nodig in het onderwijs om het denken en werken in ‘by-design’ te verbeteren? Hoe kun je het denken over functionaliteit en innovatie samenbrengen met het nadenken over veiligheid en duurzaamheid in de hele levenscyclus?

Voor de verschillende onderdelen van de SSbD-routekaarten geeft IRISS de belangrijke punten om op te letten. Deze zijn hieronder samengevat.

Ontwerp

• Ontwerpers moeten meer het belang gaan zien van het samenbrengen van veiligheid en duurzaamheid in de functionaliteit van een innovatie.
• De methoden voor dit samenbrengen zijn nu nog niet goed genoeg.
• Al bij het begin van de ontwerpfase is aandacht nodig voor risicobeoordeling. Belangrijk is hierbij of en op welke manier blootstelling van mens en milieu aan deze materialen mogelijk is.
• Een levenscyclusanalyse is noodzakelijk om mogelijke milieueffecten in een vroege fase van de ontwerpfase in kaart te brengen.
• Kennis delen is essentieel om hier verder mee te komen. De verschillende betrokkenen moeten de uitdagingen met elkaar delen en bespreken. Welke problemen zijn er om materialen, chemicaliën, processen en producten veiliger en duurzamer te maken? En hoe kunnen we die problemen oplossen?

Data

• Al in een vroege fase zijn gegevens nodig over mogelijke negatieve gevolgen voor veiligheid en duurzaamheid. Nieuwe methodieken (new approach methodologies: NAMs) kunnen helpen om die gegevens te krijgen. Het kan dan gaan om celtesten, maar ook om computermodellen.
• Er is een gemeenschappelijke taal nodig voor het opslaan en gebruik van gegevens. Hiervoor moet er duidelijkheid komen over FAIR data in de keten van productie en gebruik. Gegevens moeten vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar zijn. Zo kunnen belanghebbende de gegevens makkelijker vinden en bespreken.

Governance van veiligheid en duurzaamheid

• Er is een omvattende aanpak nodig die functionaliteit, veiligheid, duurzaamheid en circulariteit combineert.
• Er is behoefte aan geharmoniseerde, algemene en gemakkelijke instrumenten en handleidingen om SSbD toe te passen.
• Een simpeler levenscyclusanalyse is nodig waarin gecontroleerde datasets gebruikt worden.
• Methoden voor het beoordelen van de milieuvoetafdruk. Het is noodzakelijk om vast te stellen wat een hoge/lage milieuvoetafdruk is.
• Voor sociaaleconomische levenscyclusanalyse is extra ontwikkeling van methodologieën en databases noodzakelijk.
• Duidelijke doelen voor de functie en het type materiaal moeten samengaan met meer circulariteit in productketens. Het 9R-concept kan hierbij helpen. Dit beschrijft manieren hiervoor. Bijvoorbeeld om minder grondstoffen te gebruiken. Ook kan een fabrikant reparatie van producten beter mogelijk maken, of producten beter herbruikbaar maken.

Vaardigheden en onderwijs

• Beroepsopleidingen en universiteiten moeten SSbD-aspecten opnemen in hun opleidingen. Deze moeten voor iedereen goed toegankelijk zijn, bijvoorbeeld (ook) als gratis online cursussen voor werkenden. De productontwerpers van morgen en andere belanghebbenden ontwikkelen zo de kennis en ervaring om SSbD in de praktijk toe te passen.
• Ook consumenten moeten de overgang naar SSbD versnellen. Zij kunnen zelf kiezen voor SSbD-producten als ze iets nieuws kopen. Zij moeten dan wel gemakkelijk voldoende informatie krijgen om zo’n keuze te kunnen maken.

Sociale en bedrijfsstrategieën

• Er zijn bedrijfsmodellen nodig die SSbD steunen. Een bedrijf kan bijvoorbeeld een R&D Research and Development (Research and Development)-afdeling beter samenbrengen met de beoordeling van veiligheid en duurzaamheid. Een winstmodel van een verkoper kan ook meer in dienstverlening liggen dan puur in productievolumes. Een verkoper van een product kan bijvoorbeeld meedenken met de klant. Hoe kan de klant bijvoorbeeld veiligheid in de gehele levenscyclus van het product verbeteren. Chemical leasing van de VN Verenigde Naties (Verenigde Naties) is hier een voorbeeld van. Alleen zo kan het SSbD-denken onderdeel worden van bedrijfsstrategieën.

Wat vindt het RIVM?

De eerste resultaten van IRISS laten zien dat voor de toepassing van SSbD een omvattende aanpak nodig is. Daarom is er meer aandacht nodig voor de bouwstenen die IRISS hier beschrijft. Deze bouwstenen vullen goed aan op het beoordelingskader voor SSbD dat de Europese Commissie op dit moment ontwikkelt. Dit kader beschrijft welke onderdelen van veiligheid en duurzaamheid belangrijk zijn in een beoordeling voor SSbD. Over dit beoordelingskader schreven we al eerder.

IRISS zal met voorbeelden uit de praktijk het SSbD-kader gaan testen. Op basis hiervan zal het ook adviezen aan de EC European Commission (European Commission) geven.

Het RIVM neemt deel aan verschillende Europese onderzoeksprojecten om het SSbD-kader uit te werken en te testen. Dit zijn o.a. het partnership PARC en IRISS. PARC is een groot Europees partnership dat de risicobeoordeling van chemische stoffen wil verbeteren. Het steunt hiermee de Europese Strategie voor duurzame chemische stoffen op weg naar een gifvrij milieu.