Bij het roken van een shisha, ook wel waterpijp genoemd, komt koolmonoxide vrij. Mensen kunnen worden blootgesteld aan koolmonoxide als zij:
- zelf een waterpijp roken;
- in een ruimte zijn waarin waterpijpen worden gerookt;
- in een ruimte zijn die grenst aan een ruimte waarin waterpijpen worden gerookt of waarin de kooltjes worden verhit.
De GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) heeft in de praktijk vooral te maken met bewoners die (geur)overlast ervaren van horecagelegenheden waar shisha’s worden gerookt. Bij zo’n melding is het belangrijk om na te gaan of er sprake is van koolmonoxideblootstelling.
Een shishalounge is een horecagelegenheid waar waterpijpen worden gerookt. Een shisha is een instrument om waterpijptabak of kruidenmengsels mee te roken. De rookwaar ligt in het tabakskommetje ( zie figuur: Shisha/waterpijp in de onderstaande paragraaf Vrijkomen van koolmonoxide bij roken waterpijp ). Daarover legt de gebruiker aluminiumfolie met daarop hete kooltjes. Door aan het mondstuk van de slang te zuigen trekt de gebruiker lucht door de kom. De rook die daarbij ontstaat, wordt door de pijp en de vaas met water gezogen en eindigt uiteindelijk in de mond en longen (Trimbos, 2018).
Het is in Nederland tamelijk populair om een waterpijp te roken, vooral onder jongeren. Uit een onderzoek dat in 2015 werd uitgevoerd onder 12- tot 17-jarige scholieren blijkt dat bijna een kwart (23%) ooit waterpijp heeft gerookt. Van de scholieren had 7% in de laatste maand nog waterpijp gerookt.
Vrijkomen van koolmonoxide bij roken waterpijp
Bij het roken van een waterpijp komt meer koolmonoxide vrij dan bij het roken van sigaretten. Dit kan wel tot dertig keer meer zijn. Koolmonoxide ontstaat in een waterpijp vooral in de hete kooltjes en veel minder in de tabak of rookwaar. Er komt koolmonoxide vrij zodra de kooltjes worden verhit. Waterpijpen worden verhit met verschillende soorten kooltjes. De meest gebruikte kooltjes zijn standaardkooltjes, zoals houtskool. Bij het gebruik daarvan komt 75% tot 92% van het koolmonoxide van de kooltjes (Trimbos, 2018). Elektrische kooltjes produceren geen koolmonoxide (RIVM, 2016). Uit onderzoek blijkt echter dat minder dan 2% van de gebruikers elektrische kooltjes gebruikt (Trimbos, 2018).
Figuur: Een shisha/waterpijp.
Koolmonoxidevergiftiging na roken waterpijp
Het roken van een waterpijp kan, zelfs bij eenmalig gebruik, leiden tot een koolmonoxidevergiftiging. De afgelopen jaren is een aantal meldingen gedaan van personen die onwel werden na een bezoek aan een shishalounge. Bij deze mensen waren de koolmonoxidegehaltes in het bloed zo hoog dat zij direct moesten worden behandeld (RIVM, 2016). Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC (Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (UMC Utrecht))) is in de periode 2008-2016 elf keer geraadpleegd over een patiënt die gezondheidsklachten ontwikkelde na het roken van een waterpijp. In Nederland bestaat overigens geen meldingsplicht voor vergiftigingen. Dit betekent dat niet alle vergiftigingen aan het NVIC worden gemeld (RIVM, 2016).
Verhoogde concentraties koolmonoxide in shishalounges
In ruimten waar waterpijpen worden klaargemaakt of gerookt kunnen hoge concentraties koolmonoxide ontstaan. De rook die vrijkomt is dus niet alleen schadelijk voor de rokers, maar ook voor de overige aanwezigen en de omgeving. Verschillende studies laten verhoogde COHb (carboxyhaemoglobin)-gehaltes zien bij zowel rokers als niet-rokers na blootstelling aan waterpijprook in een afgesloten ruimte (RIVM, 2016). Het is van belang om de koolmonoxideconcentratie in shishalounges in de gaten te houden, bijvoorbeeld met een koolmonoxidemelder. Shishalounges zijn echter niet verplicht om een koolmonoxidemelder te hebben en worden hier dus ook niet op gecontroleerd.
Casus: Koolmonoxidevergiftiging na roken van een waterpijp
Casus: Koolmonoxidevergiftiging na roken van een waterpijp
Na het roken van een waterpijp meldden drie vrouwelijke patiënten zich op de spoedeisende-hulpafdeling. De eerste patiënte had een syncope doorgemaakt en had daarna nog last van duizeligheid en hoofdpijn. De tweede patiënte had alleen hoofdpijn en de derde had geen klachten. Lichamelijk onderzoek en standaardcontroles van de vitale functies van alle drie leverden geen bijzonderheden op.
De bloedgasanalyses lieten echter een koolmonoxidevergiftiging zien: de patiënten hadden een COHb (carboxyhaemoglobin)-gehalte van respectievelijk 22, 19,5 en 5,7%. De drie patiënten kregen hoge concentraties zuurstof toegediend, maar de eerste twee patiënten hielden nog wekenlang klachten. De koolmonoxide-intoxicatie werd waarschijnlijk veroorzaakt doordat de houtskool in de waterpijp onvolledig was verbrand, waardoor koolmonoxide was vrijgekomen.
(Bron: Bens, 2013)
Met name in de grote steden hebben zich de laatste jaren shishalounges gevestigd. Vaak zitten de shishalounges in oude panden, met niet-geïsoleerde vloeren en plafonds. Als er in de shishalounges onvoldoende wordt geventileerd (door gebrekkige ventilatievoorzieningen of door ontoereikend ventilatiegedrag) kunnen de concentraties koolmonoxide in de shishalounge hoog oplopen. Vervolgens kan koolmonoxide via de vloer, via kieren of via de spouw de bovengelegen woning indringen. Dit leidt in de praktijk regelmatig tot verhoogde koolmonoxideconcentraties in de woning direct boven de shishalounge.
- Trimbos (2018). Factsheet Waterpijp, update 2018. Trimbos Instituut, Utrecht.
- RIVM (2016). Factsheet Waterpijp: risico op koolmonoxidevergiftiging bij gebruik. Bilthoven: RIVM, 2016.
- Bens W.J., ter Maaten J.C., Ligtenberg J.M. (2013). Koolmonoxidevergiftiging na roken van een waterpijp. Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:A6201