Een gezonde stad is een leefomgeving waar de druk op milieu en gezondheid zo laag mogelijk is, die als prettig wordt ervaren en uitnodigt tot gezond gedrag. Maar weinig mensen zullen hier op tegen zijn. Maar er zijn veel ontwikkelingen die het lastig maken om dit te bereiken.

Zo wonen, werken en recreëren er steeds meer mensen in de stad. Dat doet een zwaar beroep op de schaarse ruimte. Daarnaast hebben we in Nederland te maken met vergrijzing, zien we hardnekkige sociaaleconomische gezondheidsverschillen en is er een toename in overgewicht en eenzaamheid. Ook klimaatverandering en de noodzaak tot duurzaamheid stellen eisen aan onze stedelijke inrichting. Door de decentralisatie van milieu- en zorgtaken verandert er veel voor gemeenten. Zij moeten het gezondheids- en milieubeleid in hun gemeente opnieuw vorm geven, waarbij ze rekening moeten houden met al deze ontwikkelingen.

Het werken aan de gezonde stad vereist een goede samenwerking tussen professionals uit veel domeinen, zoals milieu, volksgezondheid en ruimte. Maar het vraagt ook om participatie van burgers en bedrijfsleven. Dat laatste zien we ook steeds meer: burgers raken steeds meer betrokken bij hun leefomgeving. En technologische ontwikkelingen zoals domotica, (nano)sensoren, digitale fora en slimme apps, ontwikkeld door bedrijfsleven en overheid, bieden burgers nieuwe mogelijkheden om zelf bij te dragen aan de gezonde stad.

Vaak gaat het daarbij om lokaal maatwerk: het samen werken aan een gedeelde visie, het samenbrengen van afzonderlijke belangen, het zoeken naar nieuwe financieringsmogelijkheden en het begrijpen en benutten van de verschillende rollen en verantwoordelijkheden van betrokkenen. Door RIVM en partners zijn instrumenten ontwikkeld die kunnen helpen bij het bouwen aan een gezonde stad. Voorbeelden zijn de Toolkit i4i voor integraal beleid en samenwerking in de praktijk, de Handreiking Gezonde Gemeente, de Atlas Leefomgeving en de GezondOntwerpWijzer.

Over de optimalisatie van gezondheid bestaan overigens verschillende beelden. Gaat het om iedereen zo lang mogelijk gezond te houden en zieken beter te maken? Of om kwetsbare mensen te ondersteunen en maatschappelijke participatie te bevorderen? Is het doel autonomie en keuzevrijheid? Of moeten we de zorg betaalbaar houden? Verschillende beelden leiden tot verschillende keuzes, ook waar het gaat om gezond leven in de gezonde stad.

Er bestaat dus geen uniek beeld van de gezonde stad. Wel kunnen we verschillende ontwikkelniveaus onderscheiden. Deze zijn gebaseerd op een ordening die we eerder gemaakt hebben met het Platform Gezond Ontwerp:

1. De basis op orde: de veilige, schone stad met bereikbare zorg
2. Structuur en inrichting van de stad: mobiel, bewegingsvol en groen
3. De duurzaam gezonde stad: toekomstbestendig omgaan met energie, voedsel, afvalstromen en klimaatverandering

Op deze pagina's leggen we uit wat we precies bedoelen met deze ontwikkelniveaus en hoe het RIVM hier, samen met tientallen partners, actief is.