Mensen krijgen PFAS Per- en polyfluoralkylstoffen (Per- en polyfluoralkylstoffen ) op verschillende manieren binnen. Een daarvan is via oppervlaktewater, zoals sloten, rivieren en meren. Hoeveel PFAS mensen op deze manier binnen krijgen verschilt. Dat hangt af van de manier waarop mensen het water gebruiken. Bijvoorbeeld erin zwemmen, hun moestuin besproeien of vissen (en deze op eten).

Als waterbeheerders metingen doen naar PFAS Per- en polyfluoralkylstoffen (Per- en polyfluoralkylstoffen ) in oppervlaktewater, dan willen zij weten wat dit betekent voor de verschillende manieren waarop dit water gebruikt wordt. Kennisnotitie 'PFAS verontreinigingen: een overzicht van beschikbare risicobeoordelingsinstrumenten voor gebruiksfuncties van oppervlaktewater' geeft een algemeen overzicht van methoden om de mogelijke gezondheidsrisico’s van PFAS in oppervlaktewater in te kunnen schatten. Daarnaast heeft het RIVM praktische handreikingen gemaakt voor visconsumptie, zwemmen en besproeien van moestuinen. Waterbeheerders kunnen deze uitleg en de bijbehorende rekentool gebruiken om de metingen te vergelijken met de advieswaarde of risicogrens. En op basis daarvan een inschatting maken over mogelijke risico’s. 

Zoveel mogelijk PFAS in risicobeoordeling

Meestal is niet een enkele PFAS stof aanwezig,  maar een mengsel van meerdere PFAS. Dat betekent dat die PFAS allemaal bijdragen aan de totale schadelijkheid  van het mengsel. Daarom adviseert het RIVM om zoveel mogelijk PFAS  mee te nemen bij een beoordeling. Het RIVM heeft hiervoor de RPF-methode ontwikkeld. Hiermee kunnen PFAS als groep worden beoordeeld in mengsels die mensen binnenkrijgen. In de handreikingen wordt uitgelegd hoe waterbeheerders deze RPF-methode kunnen gebruiken. 

Handreikingen

Consumptie van vis en andere waterdieren

Mensen vissen in oppervlaktewater en eten deze vis en andere waterdieren, zoals rivierkreeften. Door het eten van de (zelf gevangen) vis, kunnen mensen PFAS binnenkrijgen.  Kennisnotitie 2024-0015 (link) bevat een praktische handreiking voor een eerste inschatting van de risico’s van consumptie van vis en andere waterdieren uit oppervlaktewater waarin PFAS zijn aangetroffen. Deze handreiking hanteert de eerder door het RIVM afgeleide risicogrenzen voor oppervlaktewater. Deze risicogrenzen zijn advieswaarden van het RIVM en hebben geen formele status.

PFAS in irrigatiewater van de moestuin

Groenten in een moestuin kunnen (meer) PFAS bevatten wanneer deze besproeid worden met oppervlaktewater waarin PFAS zit.  Kennisnotitie 2024-0016 (link) bevat een praktische handreiking voor een eerste inschatting van de risico’s van irrigatie van moestuinen met oppervlaktewater waarin PFAS zijn aangetroffen. Deze handreiking hanteert een voorlopige, pragmatisch door het RIVM afgeleide risicogrens voor PFAS in irrigatiewater. Deze risicogrens is een advieswaarde van het RIVM en heeft geen formele status.

Zwemmen in oppervlaktewater 

Iedereen die zwemt krijgt onbedoeld water binnen, en daarmee kleine beetjes PFAS. Kennisnotitie 2024-0017 bevat een praktische handreiking voor een eerste inschatting van de risico’s van zwemwater waarin PFAS zijn aangetroffen. Deze handreiking  hanteert de recent door het RIVM afgeleide advieswaarden voor zwemwater. De conclusies van het Landelijk Zwemwater Overleg  over het gebruik van deze advieswaarden door overheden zijn als bijlage opgenomen in deze handreiking. 

Risicogrens en advieswaarden voor oppervlaktewater

Advieswaarde voor zwemwater

Het RIVM heeft nieuwe advieswaarden bepaald voor PFAS in zwemwater. Dit was nodig omdat in 2020 is vastgesteld dat PFAS al bij lagere blootstelling schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Overheden die verantwoordelijk zijn voor het zwemwater, kunnen deze advieswaarden gebruiken om de kwaliteit ervan te beoordelen. De advieswaarde voor zwembaden is lager dan voor recreatieplassen. Dat komt omdat mensen vaker naar een zwembad gaan.

Overheden, zoals provincies, gemeenten of waterschappen kunnen de concentratie PFAS in het zwemwater (laten) meten. Deze resultaten vergelijken zij vervolgens met de advieswaarde. 

In het Landelijk Zwemwater Overleg heeft het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) met de overheden besproken hoe zij de RIVM-advieswaarden in de praktijk kunnen gebruiken.  Een concentratie die hoger is dan de advieswaarde kan bijvoorbeeld aanleiding zijn voor een negatief zwemadvies. De conclusies van dit overleg zijn als bijlage opgenomen in de Kennisnotitie KN_2024-0017.

Risicogrens voor oppervlaktewater

Het RIVM heeft in 2022 de risicogrenzen voor PFAS(Per- en polyfluoralkylstoffen) in oppervlaktewater geactualiseerd. Uitgangspunt van deze grenzen is dat mensen hun leven lang vis uit oppervlaktewater kunnen eten, zonder teveel PFAS binnen te krijgen. Uit de nieuwe grenzen blijkt dat er veel minder PFAS in oppervlaktewater mogen zitten dan volgens de bestaande normen. Dat komt doordat volgens EFSA Europese Voedselveiligheidsautoriteit (Europese Voedselveiligheidsautoriteit) PFAS al bij lagere inname schadelijk blijken voor de gezondheid. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kan mede op basis van dit onderzoek, besluiten om de normen voor PFAS in oppervlaktewater aan te passen.