Wat is botulisme?

Mensen kunnen botulisme oplopen door het eten van onjuist ingemaakt of bewaard, besmet voedsel. Botulisme bij mensen kan ook optreden door contact met dode vissen en dode watervogels. De meeste vormen van botulisme bij dieren worden echter veroorzaakt door varianten van de toxine die niet schadelijk zijn voor mensen.
Baby’s, tot 1 jaar oud, kunnen botulisme ook oplopen door het binnenkrijgen van de bacterie via honing. Dit wordt infantiel botulisme genoemd. Bij infantiel botulisme komen niet de toxinen maar de sporen van de bacterie in de darmen terecht. Omdat de darmflora van baby’s nog niet volledig is ontwikkeld, kunnen de sporen ontkiemen, waardoor in de darmen toxinen gevormd kunnen worden. Deze vorm treedt in 98% van de gevallen op bij een leeftijd van 1 tot 6 maanden.

Er zijn drie vormen van botulisme:

• Voedselgerelateerd botulisme
• Infantiel botulisme
• Wondbotulisme

Ziekteverschijnselen botulisme

Bij voedselgerelateerd botulisme treden meestal zo’n 12 tot 72 uur na infectie de eerste verschijnselen op; dat kan echter tot z’n 8 dagen duren. Deze verschijnselen zijn: slechter zien, slecht slikken en moeilijk praten. Vervolgens ontstaat een zich steeds verder uitbreidende verlamming. Bij uitbreiding tot aan de ademhalingsspieren zal de patiënt beademd moeten worden om te overleven.

Als er koorts en diarree optreden, wordt dat veroorzaakt door andere ziekteverwekkers die mogelijk ook in het eten hebben gezeten. De diagnose wordt bij mensen gesteld op grond van het ziektebeeld, met mogelijk aanvullend onderzoek naar spieren en zenuwen en laboratoriumonderzoek naar de bacterie en de toxine. Er bestaat geen natuurlijke immuniteit tegen botulisme. Mensen kunnen de ziekte meerdere malen oplopen.
Wondbotulisme geeft dezelfde verschijnselen als een voedselgerelateerd botulisme.

Bij infantiel botulisme worden soortgelijke symptomen gezien, eventueel vooraf gegaan door verstopping van de darm, voedselweigering, kwijlen en op hoge toon huilen van de baby.

Besmetting en preventie botulisme

Het belangrijkste bij het voorkomen van botulisme is het goed verhitten van voedsel. Vooral als het gaat om het bewaren of inmaken van voedsel, aangezien deze verpakkingen zo goed mogelijk luchtdicht en dus zuurstofarm gemaakt worden.
Om infantiel botulisme te voorkomen wordt afgeraden om honing aan kinderen onder één jaar te geven. Om wondbotulisme te voorkomen wordt aangeraden om wondjes goed schoon te maken.

Hoe vaak komt botulisme voor?

Botulisme komt wereldwijd voor, maar veroorzaakt slechts zelden ziekte. In 2016 waren er in Nederland twee meldingen van voedselgerelateerd botulisme, waaronder één patiënt met type B toxine (bron onbekend) en één met type E toxine (mogelijk geassocieerd met geweckte voedselproducten). In 2022 was er één patiënt met voedselgerelateerd botulisme (type E toxine, bron onbekend). Alle drie de patiënten waren mogelijk in Nederland geïnfecteerd, maar de precieze bron kon in geen van de gevallen worden gevonden. In 2023 ontwikkelde een baby van 8 maanden infantiel botulisme (type B toxine), waarbij de precieze bron onduidelijk bleef. Een zalf op honingbasis, afkomstig uit het buitenland, werd verdacht als mogelijke bron, maar laboratoriumonderzoek toonde geen sporen van de bacterie aan. Uitbraken onder dieren worden regelmatig gezien, maar zijn nooit gerelateerd aan menselijke gevallen.