Hoe werken de huidige griepvaccins?

Ons immuunsysteem herkent een bepaald deel van een griepvirus. Het griepvirus past juist dat deel steeds aan. Hierdoor herkent ons lichaam het aangepaste virus niet en word je ziek. Deze verandering gebruikt het virus als overlevingsstrategie. Griepvirussen komen elke winter op. Er moet dus elk jaar een nieuw vaccin gemaakt worden. Hiervoor gebruik je de genetische code van het virus dat op dat moment rondgaat. Het maken van dat vaccin duurt een paar maanden.

Hoe werkt een universeel griepvaccin?

Onderzoekers zijn al jaren op zoek naar een universeel griepvaccin, een vaccin dat tegen alle griepvirussen werkt. Er is namelijk een gedeelte van het griepvirus dat hetzelfde is voor alle griepvirussen. Daar krijg je normaal gesproken geen immuunreactie tegen, omdat de reactie optreedt tegen het gedeelte dat steeds verandert.

De vaccins van dit moment bestaan uit gedode, hele, virussen. De immuunreactie krijg je vooral tegen dit veranderlijke gedeelte. Maar je kunt het stukje dat steeds hetzelfde is wel uit het virus halen en gebruiken als vaccin. Omdat het gedeelte dat steeds verandert ontbreekt, krijg je bij zo’n vaccin de immuunreactie tegen het deel dat steeds hetzelfde is.

Hoe is het nano-vaccin gemaakt?

Verschillende onderzoeksgroepen werken al 10 tot 20 jaar aan methoden voor een zo goed mogelijke immuunreactie tegen een stukje van een virus. Daarna ben je beschermd tegen het hele virus. De toepassing van deze methoden is dus breder dan alleen griepvirussen.

Ons immuunsysteem herkent een regelmatige herhaling van hetzelfde stukje virus beter dan losse stukjes virus. Daarom wordt tegenwoordig vaak gebruik gemaakt van nanobolletjes (van ongeveer 100 nm). Zo’n bolletje bestaat uit ongeveer honderd dezelfde eiwitten van een onschuldig virus. Net als in de natuur vormen deze eiwitten vanzelf een bolletje. Aan elk van die viruseiwitten wordt dan een stukje griepvirus geplakt (geel bolletje in het plaatje).

Kan dit vaccin al gebruikt worden?

Laatst hebben onderzoekers van de Georgia State universiteit in de VS Verenigde Staten (Verenigde Staten) zo’n onveranderlijk stukje van het griepvirus op een nanobolletje van eiwit geplakt. Dit is in muizen getest als vaccin. Na het inspuiten van het vaccin werden de muizen geïnfecteerd met verschillende griepvirussen. De muizen bleken een goede immuunreactie te hebben ontwikkeld tegen deze griepvirussen. Hoe beter deze reactie, hoe meer dieren bleven leven.

Wat vindt het RIVM?

De resultaten van dit nieuwe vaccin lijken veelbelovend. Een voordeel van dit vaccin is dat het beter bestand lijkt tegen genetische aanpassingen van het griepvirus. Het zal dus misschien ook beschermen tegen nieuwe griepvirussen. Tot nu toe is het vaccin alleen nog in muizen getest. Voordat het vaccin echt kan worden gebruikt tegen griep is eerst onderzoek in mensen nodig.

De manier waarop het vaccin is gemaakt kan misschien ook voor andere toekomstige vaccins gebruikt worden. Zoals tegen het nieuwe coronavirus SARS severe acute respiratory syndrome (severe acute respiratory syndrome)-CoV coronavirus (coronavirus)-2. Met als basis een systeem met nanobolletjes, hoopt men de tijd die nodig is om een goed vaccin te krijgen flink te verkorten. Hierdoor zou er bij nieuwe pandemische (corona)virussen sneller een goed vaccin zijn.

Let wel: In Nederland is laatst een fase-II klinische studie uitgevoerd met een ander universeel griepvaccin. In zo’n fase-II studie wordt (het mechanisme van) de werkzaamheid onderzocht bij een klein aantal patiënten. Dit vaccin is niet op nanotechnologie gebaseerd. Deze onderzoekers vonden ook goede immuunreacties en weinig bijwerkingen (alleen op de plaats van de injectie). Dit is aanleiding voor een fase-III klinische studie (werkzaamheid) met meer proefpersonen. Hierin wordt de werking ook vergeleken met een bestaand middel of een placebo. In een eerdere fase-II klinische studie, uitgevoerd in de VS, werd een vermindering van de griepverschijnselen gezien. Misschien kan dit vaccin over een paar jaar beschikbaar komen.