De ondersteuning door GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Haaglanden vindt plaats in het kader van de samenwerkingsovereenkomst tussen het Openbaar Lichaam Bonaire en GGD Haaglanden. Kern ervan is dat GGD Haaglanden op verzoek ondersteuning biedt bij de (vakinhoudelijke) ontwikkeling van de publieke gezondheid op Bonaire. 

Begin maart 2021 stelt de Nederlandse overheid vast dat vanwege de Britse variant (alphavariant) de coronasituatie op Bonaire zeer zorgelijk is. Op basis van de samenwerkingsovereenkomst was eerder al Thomas Eckhardt voor 10 dagen vertrokken naar Bonaire om de dienst Publieke Gezondheid op Bonaire te ondersteunen bij het opstarten van de Covid-19-vaccinatiecampagne op het eiland. Eckhardt: “Er zijn 2 vaccinatielocaties, een grote in het sportcomplex in Kralendijk en een kleinere in het stadje Rincon.  Deze locaties hebben we op dezelfde manier opgezet als die van GGD Haaglanden bij het ADO-stadion. We hebben het personeel getraind en alle processen door een dry-run-oefening uitvoerig getest. Dus alle cases, van ‘volgens het boekje’ tot tijdsproblemen, flauwvallen of niet de juiste documenten hebben, alles is in scène gezet.” Wel valt hem op dat mensen vaak meer medicatie en vooral combinaties ervan gebruiken dan in Haaglanden. Ook grote angst voor naalden is geen uitzondering.

De inzet van Eckhardt wordt op Bonaire zeer gewaardeerd. Zelf kan hij niet voldoen aan de vraag er 3 maanden te blijven en hij speelt de vraag door aan Ton van Dijk. Verrast, even geaarzeld omdat hij zich niet met corona(beleid) wilde bemoeien en na overleg thuis, besluit Van Dijk te gaan. Een check bij de huidige directeur van GGD Haaglanden sterkt hem in de keuze. Nog voordat hij vertrekt, loopt hij een middag stage op de vaccinatielocatie in het ADO-stadion. “Kortom: ik heb alle richtlijnen goed gelezen, rond kunnen kijken bij de praktijk van het GGD-vaccineren en heb vanuit mijn medische achtergrond kennis en ervaring van vaccineren en van immunologie.”

Hij vertrekt zonder zicht op huisvesting, een arbeidscontract of vervoer. De enige zekerheid die hij wil is ‘adequaat verzekerd zijn’, omdat Bonaire op dat moment code oranje heeft als reisbestemming. Dat wordt vanuit Bonaire gegarandeerd.

Op de dag van zijn aankomst op Bonaire gaat de vaccinatielocatie open. Van Dijk werkt nog enkele dagen samen met Eckhardt en intussen vindt zijn echtgenote huisvesting op korte afstand van de hoofdpriklocatie. Van Dijk treft er een goed geïnstrueerd en getraind team van medewerkers aan. Hij checkt van begin af aan de bekwaamheidsverklaringen en BIG Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg)-registraties, zodat alles in orde is. Om de administratie en de controle op het vaccingebruik te laten kloppen, krijgt elke te prikken cliënt bij inschrijving een registratiekaartje waarop na het prikken een etiket wordt geplakt en een handtekening wordt gezet. Daarna kan men naar de wachtruimte. “Het aantal uitgegeven vaccins moest eind van de dag hetzelfde zijn als het aantal geplakte etiketten. Een enkele keer klopte het niet, dat liet ik dezelfde dag nog uitzoeken. Mijn principe is: vaccins zijn schaars en van waarde, dus het moet gewoon kloppen. Er is geen ruimte voor onregelmatigheden.”

Hij is zeer te spreken over de voorbereidingen door Thomas Eckhard en het besluit om in het kader van de overeenkomst met GGD Haaglanden ondersteuning te vragen. “Als gepensioneerd arts kon ik voorzien in de noodzakelijke continuïteit en ervaring die zo’n vaccinatiecampagne vraagt.”

Van 200 naar 700 vaccinaties per dag

De rol van medisch supervisor van de vaccinatiecentra op Bonaire vult Van Dijk breed in. Belangrijk vindt hij een hoog aantal vaccinaties en dus ook de voorraad vaccins. Want prikken is volgens Van Dijk de enige uitweg uit deze pandemie. “Toen ik kwam waren er 4 priklijnen op de vaccinatielocatie in de hoofdstad Kralendijk, later werden het er 5. Mensen moesten aanvankelijk een afspraak maken, maar later kon men ook gewoon van 9 tot half 6 binnenlopen. Het team durfde eerst niet meer dan 200 mensen per dag uit te nodigen, bang dat meer niet zou lukken en ook uit vrees voor een vaccintekort voor een tweede prik. Ook vreesde men dat het zorgsysteem overbelast zou raken door het stijgend aantal besmettingen. “Dat heb ik genuanceerd, want het ziekenhuis op Bonaire heeft 36 bedden en nog 6 high care/IC intensive care (intensive care)-bedden. Dit zorgsysteem benut ook in de reguliere situatie de mogelijkheid om voor ernstige of complexe medische zaken mensen naar Colombia, Aruba en Curaçao te vervoeren. Voor Covid-19-patiënten geldt dat niet anders.”

Drie dagen na zijn start is, gezien het aantal besmettingen, de coronasituatie dusdanig dat er een lockdown op het eiland wordt afgekondigd. Des te dringender vindt Van Dijk het om het aantal vaccinaties fors te verhogen. Hij denkt dat 700 per dag haalbaar moet zijn en weet de dienst Publieke gezondheid te overtuigen. De extra hal waar men aan denkt is volgens hem niet nodig. “Het was hard werken, maar het is gelukt. Met een geringe uitbreiding van de priklijnen werden 6 dagen per week 700 vaccins per dag gezet. Met als resultaat dat binnen 8 weken de strenge lockdown werd opgeheven. Half mei kreeg Bonaire code geel als reisbestemming. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat dat mede kon doordat de vaccinatiecampagne op volle toeren draaide.”

Dokterskamer binnen handbereik: elke prik is er één

Van Dijk heeft zijn dokterskamer direct op de priklocatie. Laagdrempelig, zodat er geen medische gesprekken aan de receptie gevoerd hoeven te worden. Dat betekent dat iedereen met een (riskante) aandoening of twijfel, direct bij hem terecht kan. Het valt hem op dat er heel veel mensen zijn met overgewicht, hart- of vaatfalen en diabetes. Er worden veel bloedverdunners gebruikt. “Deze feiten zijn geen probleem. Soms wordt er bij het beleid rond Covid-19-vaccinaties gedaan alsof er nog nooit gevaccineerd is. Terwijl veel zaken bekend zijn vanuit de bestaande vaccinatiecampagnes, worden ze gepresenteerd alsof dit specifiek nieuw voor Covid-19-geldt. Volgens mij is veel onrust en discussie te voorkomen als we in de communicatie juist aangeven dat we ons baseren op de ervaringen die we wat dit betreft hebben. Het is goed om naast modellen ook gebruik te maken van de bestaande praktijkexpertise. Vaccineren is allang ons vak.”

 “Het is goed om naast modellen ook gebruik te maken van de bestaande praktijkexpertise. Vaccineren is allang ons vak.”

Vanuit zijn motto ‘Elke prik is er één’ laat Van Dijk geen kans liggen. “Bij mensen die vertelden over ernstige allergische reacties keken we of het kwam door stoffen in het vaccin. Zo niet, dan gaven we soms een proefdosis. Was er na 1 uur geen reactie, dan gaven we de volledige vaccinatie en hielden we het nog 1 uur in de gaten. Zo vaccineerden we mensen bij wie we dit anders niet hadden gedaan.

De vrouw die zei sterk allergisch te zijn voor de geur van dokterskamers, kreeg de prik buiten op een stoel. De boom van een man die van zichzelf wist bij elke prik onderuit te gaan, kon alvast op een bed gaan liggen om de prik te krijgen. Wie Covid-19 had doorgemaakt hoeft in principe maar 1 prik. Om te kunnen reizen kwamen er toch mensen voor een tweede prik omdat in het buitenland 1 prik vaak niet werd geaccepteerd. Het internationale verband van Bonaire verschilt nogal van dat van Europees Nederland.”

De schraapfase: de wijk in

Dat het aantal gevaccineerde inwoners op Bonaire hoog is, komt volgens Van Dijk vooral door de lockdown. “Toen beseften de inwoners de noodzaak van vaccinatie. Velen kwamen naar de vaccinatielocatie, maar niet allemaal. Vooral autochtone bewoners bleven weg, zij dachten dat het virus hen niet zou bereiken. Toen ontstond zoals ik het noem ‘de schraapfase’, waarin de tijd van het prikken van grote aantallen voorbij was en we veel meer ‘zorg op maat’ aanboden.”

Op de priklocatie in Rincon, in het binnenland werd eens per week gevaccineerd. “Juist de groep waar je het voor doet, die kwam daar massaal. Het leek soms wel een verpleeghuis gezien de casuïstiek”, aldus van Dijk.

“Bovendien werd besloten om vanaf 1 april ‘de wijk in te gaan’, met name voor de mensen die hun wijk nauwelijks uitgaan. Met hulp van vrijwilligers van het Rode Kruis, een prikker en een dokter organiseerden we in een huisartspraktijk of welzijnscentrum een prikmogelijkheid. Om geen vaccin te verspillen werd in de loop van de middag ‘wat over was’ tijdig naar de hoofdpriklocatie gebracht en daar alsnog gebruikt. In 10 weken tijd hebben we 1 vaccindosis moeten weggooien. Als het moest gingen we ook naar mensen thuis. Dan prikten we gelijk iedereen die er omheen zat, veel mensen wilden dat best. Het was heel mooi dat tijdens zo’n crisissituatie het Rode Kruis ook kan bijspringen.” En, zoals past bij Van Dijk, ging er natuurlijk iemand mee voor een goede administratie.

Eliminatie van het virus is op korte termijn niet haalbaar

Het percentage vaccinaties is hoog op Bonaire! Bij de meer dan 80% eerste prikken en 65% tweede prikken van dit moment moet je in je handen wrijven, vindt Van Dijk. Niet iedereen deelt zijn mening. “Het RIVM-uitgangspunt dat 85% tweede prikken haalbaar is, is echt te ambitieus en is bij eerdere introducties van vaccins nooit gehaald. Wat dat betreft heeft Bonaire last van de wet van de remmende voorsprong, omdat Europees Nederland deze ervaring nog niet heeft. In Bonaire is een punt bereikt dat het aantal vaccinaties hoogstwaarschijnlijk niet veel hoger meer zal worden. Het uitgangspunt om 85% tweede vaccinaties pas als effectief te willen zien, maakt dat Bonaire zich ondanks de hoge huidige vaccinatiegraad nog steeds aangesproken voelt om dit (mijns inziens irreële) niveau van 85% tweede prikken te realiseren.  En dus wordt het succes van de huidige percentages nog niet echt als zodanig beleefd.”

Voor eliminatie van het virus geldt volgens Van Dijk in feite hetzelfde. “Vaccinatie is het enige dat ons ertegen beschermt en ziekte tegengaat. Immuniteit wordt zoals bekend niet alleen bereikt door te vaccineren, maar ook door besmetting met het Covid-19-virus. Dat betekent dat mensen of specifieke groepen die zich niet willen laten vaccineren, via een doorgemaakte infectie toch immuniteit kunnen verwerven en zo ook bijdragen aan de zogenaamde groepsimmuniteit.
In een populatie met een hoge vaccinatiegraad en geringe risico’s om (ernstig) ziek te worden, is het de vraag of een besmetting op termijn altijd zorgelijk is. Zeker voor jonge leeftijdsgroepen waarvan bekend is dat het ziekterisico laag is. Daarom is mijn overtuiging dat we uiteindelijk niet zozeer moeten inzetten op het beperken van besmettingen maar vooral op het beperken van ziekte. Als het virus blijft circuleren betekent dit bijvoorbeeld ook een terugkerende natuurlijke boostering van alle gevaccineerden. Dat kan een eventuele toekomstige revaccinatie mogelijk overbodig maken. Het is belangrijk ook dit scenario voor de lange termijn beleidsmatig uit te werken.”

“Je kunt uiteindelijk de maatschappij niet ondergeschikt maken aan de mensen die zich niet willen laten vaccineren. Dan vraag je een verkeerde solidariteit.”

Tot slot vraagt Van Dijk zich af of Nederland het landelijke beleid moet afstemmen op een groep die wel de gelegenheid heeft gekregen maar niet gevaccineerd wil worden. “Natuurlijk, in achterstandswijken moeten we goed naar taal en communicatie kijken, en mensen in bijvoorbeeld de Bijbelbelt maken duidelijk hun keuze. Dit laatste is niet nieuw, we kennen het ook uit de polio-epidemie eind vorige eeuw. Maar het is een individuele keuze of iemand zich wil laten vaccineren en zichzelf en zijn omgeving wil beschermen. Zo niet, dan kun je uiteindelijk de maatschappij niet ondergeschikt maken aan de mensen die zich niet willen laten vaccineren. Dan vraag je een verkeerde solidariteit.”

Eckhardt en Van Dijk kijken, met hulde en dank aan alle medewerkers, terug op een goed georganiseerde en succesvolle vaccinatiecampagne op Bonaire. Verheugd melden ze dat de resultaten en samenwerking voor de dienst Publieke Gezondheid van Bonaire, extra redenen zijn om de samenwerkingsovereenkomst met GGD Haaglanden te verlengen en wellicht te intensiveren.

Tijdens de aanwezigheid van Ton van Dijk op Bonaire is - mede gezien de goede ervaring - de in 2012 ondertekende samenwerkings- en ondersteuningsovereenkomst van GGD Haaglanden met het Openbaar Lichaam Bonaire in mei 2021 verlengd. De kern ervan luidt: GGD Haaglanden zal met het Openbaar Lichaam Bonaire samenwerken en zal het ondersteunen bij: de verdere ontwikkeling van de publieke gezondheidszorg door de afdeling Publieke Gezondheid/GGD Bonaire; de vakinhoudelijke ontwikkeling van het team van de afdeling Publieke Gezondheid/GGD Bonaire; het verkrijgen van vakinhoudelijke ondersteuning door de GGD of andere organisaties op werkterreinen waarvoor nog geen of te weinig lokale expertise aanwezig is.

Auteur

E.M. van Dalen

Correspondentie

T. Eckhardt