Betrouwbare laboratoriumgegevens zijn essentieel voor de surveillance van infectieziekten. Alle medisch microbiologische laboratoria hebben daarin een belangrijke taak.

Voor specifieke diagnostiek heeft het RIVM een netwerk van referentielaboratoria ingericht. En bij een grote uitbraak staan de outbreak assistance-labs klaar om te helpen. 

Het RIVM werkt veel samen met stakeholders als de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie (NVMM) en de Vereniging Medisch Microbiologische Laboratoria (VMML).  

Om bij een toekomstige pandemie genoeg laboratoriumcapaciteit en -data te hebben, zet het RIVM zich actief in om:  

  • data- en monsterstromen uit microbiologische laboratoria te borgen;  
  • uitwisseling van laboratoriumdata voor surveillance te faciliteren;  
  • de laboratoriumopschalingsstructuur te formaliseren. 

Data- en monsterstromen borgen 

Medisch microbiologische diagnostiek dient in eerste instantie de individuele patiënt. De data die eruit voortkomen zijn echter ook van grote waarde voor surveillance en bestrijding van infectieziekten. Het delen van relevante data en monsters met het RIVM gebeurt op dit moment veelal op vrijwillige basis. In 2023 heeft het RIVM de kwetsbaarheden en hiaten vastgesteld en voorstellen gedaan om deze data- en monsterstromen op een toekomstbestendige wijze in te richten. De referentielaboratoria spelen een belangrijke rol bij het verzamelen en analyseren van monsters en aanvullende data voor publieke gezondheid. Het netwerk van deze referentielaboratoria is daarom verder versterkt.  

Uitwisseling van laboratoriumdata faciliteren 

In de nasleep van de coronapandemie heeft het verbeteren van uitwisseling van laboratoriumdata tijdens een epidemie of pandemie veel aandacht gekregen. Op dit moment is het landschap van datasystemen voor het aanleveren van laboratoriumdata aan het RIVM versnipperd. Er wordt hard gewerkt om dit te verbeteren. Om beter klaar te staan bij een pandemie wordt als onderdeel van de RIVM-surveillancestrategie een nieuw laboratoriumsurveillanceplatform ingericht: LabSentiNL. LabSentiNL gaat live in januari 2026 en maakt het voor medisch microbiologische laboratoria (MML’s), GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en en het RIVM mogelijk om veilig en snel laboratoriumgegevens met elkaar uit te wisselen. De GGD’en en laboratoria hebben een grote rol in de ontwikkeling van LabSentiNL.

Met de oprichting van LabSentiNL komt er een database waarin laboratoria (genetische) data van ziekteverwekkers makkelijk en veilig kunnen verzamelen en delen. Ook data uit dierreservoirs en het milieu kunnen hier in de toekomst in worden opgeslagen. Het platform krijgt uitgebreide analysemogelijkheden. Hiermee kunnen we bijvoorbeeld doorlopend laboratoriumgegevens monitoren. Deze monitoring verbetert het zicht op de aanwezigheid van bijvoorbeeld nieuwe ziekteverwekkers en resistenties tegen antimicrobiële middelen. Hierdoor kunnen we eventuele bijzonderheden dus nog vroeger signaleren. Deze functie van ‘vroegsignalering’ maakt dat het RIVM en andere partijen dankzij LabSentiNL nog beter paraat staan voor advisering voor de publieke gezondheid. LabSentiNL levert zo een belangrijke bijdrage aan het versterken van de nationale infectieziektebestrijding. 

Outbreak assistance laboratory-netwerk

Om beter paraat te staan voor een volgende grote uitbraak van een infectieziekte, is in november 2025 het outbreak assistance laboratory-netwerk opgericht. Dit laboratoriumnetwerk voor opschaling vindt zijn oorsprong in de influenzapandemie van 2009 en is ook tijdens de coronapandemie gebruikt. Het doel van het netwerk is om bij een infectieziekte met mogelijk landelijke impact, op aanwijzing van het RIVM, snel betrouwbare diagnostiek te uit te voeren. Na de coronapandemie is het netwerk geëvalueerd. Vervolgens is het outbreak assistance laboratory-netwerk, in samenspraak met de LFI Landelijke Functie Opschaling Infectieziektebestrijding (Landelijke Functie Opschaling Infectieziektebestrijding)(Landelijke Functie Opschaling Infectieziektebestrijding), geformaliseerd in november 2025. Meer informatie over de rol en de deelnemers van dit netwerk leest u opde pagina Outbreak Assistance Laboratory-Netwerk.
 

Surveillance-instrumenten versterken 

Tijdens de coronapandemie zijn diverse surveillance-instrumenten versterkt en internationale projecten opgestart waarin laboratoriumdata een belangrijke rol spelen. Deze instrumenten zijn nog steeds belangrijk bij inzicht in luchtweginfecties in Nederland: 

Meer over het versterken van de microbiële diagnostiek