Het RIVM houdt veranderingen in het coronavirus SARS (severe acute respiratory syndrome)-CoV-2 en de gevolgen ervan goed in de gaten. Als een virus zich vermenigvuldigt, kan het steeds een heel klein beetje veranderen. Meestal is die verandering (of: mutatie) zo klein dat het bijna geen invloed heeft op de eigenschappen van het virus zoals hoe ziek je wordt en hoe het virus zich verspreidt. Soms zorgt een verandering er wel voor dat een virus zich anders gedraagt en bijvoorbeeld makkelijker verspreidt.
Er zijn inmiddels veel verschillende varianten van SARS (severe acute respiratory syndrome)-CoV-2. Het RIVM onderzoekt welke varianten er in Nederland aanwezig zijn en of ze toenemen in aandeel van het aantal infecties. Hiervoor worden SARS-CoV-2 positieve monsters uit het hele land nader onderzocht om te bepalen welke variant aanwezig was.
Deze kiemsurveillance is belangrijk om te weten of nieuwe varianten met gewijzigde eigenschappen mogelijk ook toenemen in Nederland. Door sommige veranderingen (mutaties) kan een variant zich sneller verspreiden of worden mensen ernstiger ziek. Andere mutaties zorgen ervoor dat het virus van uiterlijk verandert, waardoor het minder goed wordt herkend door het afweersysteem na een eerdere infectie of na vaccinatie.
Ook binnen de Nationale Rioolwater Surveillance van het RIVM wordt onderzoek gedaan naar het voorkomen van verschillende (sub)varianten van het virus.
Huidige situatie: JN.1 subvariant XFG komt het meeste voor in Nederland
Sinds het einde van 2023 zijn omikron JN.1 en diverse subvarianten van JN.1 dominant in Nederland. In de zomer van 2025 werd relatief weinig SARS-CoV-2 waargenomen, maar het aantal waargenomen infecties neemt de afgelopen tijd toe. Verschillende JN.1 sub-varianten en recombinanten van JN.1 varianten werden gezien, waaronder KP.3, XEC, NB.1.8.1, LP.8.1 en XFG, waarbij de laatste over tijd toenam in aandeel. Sinds week 28 is variant XFG dominant in Nederland. In recente weken heeft XFG een aandeel van 80-90% in de kiemsurveillance.
Er zijn nu geen aanwijzingen dat deze subvarianten, inclusief XFG, ziekmakender zijn dan de eerdere omikron-varianten.
Het beeld in rioolwater komt over het algemeen overeen met dat in de kiemsurveillance. Momenteel worden meerdere JN.1 sub-varianten aangetroffen, waarbij subvariant XFG het meeste voorkomt.
Aandeel van de meest frequent gevonden varianten per week
Sla de grafiek Aandeel van de meest frequent gevonden varianten per week vanaf dec 2020 over en ga naar de datatabelDe onderliggende data zijn openbaar. De onderliggende sequenties staan in een internationale database GISAID.
Door een update van de typeertools wordt een aantal recombinanten die eerder onder XBB subtypen vielen nu in de categorie ‘other’ getoond.
Veel omikron-subvarianten blijken los van elkaar dezelfde kleine aanpassingen (mutaties) te hebben. Deze veranderingen lijken vooral te zitten in het ‘spike-eiwit’, de stekeltjes van het coronavirus. De kleine aanpassingen zorgen ervoor dat het virus de afweer door een infectie of vaccinatie wat beter kan omzeilen. Ze kunnen er soms voor zorgen dat een variant beter aan gastheercellen kan binden. Er zijn nu geen aanwijzingen dat de varianten ziekmakender zijn dan de eerdere omikronvarianten.
Alfavariant B.1.1.7
In december 2020 werd de alfavariant van het virus ook in Nederland aangetroffen. Deze alfavariant verdrong toen de oude variant van het virus. In de zomer van 2021 werd de alfavariant ‘verdrongen’ door de besmettelijkere deltavariant.
Bètavariant B.1.351
De bètavariant werd in Nederland begin januari 2021 vastgesteld. Ook deze variant van het virus lijkt, net als de alfavariant, besmettelijker te zijn dan de oude variant die we tot dan toe vooral in Nederland hadden. Inmiddels wordt deze variant niet meer in de kiemsurveillance aangetroffen.
Gammavariant P.1
De gammavariant P1 werd vooral gevonden bij uitbraken in- en om Manaus, de hoofdstad van de Braziliaanse staat Amazonas. Er is bij deze variant nog geen duidelijkheid of de ziekte anders verloopt. De variant heeft onder andere drie veranderingen in het Spike-eiwit, de stekeltjes van het coronavirus, die als zorgelijk worden beschouwd. Deze drie veranderingen zijn vrijwel identiek aan de veranderingen in de bètavariant (Zuid-Afrika). Bij deze variant lijkt de afweer door vaccinatie of doordat je het virus al eens hebt gehad mogelijk minder goed te zijn. Deze variant wordt op dit moment niet meer gezien in de kiemsurveillance.
Deltavariant B.1.617.2
In oktober 2020 werd in India voor het eerst variant B.1.617.2 vastgesteld. De deltavariant (B.1.617.2) verdrong in de zomer van 2021 de alfavariant (Britse variant) als dominante virusvariant in Nederland. De deltavariant is veel besmettelijker dan de alfavariant. De coronavaccins werken ook bij de deltavariant goed tegen ziekenhuis- en IC (Intensive care).
Eind 2021 werd de deltavariant op zijn beurt weer verdrongen door de omikronvariant B.1.1.529. Dit beeld wordt wereldwijd gezien.
Opkomst omikronvariant B.1.1.529
De coronavariant Omikron (B.1.1.529) werd eind november 2021 voor het eerst gemeld in Zuid-Afrika. De omikronvariant nam wereldwijd snel in aandeel toe. De kleine veranderingen (mutaties) zaten ook bij deze variant vooral in de stekeltjes van het coronavirus: het spike-eiwit. Opvallend was dat deze variant een ongewoon groot aantal mutaties in dit eiwit bleek te hebben. Nog niet eerder verspreidde een nieuwe variant van het coronavirus zich zó snel als de omikronvariant. De effectiviteit van de vaccins tegen besmetting bleek bij de omikronvariant een stuk lager dan bij de deltavariant.
Veelgestelde vragen
Hoe kunnen jullie zien welke variant van het coronavirus je hebt?
Je krijgt bij de uitslag van een test niet te horen met welke variant van het coronavirus je besmet bent. Een laborant kan bij het analyseren van een coronatest namelijk niet zien met welke variant iemand besmet is. Daarvoor is verder onderzoek nodig. Het zogenaamde sequencing. Dat betekent dat het virus, dat is afgenomen met een wattenstok in de neus en keel, verder wordt onderzocht. Met sequencing wordt gekeken naar de bouwstenen van het virus. Door te kijken hoe het virus is opgebouwd kun je kenmerkende ‘bouwsteentjes’ van een variant herkennen. Sequencing gebeurt steekproefsgewijs in een onderzoek dat de kiemsurveillance heet.
Vinden we de virusvarianten ook in het rioolwater?
Ja. Ook het rioolwater wordt onderzocht op de aanwezigheid van verschillende varianten van het coronavirus.