Verontreinigde lucht is een complex mengsel dat varieert in samenstelling. In welke mate de diverse bestanddelen in dit mengsel aan de veroorzaakte gezondheidsschade bijdragen, is niet goed bekend. Uit onderzoek blijkt de PM10 fijnstof (fijnstof) concentratie langs drukke wegen geen goede maat te zijn voor blootstelling aan verkeersgerelateerde luchtverontreiniging (Fischer et al. 2007, Fischer et al. 2000; Gezondheidsraad 2008; Roemer en van Wijnen 2001). Afstand tot de weg is een maat voor luchtverontreiniging die beter de effecten van het mengsel van luchtverontreiniging langs drukke wegen meeneemt. Ook roet en NO2 zijn betere indicatoren voor luchtverontreiniging door verkeer. De bijdrage van deze componenten kan tot op honderden meters rondom snelwegen worden waargenomen (Fischer et al. 2007). Dit doet overigens niets af aan de waarde van de PM10 en PM2,5 fijnstof (fijnstof) concentraties als maat voor deeltjesvormige luchtverontreiniging in andere dan verkeersgerelateerde situaties (Gezondheidsraad 2008).

Gezondheidsrisico’s bij langdurig verblijf nabij drukke wegen

Verschillende gezondheidsstudies (WHO World Health Organization (World Health Organization) 2013a), hebben aangetoond dat langdurig verblijven nabij drukke wegen tot gezondheidsrisico’s leidt, vooral voor de zogenaamde hooggevoelige groepen (kinderen, ouderen en zieken). Een belangrijk deel van de nieuwe kennis komt uit de grote Europese ‘ESCAPE’ studie, gecoördineerd door de Universiteit Utrecht. Een overzicht van de hoofdpublicaties van dit door de EU Europese Unie (Europese Unie) gefinancierde project is te vinden onder projectescape.eu/escape-publications. In dit onderdeel wordt een aantal studies beschreven dat zich specifiek heeft gericht op de gezondheidseffecten van wonen nabij drukke wegen.

Definitie drukke wegen

De definitie van “drukke wegen” die in verschillende gezondheidskundige onderzoeken is gebruikt, varieert. Sommige onderzoeken spreken over “major roads”, andere over wegen met minimaal 5.000 motorvoertuigen per etmaal (mvt/etmaal), andere over wegen van minimaal 10.000 mvt/etmaal. Vanuit praktisch oogpunt is door de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en gekozen om drukke wegen in de advisering te laten gelden als wegen met 10.000 mvt/etmaal of meer.

Naarmate de afstand tussen een (vervuilende) bron en de blootgestelde(n) kleiner is, is de impact op de gezondheid groter. Zo nemen in de nabijheid van een drukke weg de gezondheidsrisico’s toe, ook op plekken waar ruimschoots aan de grenswaarden wordt voldaan. Dit vormt naar oordeel van het RIVM voldoende basis om het wonen of schoolgaan nabij snelwegen als ongezonder te karakteriseren dan situaties waarbij de afstand groter is (Fischer et al. 2007).

De WHO World Health Organization (World Health Organization) concludeert dat nabij drukke wegen talloze componenten in verhoogde concentratie aanwezig zijn, en dat de gezondheidseffecten niet aan één of enkele componenten zijn toe te schrijven (WHO 2013a). Daardoor is ‘afstand houden tot de weg’ nog steeds de beste maatregel voor het voorkomen van gezondheidsschade, aangezien dit minder blootstelling aan het volledige mengsel tot gevolg heeft. Hoe groot deze afstand moet zijn is moeilijk te zeggen, omdat dit van veel verschillende factoren afhankelijk is, zoals of de ontvanger zich boven- of benedenwinds bevindt, de drukte van de weg, het percentage vrachtverkeer en om welke stoffen het gaat. Voor dat laatste geldt over het algemeen dat achtergrondniveaus voor roet (EC European Commission (European Commission)) binnen een afstand van 100-400 meter van een snelweg bereikt worden: voor ultrafijne deeltjes is dit 100-300 meter en voor NO2 200-500 meter (WHO 2013a). Op basis van een meta-analyse van literatuur tot 2008 is in een Amerikaanse HEI-rapport (Health Effects Institute) een zone geïdentificeerd tot 300 à 500 meter vanaf de snelweg die het meest beïnvloed wordt door verkeersemissies (HEI panel 2010).

Een aantal internationale cohortstudies naar de effecten van langdurige blootstelling aan verkeersgerelateerde luchtverontreiniging laat zien dat wonen nabij een drukke weg het risico vergroot op vroegtijdig overlijden (Beelen et al. 2008; Beelen et al. 2014; Cesaroni et al. 2013; Gehring et al. 2006; Hart et al. 2013; Hoek et al. 2002). Een van deze cohortstudies is de Nederlandse cohortstudie naar dieet en kanker (Beelen et al. 2008; Hoek et al. 2002). In deze studie vonden de onderzoekers een grotere kans op sterfte aan hart- en vaatziekten en longaandoeningen bij oudere volwassenen (55-69 jaar) die op minder dan 100 meter van de snelweg of minder dan 50 meter van een drukke stadsweg woonden. De sterfte aan hart- en vaatziekten is bij meerdere studies gevonden, en lijkt een belangrijke verklaring voor de associatie tussen het wonen langs een drukke weg en vroegtijdig overlijden (Cesaroni et al. 2013; Gan et al. 2010; Gehring et al. 2006; Hart 2014; Hart et al. 2013; Hoek et al. 2002; Maheswaran and Elliott 2003). Ook een Canadese studie toonde voor het wonen op deze afstanden van een weg een verhoogd risico op vroegtijdige sterfte aan (Finkelstein et al. 2004).

Zoals boven beschreven, hebben meerdere onderzoeken een verband aangetoond tussen het wonen aan drukke wegen en sterfte aan hart- en vaatziekten. Naast sterfte aan hart- en vaatziekten, is het wonen langs drukke wegen ook gerelateerd aan het optreden van hart- en vaatziekten (Gan et al. 2010). In een Duitse studie bleek dat voor bewoners die tussen 50 en 100 meter van de snelweg woonden, de kans op aderverkalking van de kransslagaderen 34% groter was ten opzichte van bewoners die meer dan 200 meter van de snelweg woonden. Binnen 50 meter van de snelweg was dit risico zelfs 63% hoger (Hoffmann et al. 2007). In de VS Verenigde Staten (Verenigde Staten) werd een verhoogd risico gevonden op hypertensie bij postmenopauzale vrouwen die dicht bij een drukke weg wonen (Kingsley et al. 2015; Kirwa et al. 2014). Aderverkalking en hypertensie zijn risicofactoren voor hart- en vaatziekten.

Hoger risico dichtbij drukke wegen

Hart- en vaatziekten kunnen ook worden verergerd door het wonen langs een drukke weg. Mensen met bestaande hart- en vaatziekten hebben dichtbij drukke wegen een hoger risico op vroegtijdige sterfte. Een studie in de VS liet zien dat mensen die een hartinfarct hebben overleefd en binnen 100 meter van een drukke weg wonen 27% meer kans hebben om binnen 10 jaar te overlijden dan mensen die een hartinfarct hebben overleefd en die op meer dan 1.000 meter van een drukke weg wonen (Rosenbloom et al. 2012). Voor mensen die een beroerte hebben gehad geldt ook dat wonen op korte afstand van een drukke weg het sterfterisico verhoogt. Patiënten die binnen 100 meter van een drukke weg (>10.000 mvt/etmaal) wonen, hadden in een andere Amerikaanse studie 20% meer kans op vroegtijdige sterfte dan patiënten die op meer dan 400 meter van een drukke weg wonen (mediane follow-up duur 4,6 jaar) (Wilker et al. 2013).

Veel van de studies die gekeken hebben naar de relatie tussen afstand tot de dichtstbijzijnde weg en hart- en vaatziekten, hebben gecorrigeerd voor roken en/of sociaal economische status. In deze gevallen bleef afstand tot de weg een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten (Gan 2010, Hoffman 2007, Rosenbloom 2012, Wilker 2013). Ook blootstelling aan geluid kan leiden tot hart- en vaatziekten en het kan soms moeilijk zijn om het effect van blootstelling aan verkeersgerelateerde luchtverontreiniging en verkeerslawaai van elkaar te onderscheiden. Studies waarbij beide blootstellingen zijn meegenomen vinden over het algemeen dat het risico van luchtverontreiniging blijft bestaan na correctie voor de geluidbelasting (Beelen et al. 2009; WHO World Health Organization (World Health Organization) 2013a). Welk aandeel geluid en luchtverontreiniging hebben in het ontstaan van hart- en vaatziekten, zal afhangen van de lokale niveaus van deze componenten.

Door het uitvoeren van meerdere epidemiologische onderzoeken, o.a. in Nederland, is bewezen dat bij kinderen die dichtbij drukke wegen wonen vaker luchtwegklachten worden gerapporteerd (HEI panel 2010). Ook is een relatie aangetoond tussen het wonen dichtbij drukke wegen en een lagere longfunctie (Gauderman et al. 2015; HEI panel 2010).

Gezondheidsklachten bij kinderen

Studies naar gezondheidseffecten bij kinderen die naar school gaan nabij drukke (snel)wegen hebben uitgewezen dat deze kinderen meer luchtwegklachten hebben en vaker astma krijgen. Bovendien heeft luchtverontreiniging door wegverkeer bij kinderen een negatief effect op de ontwikkeling van de longen. Uit Gauderman (2007) blijkt dat kinderen die van hun 10de tot hun 18de opgroeien binnen 500 meter van een snelweg, op 18-jarige leeftijd een FEV1 (forced expiratory volume in 1 second) van 97% (95%-betrouwbaarheidsinterval 94.6 – 99.4) hebben ten opzichte van deze waarde voor kinderen die verder dan 1500 meter van een snelweg wonen. Als kinderen tussentijds verhuizen en opgroeien op een plek verder van de snelweg, zijn deze effecten kleiner (Gauderman et al. 2007).

Niet alleen de afstand van drukke wegen is belangrijk, ook de intensiteit op deze wegen. In een onderzoek van (MacIntyre et al. 2014) werd een hogere prevalentie van longontstekingen bij kinderen van 3 jaar of jonger gevonden bij een hogere verkeersintensiteit.

Luchtwegklachten bij volwassenen

Ook voor luchtwegklachten bij volwassenen, zoals astma en een verminderde longfunctie, is een causale relatie met verkeersgerelateerde blootstelling (afstand tot de weg en verkeersintensiteit) aannemelijk (HEI panel 2010). Meer recentelijk werd in de ESCAPE studie een verminderde longfunctie bij volwassenen gerelateerd aan een hoge verkeersintensiteit (>5.000 mvt/etmaal) op de dichtstbijzijnde weg (Adam et al. 2015). Daarnaast hebben verschillende onderzoeken een verband laten zien tussen het wonen dicht bij een drukke weg of de verkeersintensiteit op de dichtstbijzijnde weg en de incidentie van of sterfte aan longkanker (Beelen et al. 2008; Raaschou-Nielsen et al. 2013). Voor sterfte aan andere longaandoeningen dan longkanker is de associatie met het wonen langs een drukke weg nog onduidelijk (Cesaroni et al. 2013; Dimakopoulou et al. 2014; Hoek et al. 2002).

Ook voor andere gezondheidsuitkomsten zijn er studies gedaan die kijken naar het effect van blootstelling aan verkeer. Het REVIHAAP rapport geeft een overzicht van studies t/m 2009. Een meta-analyse van de studies naar afstand tot drukke wegen en diabetes suggereerde dat wonen dichtbij drukke wegen (afstand variërend tot 100 meter  het risico op type 2 diabetes verhoogt (Zhao et al. 2016).

Een Amerikaanse studie concludeerde dat het wonen dicht bij een drukke weg (binnen 50m van een snelweg of hoofdroute of binnen 150m van een secundaire weg) geassocieerd was met een lager geboortegewicht van pasgeborenen (na een voldragen zwangerschap) en veranderingen in het genetisch materiaal van de placenta (Kingsley et al. 2016).

Er zijn steeds meer aanwijzingen voor een effect van luchtverontreiniging op neurologische aandoeningen, waarbij met name een relatie is gelegd tussen luchtverontreiniging en dementie (Power et al. 2016). Een Canadese studie rapporteerde een dosis-effectrelatie voor wonen nabij een drukke doorgaande weg, met een verhoogd risico op dementie van 7% (<50 meter), 4% (50-100 meter) en 2% (100-200 meter) ten opzichte van mensen die verder dan 300 meter van een dergelijke weg wonen. Het risico was het hoogst bij mensen die hun hele leven binnen 50 meter van een drukke weg woonden; zij hadden 12% meer kans op dementie (Chen et al. 2017).

  • Adam M, Schikowski T, Carsin AE alveolaire echinokokkose (alveolaire echinokokkose), et al. (2015) Adult lung function and long-term air pollution exposure. ESCAPE: a multicentre cohort study and meta-analysis. Eur Respir J 45(1):38-50
  • Beelen R, Hoek G, van den Brandt PA, et al. (2008) Long-term effects of traffic-related air pollution on mortality in a Dutch cohort (NLCS-AIR study).  Environ Health Perspect 116(2):196-202
  • Beelen R, Hoek G, Houthuijs D, et al. (2009) The joint association of air pollution and noise from road traffic with cardiovascular mortality in a cohort study.  Occup Environ Med 66(4):243-50
  • Beelen R, Raaschou-Nielsen O, Stafoggia M, et al. (2014) Effects of long-term exposure to air pollution on natural-cause mortality: an analysis of 22 European cohorts within the multicentre ESCAPE project. Lancet 383(9919):785-95
  • Cesaroni G, Badaloni C, Gariazzo C, et al. (2013) Long-term exposure to urban air pollution and mortality in a cohort of more than a million adults in Rome. Environ Health Perspect 121(3):324-31
  • Chen H, Kwong JC, Copes R, et al. (2017) Exposure to ambient air pollution and the incidence of dementia: A population-based cohort study.  Environ Int 108:271-277
  • Dimakopoulou K, Samoli E, Beelen R, et al. (2014) Air pollution and nonmalignant respiratory mortality in 16 cohorts within the ESCAPE project. Am J Respir Crit Care Med 189(6):684-96
  • Finkelstein MM, Jerrett M, Sears MR antimicrobial resistance (antimicrobial resistance) (2004) Traffic air pollution and mortality rate advancement periods.  Am J Epidemiol 160(2):173-7
  • Fischer PH, Hoek G, van Reeuwijk H, et al. (2000) Traffic-related differences in outdoor and indoor concentrations of particles and volatile organic compounds in Amsterdam.  Atmos Environ 34(22):3713-3722
  • Fischer P, Marra M, Wesseling J, Cassee FR (2007) Invloed van de afstand tot een drukke verkeersweg op de lokale luchtkwaliteit en de gezondheid: een quick scan.  RIVM Briefrapport 863001005
  • Fischer PH, Marra M, Ameling CB, et al. (2015) Air Pollution and Mortality in Seven Million Adults: The Dutch Environmental Longitudinal Study (DUELS). Environ Health Perspect 123(7):697-704
  • Gan WQ, Tamburic L, Davies HW, Demers PA, Koehoorn M, Brauer M (2010) Changes in residential proximity to road traffic and the risk of death from coronary heart disease. Epidemiology 21(5):642-9
  • Gauderman WJ, Vora H, McConnell R, et al. (2007) Effect of exposure to traffic on lung development from 10 to 18 years of age: a cohort study.  Lancet 369(9561):571-7
  • Gauderman WJ, Urman R, Avol E, et al. (2015) Association of improved air quality with lung development in children.  N Engl J Med 372(10):905-13
  • Gehring U, Heinrich J, Kramer U, et al. (2006) Long-term exposure to ambient air pollution and cardiopulmonary mortality in women.  (EN-US)Epidemiology 17(5):545-51
  • Gezondheidsraad (2008) Advies aan de minister over Gevoelige Bestemmingen luchtkwaliteit. Publikatienummer 2008/09
  • Hart JE, Kallberg H, Laden F, et al. (2013) Ambient air pollution exposures and risk of rheumatoid arthritis. Arthritis Care Res (Hoboken) 65(7):1190-6
  • Hart JE (2014) Invited commentary: epidemiologic studies of the impact of air pollution on lung cancer. Am J Epidemiol 179(4):452-4
  • HEI panel (2010) Traffic-related air pollution: A critical review of the literature on emissions, exposure and health effects. Boston:  Health Effects Institute 
  • Hoek G, Brunekreef B, Goldbohm S, Fischer P, van den Brandt PA (2002) Association between mortality and indicators of traffic-related air pollution in the Netherlands: a cohort study.  Lancet 360(9341):1203-9
  • Hoffmann B, Moebus S, Mohlenkamp S, et al. (2007) Residential exposure to traffic is associated with coronary atherosclerosis. Circulation 116(5):489-96
  • Kingsley SL, Eliot MN, Whitsel EA, et al. (2015) Residential proximity to major roadways and incident hypertension in post-menopausal women. Environ Res 142:522-8
  • Kingsley SL, Eliot MN, Whitsel EA, et al. (2016) Maternal residential proximity to major roadways, birth weight, and placental DNA deoxyribonucleic acid (deoxyribonucleic acid) methylation. Environ Int 92-93:43-9
  • Kirwa K, Eliot MN, Wang Y, et al. (2014) Residential proximity to major roadways and prevalent hypertension among postmenopausal women: results from the Women's Health Initiative San Diego Cohort. J Am Heart Assoc 3(5):e000727
  • MacIntyre EA, Gehring U, Molter A, et al. (2014) Air pollution and respiratory infections during early childhood: an analysis of 10 European birth cohorts within the ESCAPE Project. Environ Health Perspect 122(1):107-13
  • Maheswaran R, Elliott P (2003) Stroke mortality associated with living near main roads in England and wales: a geographical study. Stroke 34(12):2776-80
  • Power MC medisch centrum (medisch centrum), Adar SD, Yanosky JD Creutzfeldt-Jakob (Creutzfeldt-Jakob), Weuve J (2016) Exposure to air pollution as a potential contributor to cognitive function, cognitive decline, brain imaging, and dementia: A systematic review of epidemiologic research.  Neurotoxicology 56:235-253
  • Raaschou-Nielsen O, Andersen ZJ, Beelen R, et al. (2013) Air pollution and lung cancer incidence in 17 European cohorts: prospective analyses from the European Study of Cohorts for Air Pollution Effects (ESCAPE). Lancet Oncol 14(9):813-22
  • Rosenbloom JI, Wilker EH, Mukamal KJ, Schwartz J, Mittleman MA (2012) Residential proximity to major roadway and 10-year all-cause mortality after myocardial infarction. Circulation 125(18):2197-203
  • WHO World Health Organization (World Health Organization) (2013a)  Review of evidence on health aspects of air pollution - REVIHAAP Project: Technical Report. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe
  • Wilker EH, Mostofsky E, Lue SH small hydrophobic (small hydrophobic), et al. (2013) Residential proximity to high-traffic roadways and poststroke mortality. J Stroke Cerebrovasc Dis 22(8):e366-72
  • Zhao Z, Lin F, Wang B, Cao Y, Hou X, Wang Y (2016) Residential Proximity to Major Roadways and Risk of Type 2 Diabetes Mellitus: A Meta-Analysis. Int J Environ Res Public Health 14(1)