Ongewenste eigenschappen

Van een aantal PFAS Per- en polyfluoralkylstoffen (Per- en polyfluoralkylstoffen ) is bekend dat ze ongewenste eigenschappen hebben. Dit zijn bijvoorbeeld PFOS perfluoroctaansulfonaten (perfluoroctaansulfonaten) (perfluoroctaansulfonaten)  en PFOA perfluoroctaanzuur (perfluoroctaanzuur ) (perfluoroctaanzuur). Ook over de ongewenste eigenschappen van GenX-stoffen is steeds meer informatie beschikbaar. Van deze stoffen is bekend dat ze:

• Niet of nauwelijks afbreken in het milieu (ze zijn persistent)
• Schadelijke effecten kunnen geven in mensen en het milieu (ze zijn toxisch)
• Zich gemakkelijk en snel verspreiden in het milieu (ze zijn mobiel) en/of
• Ophopen in het menselijk lichaam, in dieren en planten (ze zijn bioaccumulerend)

Van PFOA is bekend dat het schadelijke effecten kan hebben op het immuunsysteem en op de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind. Het is mogelijk kankerverwekkend en schadelijk voor de natuur.  De stof kan vooral problemen opleveren voor dieren in de top van de voedselketen, zoals vogels en zoogdieren.

De precieze eigenschappen verschillen per specifieke PFAS. De ene PFAS verspreidt zich bijvoorbeeld sneller of is schadelijker dan de andere PFAS. Ook zijn er heel veel PFAS waar nog weinig over bekend is. Van deze PFAS is dus niet duidelijk of ze ongewenste eigenschappen hebben. We weten wel dat veel PFAS niet of nauwelijks afbreken in het milieu.

PFAS in het milieu

PFAS zijn door de mens gemaakte stoffen die worden gevonden in de leefomgeving en in mensen. Ze komen in kleine hoeveelheden voor in onder andere de bodem, het oppervlaktewater en bloed van mensen. Dit komt bijvoorbeeld doordat fabrieken ze uitstoten bij productieprocessen waar deze stoffen worden gebruikt. Hierbij kunnen PFAS bijvoorbeeld worden uitgestoten naar de lucht en van daaruit verspreiden naar de bodem en het grondwater. PFAS kunnen ook via afvalwater in het oppervlaktewater terecht komen en kunnen zich bijvoorbeeld via rivieren verder verspreiden. PFAS worden vanwege hun bijzondere eigenschappen in veel toepassingen gebruikt. Ze kunnen ook in het milieu terecht komen doordat ze vrijkomen uit producten waar PFAS in zitten.

Omdat PFAS niet of nauwelijks afbreken in het milieu, is het belangrijk om te voorkomen dat de stoffen in het milieu terecht komen. In Nederland gelden maatregelen om te zorgen dat er minder PFAS in het milieu terecht komen. Een aantal PFAS waar zorgen over bestaan, mogen nog maar beperkt gebruikt worden. Zo is het gebruik van de stof PFOS in een groot aantal toepassingen verboden binnen de Europese Unie en andere landen in de wereld. PFOA en stoffen die daarop lijken, zullen vanaf juli 2020 in Europa verboden zijn in consumentenproducten. De minister van Milieu heeft in aanvulling daarop in december 2019 aangekondigd dat Nederland zich in gaat spannen voor een breed Europees PFAS-verbod.

Verschillende PFAS (waaronder PFOA, PFOS en GenX-stoffen) zijn bestempeld als ‘zeer zorgwekkende stoffen’. In Nederland moeten bedrijven de uitstoot van ‘zeer zorgwekkende stoffen’ beperken. Hier  lees je hoe de Nederlandse overheid er voor zorgt dat emissies van deze stoffen zoveel mogelijk beperkt worden.

Naast het zo veel mogelijk voorkomen van emissies (bronbeleid), bestaat er in Nederland ook beleid voor het omgaan met bestaande verontreinigingen, bijvoorbeeld in de bodem . Uitgangspunt is dan om risico’s te beheersen en verdere verspreiding te voorkomen.

Risico’s voor gezondheid en milieu

PFAS kunnen een risico vormen voor de gezondheid van mensen en het milieu. Naast de schadelijkheid van de stof is de hoeveelheid die iemand inademt, of inslikt, en hoe vaak of hoe lang dit contact duurt, bepalend voor het risico op schadelijke gezondheidseffecten. Hetzelfde geldt voor het milieu, waar de hoeveelheid van de stof in het milieu het risico bepaalt. Mensen kunnen op verschillende manieren in contact komen met PFAS. Dit heet de blootstelling aan een stof. Bijvoorbeeld via voedsel en drinkwater waar een beetje PFAS in zit, door het inademen van lucht of het inslikken van grond die PFAS bevat. Ook kunnen mensen kleine hoeveelheden PFAS binnen krijgen door het gebruik van producten zoals ski wax, smeermiddelen en waterafstotend impregneermiddel- waar PFAS los in zitten.

Om te bepalen of een stof risico’s geeft, worden risicogrenzen  vergeleken met de (verwachte) blootstelling aan een stof. Wanneer risicogrenzen worden overschreden is het belangrijk om de situatie verder te onderzoeken om te beoordelen wat het risico in deze specifieke situatie is en hoe de risico’s kunnen worden beperkt.

Op basis van de beschikbare informatie heeft het RIVM de risico’s voor mensen en/of milieu beoordeeld voor PFOS, PFOA en GenX-stoffen voor een aantal specifieke situaties. We hebben bijvoorbeeld gekeken naar blootstelling van PFOS, PFOA of GenX-stoffen vanuit een specifiek compartiment (bijvoorbeeld lucht, oppervlaktewater, drinkwater of voeding). In deze situaties lijken de risico’s voor mensen meestal mee te vallen omdat de hoeveelheden die mensen binnen krijgen laag zijn. Risico’s zijn echter niet altijd uit te sluiten. Dit is bijvoorbeeld het geval geweest bij omwonenden die dichtbij de  de DuPont/Chemours fabriek in Dordrecht wonen. Daar heeft langdurige blootstelling aan PFOA(PDF)  in het verleden mogelijk tot gezondheidsrisico’s geleid. EFSA Europese Voedselveiligheidsautoriteit (Europese Voedselveiligheidsautoriteit) heeft in 2020 een nieuwe studie uitgevoerd naar PFAS. Dit geeft aanleiding om in Nederland de situatie opnieuw te bekijken.

Wat zijn de gezondheidsrisico's die kunnen ontstaan door blootstelling aan PFAS?

PFAS worden in verband gebracht met verschillende gezondheidseffecten. Ze kunnen een effect hebben op het immuunsysteem, op het cholesterol in het bloed, effecten op de lever geven en nier- en testiskanker veroorzaken. Of PFAS daadwerkelijk gezondheidseffecten geven, hangt onder andere af van hoeveel PFAS mensen binnen krijgen over de tijd. Mensen kunnen PFAS binnen krijgen door het eten van groenten die PFAS bevatten, maar bijvoorbeeld ook uit andere voedingsmiddelen, uit kraanwater of uit consumentenproducten.

Van de effecten die hier worden genoemd, worden effecten op het immuunsysteem als eerste verwacht. Deze effecten kunnen al optreden als mensen over een langere periode kleine hoeveelheden PFAS binnen krijgen. Negatieve effecten op het immuunsysteem kunnen ervoor zorgen dat het immuunsysteem minder goed werkt. Daardoor is er een grotere kans om ziek te worden Bij de huidige blootstelling vanuit voedsel en kraanwater kunnen deze effecten niet worden uitgesloten. Als u klachten heeft, neem dan contact op met uw (huis)arts. Ook kunt u terecht bij uw regionale GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) als u vragen heeft over uw gezondheid en PFAS.

Wat is er nog niet bekend?

Over PFOS , PFOA en GenX is veel kennis beschikbaar en daar komt nog steeds informatie bij. Over andere PFAS is veel minder bekend. Bijvoorbeeld over de mogelijke ongewenste eigenschappen, de bronnen, emissies. We weten op dit moment niet of deze ander PFAS mogelijk risico’s geven voor mens of milieu of dat er risico’s ontstaan doordat mens of milieu aan meerdere PFAS tegelijk worden blootgesteld.

Wetenschap is altijd in ontwikkeling en er komen regelmatig nieuwe onderzoeksresultaten beschikbaar. Het RIVM doet zelf ook onderzoek. Naar aanleiding van de studie van EFSA naar PFAS in 2020 bekijkt het RIVM de Nederlandse situatie opnieuw. Zie ook de paragraaf ‘Wat doet het RIVM’ op deze webpagina.