Botulisme is een ernstige ziekte die veroorzaakt wordt door  gifstoffen van de bacterie Clostridium botulinum. Deze gifstoffen worden ook wel toxines genoemd.  Botulisme komt in Nederland bijna niet voor.

Wat is botulisme? 

Sporen van de Clostridium botulinum-bacterie kunnen heel lang overleven in de grond en in water. Als deze sporen in voedsel, de darmen of een wond komen, kunnen ze uitgroeien en gifstoffen maken. Deze gifstoffen, ook wel toxines genoemd, werken verslappend en verlammend. Als mensen ziek worden van deze toxines, dan heet dat botulisme.

Welke vormen van botulisme zijn er?

Er zijn vier vormen van botulisme:

1. Voedselgerelateerd botulisme ontstaat via besmet voedsel. Voedsel raakt besmet wanneer er bacteriën in zitten die toxines aanmaken.
2. Wondbotulisme ontstaat via een wond.
3. Infantiel botulisme komt voor bij baby’s tot 1 jaar (meestal tot 6 maanden). Vooral als zij besmette (rauwe) honing eten waarin sporen zitten die in de darm uitgroeien tot bacteriën.
4. Iatrogeen botulisme ontstaat als iemand te veel botulinetoxine ingespoten heeft gekregen.  Deze toxines werken verslappend en verlammend. Sommige mensen laten ze daarom inspuiten om bijvoorbeeld rimpels weg te krijgen. Dit staat ook wel bekend als botoxen.

Hoe herken ik botulisme?

De klachten van voedselgerelateerd botulisme en wondbotulisme beginnen meestal met: 

• misselijkheid
• overgeven
• vermoeidheid
• duizeligheid
• buikpijn
• droge mond
• zwak voelen

Daarna kunnen de volgende klachten ontstaan: 

• dubbel zien
• wazig zien
• niet tegen licht kunnen
• moeite met slikken
• moeite met spreken
• slappe spieren in de armen en benen

 Soms zijn er problemen met ademen door verlamming van de ademhalingsspieren. Mensen kunnen hierdoor overlijden als zij niet behandeld worden.

Hoe herken ik infantiel botulisme?

De klachten van baby’s met infantiel botulisme lijken erg op de klachten hierboven. Soms hebben baby’s daarvóór nog andere klachten, zoals: 

• verstopte darm
• niet willen eten en drinken
• kwijlen
• op hoge toon huilen 

Hoe herken ik iatrogeen botulisme? 

Als voor cosmetische doeleinden te veel botulinetoxine wordt ingespoten, kan dit lekken naar andere weefsels. U kunt dan last krijgen van spierzwakte rond de plek waar u de prik heeft gehad. Heel soms komen de gifstoffen nog verder in het lichaam terecht. Als dat gebeurt kunt u last krijgen van dezelfde klachten als bij andere vormen van botulisme. 

Welke mensen kunnen erg ziek worden van botulisme?

Iedereen kan botulisme krijgen, maar de kans is heel klein. Kinderen jonger dan 1 jaar hebben meer risico op botulisme, en dan vooral infantiel botulisme. In hun darmen kunnen de sporen makkelijker uitgroeien, omdat de afweer daar nog niet optimaal is.  Oudere kinderen en volwassenen krijgen nooit botulisme als zij honing eten, omdat hun afweer al goed genoeg ontwikkeld is en de sporen daar niet kunnen uitgroeien.  

Hoe krijg ik botulisme?

Mensen kunnen op verschillende manieren botulisme krijgen. Bijvoorbeeld via voedsel, dode vogels en vissen, of via besmet water of besmette grond. Mensen kunnen elkaar niet besmetten

Via voedsel:

De bacterie of de sporen van de bacterie kunnen in eten terechtkomen. Als voedsel onvoldoende wordt verhit voor het eten of inmaken, dan overleven deze bacteriën en hun sporen. Onder zuurstofarme omstandigheden, zoals in een blik of potje, kunnen zij weer uitgroeien en toxines gaan produceren.

Baby’s tot 1 jaar oud kunnen sporen van de bacterie binnenkrijgen, bijvoorbeeld via besmette (rauwe) honing, en hierdoor infantiel botulisme krijgen. Deze sporen kunnen in de darmen van de baby uitgroeien tot bacteriën. Die kunnen gifstoffen in de darmen aanmaken die het kind ziek maken.

De tijd tussen het besmet raken en ziek worden bij besmetting via voedsel is meestal 12 tot 72 uur, maar dit kan soms tot acht dagen duren. 

Via dode dieren, water of grond:

De bacterie(sporen) kunnen ook in de grond of in water zitten en gifstoffen aanmaken in dode vissen of watervogels. Daardoor kunnen andere watervogels verlamd raken en doodgaan. 

Wanneer er besmette grond of water in een wond komt, kan de bacterie in de wond uitgroeien en botulisme veroorzaken. De kans hierop is zeer klein. 

U kunt ook besmet raken wanneer u dode vissen of watervogels aanraakt waarin de bacterie aan het uitgroeien is. Raak dode dieren in de natuur daarom nooit met blote handen aan. 

De tijd tussen het besmet raken en ziek worden bij besmetting via dode waterdieren is vier tot veertien dagen.

Hoe voorkom ik botulisme?

U kunt verschillende dingen doen om botulisme te voorkomen: 

• Wilt u zelf voedsel inmaken/wecken? Kijk dan eerst op de pagina’s over veilig wecken en botulisme van het Voedingscentrum.
• Eet geen voedsel uit blikken of potten die bol staan of lekken.
• Geef baby’s onder 1 jaar geen honing.
• Raak geen dode vissen of vogels aan.
• Zwem niet in water waarin dode dieren liggen.
• Maak wondjes altijd goed schoon.

Is botulisme te behandelen?

Botulisme kan behandeld worden met een infuus met anti-toxines. Dit moet zo snel mogelijk gebeuren. Hiervoor moet de patiënt opgenomen worden in het ziekenhuis. Vaak worden mensen die snel behandeld worden weer helemaal beter. Wel kan het lang duren voordat zij beter zijn, omdat de verlamming maar langzaam herstelt. Iemand die botulisme heeft gehad en is genezen, kan de ziekte later opnieuw krijgen.

Hoe vaak komt botulisme voor in Nederland?

Botulisme komt over de hele wereld voor, maar mensen worden er bijna nooit ziek van. Tussen 2015 en 2024 zijn er in Nederland in totaal vijf meldingen geweest van botulisme. In 2016 waren er twee meldingen van voedselgerelateerd botulisme en in 2022 was er één melding. Alle drie de patiënten zijn in Nederland besmet geraakt, maar de precieze oorzaak was onduidelijk. In 2023 was er één baby van 8 maanden met infantiel botulisme. Ook hier was de precieze oorzaak niet bekend.

Bij dieren komt botulisme veel vaker voor, maar de meeste vormen daarvan zijn niet gevaarlijk voor mensen. Er zijn meerdere typen gifstoffen. De gifstoffen waar dieren ziek van worden, maken niet altijd mensen ziek.