Q-koorts is een infectieziekte die van dieren op mensen kan overgaan (zoönose). Schapen, geiten en runderen vormen de belangrijkste bron. Q-koorts is niet van mens op mens overdraagbaar.
Wat is Q-koorts?
Q-koorts is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie. De meeste mensen krijgen Q-koorts door het inademen van lucht waar de bacterie inzit. Als geiten, schapen of koeien besmet zijn met Q-koorts, kan de bacterie vrijkomen tijdens de geboorte van lammetjes of kalfjes. De huidige kans dat je besmet raakt met de Q-koorts bacterie is klein.
Ziekteverschijnselen
Meer dan de helft van de mensen met Q-koorts krijgt geen klachten. Als mensen wel klachten krijgen van Q-koorts heet dat acute Q-koorts. De klachten lijken vaak op griep. Soms verloopt acute Q-koorts ernstiger. Dan zijn de klachten meestal heftige hoofdpijn, hoge koorts, en een longontsteking met droge hoest en pijn op de borst. De bacterie kan soms een leverontsteking veroorzaken. Mannen hebben vaker Q-koorts dan vrouwen. Ook mensen die roken worden vaker ziek.
Ongeveer 20% van de mensen houdt na acute Q-koorts langere tijd klachten. Ze zijn langdurig vermoeid en hebben vaak andere kenmerkende klachten. Deze ziekte heet Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS).
Soms kan Q-koorts tot een chronische infectie leiden. Dan is er vaak een ontsteking aan een bloedvat of de hartkleppen. Chronische Q-koorts komt meestal voor bij patiënten met een vaataandoening, bij hartkleppatiënten en patiënten met een afweerstoornis. Als zwangere vrouwen Q-koorts krijgen, hebben ze een iets verhoogd risico om later chronische Q-koorts te krijgen.
Besmetting en preventie
Q-koorts kun je krijgen door het inademen van lucht waar de bacterie in zit. De bacterie komt door besmette geiten, schapen of runderen in de lucht en de omgeving (bijvoorbeeld een weide of hooi). Dit gebeurt vooral tijdens geboortes van lammetjes en kalfjes, of wanneer Q-koorts bij de dieren een miskraam veroorzaakt. In het vruchtwater en de moederkoek van besmette dieren zitten veel bacteriën. De bacterie kan goed overleven in de omgeving. Na een lange tijd kan de bacterie nog via inademen een infectie geven bij mensen. De bacterie kan ook in melk, mest en urine zitten, maar niet in het vlees. Het drinken van rauwe melk kan ook een bron van besmetting zijn, maar dit komt bijna niet voor. Ook andere dieren zoals wilde dieren en huisdieren kunnen besmet zijn en de infectie overdragen op mensen. Ook dit komt bijna niet voor. Mensen die Q-koorts hebben, kunnen andere mensen niet besmetten.
Om besmetting met Q-koorts zoveel mogelijk te voorkomen, moeten alle bedrijven met meer dan 50 melkgeiten of melkschapen hun dieren jaarlijks laten vaccineren tegen Q-koorts. De vaccinatieplicht geldt niet voor vleesschapenbedrijven en voor kleinere bedrijven, behalve wanneer zij een publieksfunctie hebben, zoals kinderboerderijen. Verder moeten locaties met een publieksfunctie hun schapen en geiten tijdens het lammeren afzonderen van het publiek. Een vaccin voor mensen is in Nederland niet beschikbaar.
De aanpak van Q-koorts verschilt per land. In sommige landen zoals bijvoorbeeld Frankrijk worden niet de melkgeiten en melkschapen gevaccineerd, maar de runderen. Dit gebeurt om vroeggeboortes in de runderen en daarmee economisch verlies te voorkomen. In andere landen, zoals Australië, krijgen mensen die vanwege hun beroep een hoger risico op Q-koorts hebben een vaccinatie tegen Q-koorts aangeboden.
Zwanger en Q-koorts
Bent u zwanger? Vermijd dan contact met schapen en geiten in de periode van enkele weken rond het lammeren, zeker als er sprake is van abortusproblemen bij de dieren.
Hoe vaak komt Q-koorts voor?
Q-koorts is sinds 1975 meldingsplichtig bij mensen. Zie ook: LCI richtlijnen Q-koorts. U vindt hier informatie over het aantal gemelde acute Q-koortspatiënten in Nederland. De tabel hieronder geeft actuele cijfers (deze worden maandelijks bijgewerkt). Bij patiënten met longontsteking wordt meestal niet getest of Q-koorts de oorzaak is. Daarom is het aantal gemelde patiënten lager dan het werkelijke aantal acute Q-koorts patiënten. Zie ook: Staat van Zoönosen 2022 voor aanvullende informatie over de Q-koorts meldingen.
Sterfgevallen
Als een patiënt overlijdt aan Q-koorts is dat meestal door chronische Q-koorts. Artsen hoeven patiënten met chronische Q-koorts niet te melden bij de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst). Bij het RIVM is daarom geen landelijk overzicht van het aantal mensen met chronische Q-koorts. En ook niet van het aantal sterfgevallen door chronische Q-koorts. Een schatting van het aantal sterfgevallen was tijdelijk beschikbaar vanuit een landelijke database. Deze werd beheerd door onderzoekers vanuit het Universitair Medisch Centrum Utrecht, het Radboudumc (Radboud University Medical Centre) en het Jeroen Bosch ziekenhuis. Q-koorts-deskundigen van die ziekenhuizen hebben op basis van de database vastgesteld dat sinds 2007 116 patiënten zeker of waarschijnlijk aan Q-koorts zijn overleden. Daarvan zijn er 107 patiënten overleden aan de gevolgen van chronische Q-koorts en 9 aan acute Q-koorts.
Video: Patiëntervaring Q-koorts
Video: Patiëntervaring Q-koorts
(Beeldtitel: Q-koorts. Caroline jogt langs een vestingwal.)
RUSTIGE MUZIEK
CAROLINE: Ik wilde gewoon niet op de bank zitten dus ik ben stapje voor stapje meer gaan bewegen.
Wat heel moeilijk is, om met pijn juist meer te gaan bewegen.
Pas na acht maanden tobben werd ik ook op Q-koorts getest en dat bleek het te zijn.
Toen ik erover na ging denken, kon het enige moment zijn dat ik met mijn zoontje, die toen in de kleuterklas zat een uitstapje ging maken naar een melkveehouderij in de omgeving van Veghel en daar moeten ook besmette geiten in de buurt gezeten hebben.
Q-koorts betekent voor mij, naast de fysieke pijn of mankementjes vooral ook het gebrek aan concentratie en een diffuus hoofd wat me belemmert in m'n dagelijks leven.
Dat heeft me ook belemmerd in het terugkeren naar mijn baan omdat alles daarvoor netjes in vakjes in je hoofd moet liggen, zoals het normaal is.
En je moet je voorstellen dat het bij mij dan allemaal uit de kast gevallen is op één berg ligt, en ik weet gewoon niet meer wat ik waar terug moet leggen en hoe ik daaraan moet beginnen.
Dat belemmert je zelfs in het huishouden, om je dag te organiseren of het eten te koken.
ZAMIRE DAMEN: Q-koorts is een infectieziekte die van dieren op mensen kan overgaan.
Mensen kunnen besmet worden door het inademen van de Q-koortsbacterie.
Ook door direct contact met besmette dieren of mest kunt u ziek worden.
Q-koorts kan niet van mens op mens worden overgedragen.
In Nederland waren het vooral geiten en schapen die de Q-koortsbacterie verspreidden.
Omdat geiten nu worden ingeënt is de kans op besmetting met Q-koorts gelukkig erg klein geworden.
(Een geit krijgt een spuit.)
De meerderheid van de mensen die met de Q-koortsbacterie besmet zijn wordt trouwens niet ziek of geneest vanzelf.
De mensen die ziek worden, krijgen meestal koorts en hoofdpijn.
Andere klachten zijn: hoesten, koude rillingen, 's nachts zweten spierpijn en gewrichtspijn.
U kunt ook een longontsteking krijgen met droge hoest benauwdheid en soms pijn op de borst.
Ongeveer een kwart van de mensen heeft na een jaar nog last van vermoeidheid spierklachten, gewrichtsklachten en concentratieproblemen.
Dat noemen we het Q-koortsvermoeidheidssyndroom.
Een heel klein deel van de besmette mensen kan op den duur ontstekingen krijgen aan hart en bloedvaten.
Het zijn vooral de mensen met al bestaande afwijkingen aan hartkleppen en de grote bloedvaten. Ze vallen langzaam af hebben 's avonds wat koorts en gaan geleidelijk achteruit.
Q-koortsinfecties, zoals longontsteking en een ontsteking van een hartklep worden behandeld met antibiotica.
Maar telkens probeer ik een tandje bij te zetten, en soms...
Dat ging eigenlijk met vallen en opstaan, want soms had ik zo veel pijn dat ik dacht: wat heb ik mezelf aangedaan en dan duurde het een week voordat ik weer verder kon maar ik hield vol, omdat ik dacht: dit gaat me verder brengen.
En ik snap dat dat heel erg moeilijk is.
Ik prijs mezelf gelukkig dat het is gelukt.
Want het is niet makkelijk om je alsmaar door die pijn heen te bijten.
Ik heb ook echt m'n slechte momenten nog steeds.
Als ik een terugval krijg, heb ik snel de neiging om gefrustreerd te raken omdat ik die stijgende lijn vast wil blijven houden.
Dat lukt niet altijd en soms doe ik één stap vooruit en twee terug.
Over de lange termijn heb je dan toch weer een stap genomen omdat je ook je frustratiemomenten moet zien te verminderen.
DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER EN EBT WEG
(Beeldtekst: In samenwerking met Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Q-koorts. Thuisartsfilm van thuisarts.nl.)
Infographic: Verschillende vormen van Q-koorts
Download de infographic: Verschillende vormen van Q-koorts
Er zijn verschillende vormen van Q-koorts.
Enkele dagen of weken na besmetting:
- Q-koort zonder klachten. Mensen zijn wel besmet geweest met de bacterie, maar zijn hier niet ziek van geworden.
- Acute Q-koorts. Van griepachtige klachten tot longontsteking.
Na enkele maanden tot jaren:
- 75 à 80% van de mensen heeft geen klachten meer van Q-koorts.
- 20% van de mensen heeft het Q-koorts vermoeidheidssyndroom (QVS (Q-koorts vermoeidheidssyndroom)). Dit gebeurt alleen na acute Q-koorts. Patiënt is langdurig vermoeid en heeft andere kenmerkende klachten.
- 2% van de mensen heeft cgronische Q-koorts. Dit kan ook na Q-koorts zonder klachten. Q-koortsbacterie zit in het lichaam, kan ernstige klachten veroorzaken en kan zelfs dodelijk zijn. Risico voor mensen met:
- aandoening hartkleppen;
- aandoening bloedvaten;
- verzwakte afweer.
