De gassen radon en thoron ontstaan in de bodem en bouwmaterialen die zijn gemaakt van grondstoffen afkomstig uit de bodem. Van daaruit komen radon en thoron in de lucht terecht. In de buitenlucht vervliegt radongas makkelijk, maar in gebouwen kan het zich ophopen. De belangrijkste manieren waarop radon in woningen of gebouwen komt, is uit de bodem, bijvoorbeeld via de kruipruimte, en uit bouwmaterialen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan beton en baksteen. Thoron komt uit materialen waarmee de muren en plafonds zijn afgewerkt.  

Uit radonmetingen die gedaan zijn op Nederlandse werkplekken blijkt dat op enkele soorten werkplekken de radonconcentratie hoger kunnen zijn. Dit kan zijn omdat deze werkplekken moeilijk te ventileren zijn, waardoor radon lastiger weg kan uit de ruimte. Het gaat bijvoorbeeld om werkplekken onder de grond en werkplekken waar gewerkt wordt met stoffen uit de bodem in een afgesloten ruimte.  

Radon en thoron zijn onderdeel van de uranium- en thoriumreeks. Radon en thoron hebben dezelfde scheikundige eigenschappen. Voor de natuurkunde zijn ze verschillend, omdat thoron veel sneller vervalt dan radon.

Gezondheidseffecten van radon en thoron

Het inademen van radon of thoron zelf heeft géén directe invloed op de gezondheid. Maar uit radon en thoron ontstaan van nature andere radioactieve stoffen. Deze dochters zijn niet gasvormig en hechten zich daarom gemakkelijk aan minuscule stofdeeltjes die in de lucht zweven. Na inademen kunnen de stofdeeltjes met de radon- en thorondochters in de longen achterblijven. Doordat de radioactieve stoffen daar verder vervallen, geven ze straling af die de cellen in de longen kan beschadigen. Dit verhoogt de kans op het ontstaan van longkanker. 

Als iemand weinig radon- en thorondochters inademt, is de kans op longkanker erg klein. Naarmate de blootstelling toeneemt, neemt ook het risico toe. Gedrag beïnvloedt de schadelijkheid van straling in de longen. 

Roken versterkt schadelijk effect door radon en thoron  

We schatten in dat radon- en thoron verantwoordelijk zijn voor ongeveer 400 gevallen van longkanker per jaar. Dat betreft vooral rokers. Na vele jaren van onderzoek staat vast dat roken het schadelijke effect van radon en thoron versterkt. 

De onzekerheidsmarge van deze schatting loopt uiteen van 100 tot 800 gevallen per jaar. Deze schatting is gebaseerd op epidemiologisch onderzoek. Een betere mogelijkheid is er niet, want bij specifieke gevallen van longkanker kunnen we de oorzaak niet vaststellen. Is de oorzaak roken, radon, thoron of een combinatie daarvan? Jaarlijks krijgen in Nederland bijna 14.500 mensen de diagnose longkanker, voornamelijk als gevolg van (mee)roken. 

Onderzoek naar de relatie tussen blootstelling aan radon of thoron en het optreden van gezondheidseffecten is niet eenvoudig. De getallen die het verband leggen tussen blootstelling en de kans op kanker zijn nog onzeker en in de wetenschappelijke wereld is er veel discussie over dit onderwerp.  

Maatregelen om de concentratie in de woning te verlagen 

In sommige gevallen is het verlagen van de concentratie niet mogelijk. Ventilatie kan bijvoorbeeld lastig zijn op werkplekken onder de grond.

Op werkplekken waarbij extra ventileren niet mogelijk is, kunnen andere maatregelen nodig zijn om te voorkomen dat werknemers een gezondheidsrisico lopen. Bij deze werkplekken kan gekeken worden naar hoeveel radon op de werkplek aanwezig is en of werknemers veel en langdurig in contact komen met radon.  Indien het nodig is om de blootstelling van de werknemers te verlagen kan bijvoorbeeld de verblijfstijd op plekken met veel radon verkort worden.  

Waarom doen we onderzoek?

Het RIVM doet onderzoek naar radon en thoron om te weten te komen hoeveel radon er voorkomt in Nederlandse woningen, werkplekken en publiektoegankelijke gebouwen. Hiervoor heeft het RIVM al meerdere keren een meetcampagne gedaan:

• 2013-2014  een meetcampagne gedaan in woningen,
• 2016-2017 op werkplekken en voor het publiek toegankelijke gebouwen,
• 2022-2023 in woningen, op werkplekken en voor het publiek toegankelijke gebouwen ,
• 2021-2023 is een meetcampagne gehouden bij mergelgrotten en drinkwaterbedrijven.

Zie ook:

• Radonmetingen in Nederland
• Thoronmetingen in Nederland