Zwemmen is een populaire activiteit in Nederland, vooral tijdens warme dagen. Zwemmen biedt verkoeling, stimuleert bewegen en is vaak ook een sociale gebeurtenis. Mensen kunnen echter ook gezondheidsklachten krijgen door zwemmen in oppervlaktewater dat microbiologisch verontreinigd is. Meestal zijn de klachten mild en gaan ze vanzelf over.
Sinds 1990 onderzoekt het RIVM jaarlijks welke gezondheidsklachten optreden na zwemmen in oppervlaktewater in Nederland. Dit gebeurt door het uitsturen van een enquête naar GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en en provincies, de zogenoemde Zwemwaterenquête.
De resultaten laten zien welke klachten het meest voorkomen, maar geven ook inzicht in trends en veranderingen op de lange termijn, zoals nieuwe ziekteverwekkers die opduiken doordat de omstandigheden hiervoor door klimaatverandering gunstiger worden. Sinds 2012 bestaat de Zwemwaterenquête uit een online vragenlijst.
Uit de verzamelde gegevens blijkt dat kinderen vaker klachten hebben dan volwassenen. Ook blijkt duidelijk dat er een sterk verband bestaat tussen het aantal gerapporteerde gezondheidsklachten en het weer in de zomer. Bij mooi weer in de zomer, met veel dagen met temperaturen boven 25 graden Celsius, worden meer gezondheidsklachten gemeld. De meest voorkomende klachten zijn huidklachten, zoals jeuk en bulten, gevolgd door maagdarmklachten, zoals buikpijn, overgeven en diarree.
Aantal incidenten per jaar (balken) in relatie tot het aantal zomerse dagen (lijn) tijdens het zwemseizoen (mei t/m oktober).
De huidklachten zijn meestal zwemmersjeuk. De larven (cercariën) van de parasitaire worm Trichobilharzia veroorzaken jeuk en rode bulten. De parasiet heeft een ingewikkelde levenscyclus met watervogels zoals eenden, en zoetwaterslakken, zoals poelslakken, als (tussen)gastheer. Vanuit de zoetwaterslakken komen de larven in het water terecht, waar ze soms in contact komen met zwemmers. Bij hogere watertemperaturen (tot ongeveer 25 graden) komen er meer larven vrij uit de zoetwaterslakken.
Het verband tussen het aantal meldingen van gezondheidsklachten en het weer tijdens het zwemseizoen geeft aan dat het belangrijk is om vooral goed te letten op ziekteverwekkers die van nature in het water voorkomen, zoals blauwalgen, Vibrio, en Trichobilharzia. Deze ziekteverwekkers kunnen bij hogere watertemperatuur als gevolg van klimaatverandering in grotere aantallen voorkomen en voor meer gezondheidsklachten zorgen. Mensen gaan mogelijk ook vaker zwemmen als het in de zomer steeds warmer wordt en misschien ook meer op plekken die niet als zwemlocatie zijn aangewezen. Hierdoor kunnen ze ook vaker met ziekteverwekkers in zwemwater in aanraking komen.